شهید مطهری اسلام را جزء عناصر ملی ایرانیان می داند

به گزارش ایکنا، نشست «بازخوانی عناصر هویت ایرانی در اندیشه علامه؛ تأملی بر گفت وگوی مرتضی مطهری و عبدالحسین زرین کوب» به موضوع تأملی بر تاریخ پرسش «ما کیستیم؟» 9 اردیبهشت با حضور علی مطهری؛ استاد دانشگاه تهران و قاسم پورحسن؛ استاد دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. قاسم پورحسن؛ استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، در سخنانی گفت: مرحوم عبدالحسین زرین کوب را نمی توان فقط براساس آثار سال 1330 او قضاوت کنیم و باید همه آثار او را ملاحظه کنیم؛ گفت وگوهای شهید مطهری و مرحوم زرین کوب گفت وگوهای بسیار خوبی است؛ نشان می دهد رابطه فکری بین این دو فرد وجود داشته است؛ کتاب «دو قرن سکوت» سرمایه مرحوم زرین کوب است ولی شهید مطهری آن را نقد کرده و گفته است چرا شما اسلام و اعراب را یکی پنداشته اید و البته زرین کوب هم پذیرفته است. وی با بیان اینکه زرین کوب گفته است ایران با حفظ هویت خود اسلام را ایرانی کرد و هانری کربن هم تعبیر اسلام ایرانی را از زرین کوب گرفته است، افزود: شهید مطهری در کتاب خدمات متقابل که بخشی از آن گفت وگوی شفاهی بین زرین کوب و مطهری است، می گوید اعرابی که تو(زرین کوب) آنان را مهاجم می دانی دنبال غنائم بودند و قصد نداشتند منابع فرهنگی و تمدنی سرزمینی ایران را از بین ببرند. استاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه زرین کوب رفتار اعراب را با اسلام یکی گرفته است، افزود: این در حالی است که الجابری گفته است با وورد امویان باید از آن ها به عنوان دولت عربی یاد کنیم نه اسلامی، زرین کوب گفته است اعرابی که وارد ایران شدند برای انتقام و اینکه بخواهند تحقیر کنند فلان کار را کردند ولی مطهری معتقد است که اعراب دنبال این مسائل نبودند. وی با بیان اینکه زرین کوب با وجود اینکه محقق درجه یکی است ولی اشکالات مطهری را پذیرفته و مطهری هم برخی اشکالات وارده از طرف زرین کوب را پذیرفته است، اظهار کرد: مطهری معتقد است کتبی که از نظر اعراب، الحادی بود یعنی کتب زرتشتی را از بین بردند؛ البته شهید مطهری با صراحت به کتاب سوزی در ایران تصریح ندارد. گفت وگوهای مطهری و زرین کوب کاملا علمی بوده و اگر آثار زرین کوب را منصفانه ببینیم او ادیب و مورخ است و تلاش زیادی کرده تا بعد از نوشتن دو قرن سکوت سراغ منابع برود و گزارشات ذکر شده در کتابش را بازسازی منبعی بکند.

نگاه زرین کوب و مطهری به ملی گرایی و اسلام

پورحسن با بیان اینکه کتاب های بامداد اسلام، کارنامه اسلام، تاریخ مردم ایران، روزگاران مردم ایران، از جمله کتب مرحوم زرین کوب است، گفت: این آثار نشان می دهد که زرین کوب از انتقادات شهید مطهری استقبال علمی کرده است؛ ما سه نوع ملی گرایی‎؛ باستان گرایانه، فرهنگی که تداوم فرهنگی در آن مطرح است و ملی گرایی تاریخ ایران داریم؛ زرین کوب معتقد است ایران با وجود همه تهاجمات، فرهنگ خود را حفظ کرد ولی مطهری معتقد است که اسلام به ایران غنا و حیات بخشید وگرنه ملی گرایی ما حفظ نشد و از اینجا راه خود را از زرین کوب کمی جدا کرده است. استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: به نظر می رسد شهید مطهری غیرعامدانه، ایران قبل از اسلام را ناچیز می گیرد در حالی که برای زرین کوب ایران قبل از اسلام خیلی مهم است لذا این دو اندیشمند همسویی هایی دارند ولی در باب ایران قبل از اسلام با هم اختلاف دارند، در باب ایران هخامنشی و ساسانی و بعد از دهه 1330 هم اختلافات و همسویی هایی دارند.

داعیه جهانی اعراب برای اسلام

همچنین علی مطهری؛ فرزند شهید مطهری در این نشست گفت: آقای پورحسن از قول شهید مطهری گفتند که اعراب برای غنائم به ایران آمدند ولی این تعبیر درست نیست زیرا اعراب برای اسلام داعیه جهانی داشتند و بر این باور بودند که ما باید سایر بشریت را به اسلام دعوت کنیم. وی افزود: سیاست آنان این بود که دولت های ظالم را از بین ببرند و مردم را در انتخاب اسلام آزاد بگذارند و فقط با بت پرستی و عقاید ضد توحیدی مخالف بودند و با ادیان الهی تسامح و تساهل می کردند لذا اتباع سایر مذاهب در طول 300 _ 400 سال با انتخاب خود مسلمان شدند. مطهری بیان کرد: امروز هم در ایران، آتشکده و کلیساها و معابد یهودیان و ... وجود دارد و کسی آن را تخریب هم نکرده است لذا اعراب صرفا برای غنیمت حمله نکردند؛ همچنین شهید مطهری کتاب سوزی کتابخانه های ایران و اسکندریه مصر توسط اعراب را رد کرده است.

برخورد الگوساز شهید مطهری با زرین کوب

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه گفت وگوهای بین این دو اندیشمند طولانی نبوده بلکه کتاب دو قرن سکوت سبب شد که شهید مطهری نقدی بنویسند، ادامه داد: البته نوع برخورد شهید مطهری با مرحوم زرین کوب برای امروز ما درس و الگوست؛ شهید مطهری برخورد محترمانه با این استاد دانشگاه داشتند و سبب شد تا مرحوم زرین کوب هم جذب شهید مطهری شوند و دنبال تعامل با بزرگان حوزوی باشند لذا افرادی مانند حمید هدایت پای درس فلسفه استاد مطهری می نشستند. وی افزود: در یکی از جلسات، شهید مطهری گفته است که هگل قصد دارد فلان مطلب را بگوید و حمید هدایت، مترجم آثار هگل فهمید که در ترجمه خود از هگل اشتباه کرده است لذا هفته بعد به ایشان مراجعه کرد و گفت من خطایم را قبول دارم. مطهری با بیان اینکه عمدتا در ذهن مردم ایران این مسئله وجود دارد که ما دو هویت ایرانی _ ملی و اسلامی داریم، گفت: گفته می شود هویت ملی ما مربوط به کوروش و خشایارشاه و ... است و هویت اسلامی هم به بعد از بعثت برمی گردد در حالی که شهید مطهری معتقد است که هویت هر ملتی عناصر مختلف دارد و خود اسلام از عناصر هویت ایرانی و ملیت ایرانی است و تفکیک بین این دو درست نیست؛ کوروش هم اگر در دوره پیدایش اسلام بود قطعا معتقد به اسلام می شد زیرا او را انسان عاقلی می دانیم که به تعبیری ذوالقرنین در قرآن هم ایشان است لذا بین زرتشت و اسلام، اسلام را می پذیرفت. وی ادامه داد: ما احساسات ملی و وطنی را که بیشتر مبتنی بر احساس و کمتر مبتنی بر عقل است قبول نداریم؛ ولی برخی معتقدند که هر چه از درون ملت پیدا شده است امر خودی و ملی است و هر چه از طرف بیگانه آمده است بیگانه است؛ شهید مطهری این حرف را حرف درستی نمی داند زیرا خیلی از چیزها از درون ملت پیدا شده است ولی اکثریت مردم آن را قبول ندارند و برعکس پدیده هایی داریم که از بیرون آمده است ولی مردم آن را پذیرفته اند لذا ملی است، پس سابقه تاریخی ملاک نیست که بگوییم ملت ایران چون چند قرن فلان فرهنگ را داشته است خودی است و غیر آن خودی نیست. استاد دانشگاه تهران بیان کرد: ایشان به رژیم مشروطه مثال زده و گفته است ما 25 قرن رژیم استبدادی داشتیم و اخیرا مشروطه را پذیرفتیم آیا حالا می توانیم بگوییم رژیم استبدادی برای ما خودی است ولی مشروطه خودی نیست. یا ملت ایران نازیسم را که نژادپرستی ملت آلمان است نمی پذیرد؛ بنابراین شهید مطهری دو چیز را مقیاس هویت ملی می دانند یکی اینکه ملت آن را به صورت آزادانه پذیرفته باشند و دیگر اینکه آن چیز رنگ به خصوصی هم نداشته باشد و جهانی و انسانی باشد.

مطهری اسلام را جزء عناصر ملی ایرانیان می داند

وی تاکید کرد: شهید مطهری معتقد است که اسلام امری خودی و ملی برای ملت ایران است زیرا اولا ملت ایران آن را با آرامش خاطر پذیرفتند و ثانیا امری جهانی و انسانی و جاودانه است لذا می توانیم آن را جزء عناصر ملی خود بدانیم؛ ایشان معتقد است که مسلمین صدر اول که نسبت به بت پرستی حساسیت داشتند نسبت به یهودی و مسیحیت و ... نهایت آزادی را قائل بودند و معابد ایشان را تخریب نمی کردند و در انجام مناسک شان آزادی کامل داشتند؛ غالبا مردم زمانی اسلام را پذیرفتند که سیادت عربی از بین رفته بود و در ایران حکومت ایرانی صفاریان و ... حاکم بود لذا با این وجود خدماتشان به اسلام بیشتر شد و سراغ اوستا و زرتشت نرفتند. مطهری با بیان اینکه آیات قرآن هم مؤید جهانی بودن اسلام است، گفت: خداوند قرآن را ذکر برای همه بشریت قرار داده است و رسالت پیامبر(ص) را هم جهانی می داند؛ وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِیرًا وَنَذیرًا وَلَٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ؛ قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعًا؛ بنابراین خطاب به قوم عرب نداریم همچنین قرآن نسبت به قوم عرب احساس بی نیازی کرده و فرموده است اگر شما هم اسلام را نپذیرید اقوام دیگری خواهند پذیرفت. یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ. خدا اقوام دیگری را جایگزین شما می کند که خدا آنان را دوست دارد و آنان هم خدا را و نسبت به کافران شدت به خرج می دهند. گزارش از علی فرج زاده انتهای پیام