مدارس تحول خواه؛ از جرقه تأسیس تا امکان الگوگیری

به گزارش ایکنا از اصفهان، حکیمه ملک احمدی، پژوهشگر و جامعه شناس در وبینار «ارائه تجارب مدارس تحول خواه» از سلسله وبینارهای دومین رویداد ملی رشدآوند که شامگاه گذشته، 30 اردیبهشت ماه به همت خانه فناوری های فرهنگی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد، اظهار کرد: کسانی که برای اولین بار در راستای ساخت مدارس تحول خواه اقداماتی انجام دادند، ایرادات و نقص هایی در مدارس دولتی مشاهده کرده بودند که باعث شد چنین ایده ای به ذهنشان برسد.

وی در خصوص نقدهایی که مؤسسان اولیه مدارس تحول خواه به نظام آموزش و پرورش و مدارس آن داشتند، گفت: نظام آموزش و پرورش رسمی بر نمره گرایی و حافظه محوری بسیار تأکید می کند که این دو عرصه ارتباط زیادی با هم دارد؛ زیرا دانش آموزان مجبور می شوند برای دریافت نمره بالاتر مطالب بیشتری حفظ کنند، به طوری که سطوح دیگر یادگیری از جمله تجزیه و تحلیل، درک و فهم و... عملاً ارزیابی نمی شود و در نهایت آن ها را با یکدیگر مقایسه می کنند.

این پژوهشگر و جامعه شناس ادامه داد: نمره گرایی و حافظه محوری باعث فردگرایی بیشتر دانش آموزان و دورشدن آن ها از کار گروهی می شود. در آموزش و پرورش رسمی به تفاوت ها و استعدادهای گوناگون دانش آموزان اصلاً توجه نمی شود و با همه به صورت یکسان رفتار می کنند. دانش آموزان در مدرسه مهارت خاصی برای زندگی در دنیای واقعی فرانمی گیرند و محیط فیزیکی مدارس بسیار غیرقابل انعطاف است.

انواع روش های تدریس

وی گفت: دست اندرکاران مدارس تحول خواه از یک سو با تکیه بر تجارب جهانی و از سوی دیگر با توجه به تجاربی که شخصاً در مدارس آموزش و پرورش رسمی داشتند و به دلایلی که بیان شد، این نظام را ناکارآمد می دانستند و مبنایی از مدارس را ایجاد کردند که امروز، مدارس تحول خواه نامیده می شود.

ملک احمدی در خصوص روش های تدریس رایج تصریح کرد: انواع گوناگون روش های تدریس وجود دارد؛ ولی در مدارس آموزش و پرورش رسمی عموماً از یک روش استفاده می شود و دیگر روش ها را عملاً کنار می گذارند. روشی که در مدارس سنتی تدریس می شود، سخنوری معلم است که در مقابل دانش آموزان می ایستد و توضیح می دهد و دیگران گوش می دهند. دانش آموزان تقریباً منفعل هستند و گاهی مطالبی یادداشت می کنند که بیشتر اوقات درباره آن نمی اندیشند.

وی افزود: روش دیگر، حل مسئله است، به طوری که معلم مسئله ای را طرح می کند و از دانش آموزان می خواهد که راه حل های متنوعی ارائه دهند تا در نهایت از بین همه آن ها بعضی تأیید شود. روش دیگر، بارش مغزی است که معلم با طرح سؤالی به دانش آموزان اجازه می دهد تا همه نظریاتی را که به ذهنشان می رسد، بیان کنند و آن ها را مورد قضاوت قرار نمی دهد؛ در نهایت همه این مطالب روی برگه ای جمع آوری می شود و معلم با مقایسه آن ها با یکدیگر، یکی را انتخاب می کند.

این پژوهشگر و جامعه شناس بیان کرد: روش بعدی، معکوس نام دارد؛ به این معنا که آموزگار پیش از تدریس، محتوایی را به مدد اینترنت، فناوری یا روش های دیگر در اختیار دانش آموزان قرار می دهد؛ سپس در جلسه بعدی از دانش آموزان می خواهد که درباره آن صحبت کنند. پرسش و پاسخ از جمله روش های تدریس است که معلم دانش آموزان را در یادگیری مطالب ذهنی مشارکت می دهد.

جرقه تأسیس مدارس تحول خواه

وی درباره روش مطالعه و بررسی مدارس تحول خواه اظهار کرد: دو نوع دانش وجود دارد که عبارت است از یک، دانش ثبت شده و در دسترس. نوع دیگر دانش براساس تجربه شکل می گیرد که دانش ضمنی نامیده می شود. این دانش براساس تجربه و در طول آزمون و خطاهای متعدد ایجاد شده؛ ولی جایی ثبت نشده است. رویکرد ما در پژوهش مان، کیفی بود و با دست اندرکاران همه مدارس مصاحبه کردیم و در نهایت با روش تحلیل مضمون، مورد تجزیه و تحلیل قرار دادیم.

ملک احمدی با اشاره به الگوی ارائه شده از تجمیع تجربه همه مدارس تحول خواه گفت: مضامین فراگیر، اصلی ترین مضمون های این مدارس هستند که در میانه الگو قرار گرفته اند و عبارتند از جرقه تأسیس، مبانی نظری پشتیبان مدارس تحول خواه، انتقادات وارده به آموزش وپ رورش رسمی، تحولات ایجادشده، رویکردهای تربیتی، گزینشی و آینده نگر مدارس و در نهایت شیوه و محتوای تعاملی با مخاطب که در ادامه به تفصیل توضیح داده می شود.

وی درباره جرقه تأسیس مدارس تحول خواه به انتقادات مؤسسان این مدارس به نظام آموزش و پرورش اشاره کرد و افزود: همه این مؤسسان سابقه فرهنگی داشتند، به طوری که پیش از اقدام به تأسیس مدرسه جدید، در مؤسسه ای فرهنگی فعالیت می کردند و برای ارائه رویکرد جامع تر فعالیت های فرهنگی خود، تصمیم به تأسیس مدرسه گرفتند. فعالیت فرهنگی و دغدغه تربیت دینی از جمله ایده های مشترک در میان همه مدارس تحول خواه است. آن ها به طور فی البداهه تصمیم به تأسیس مدرسه نگرفتند، حتماً مبانی نظری دینی یا تربیتی یا روانشناختی داشتند که در متن کتاب به طور مفصل بیان شده است.

نظام آموزش و پرورش از نگاه مدارس تحول خواه

ملک احمدی در خصوص انتقادات مؤسسان مدارس تحول خواه به آموزش و پرورش رسمی کشور گفت: آن ها انتقاداتی به فرم و محتوای مدارس دولتی داشتند. انتقادات فرمی نظیر اینکه محیط فیزیکی مدارس انعطاف ناپذیر است و به ادارات یا مراکز رسمی شباهت دارد و فضای کلاس ها نیز به همین شکل است؛ همچنین روش تدریس در مدارس آموزش و پرورش، غیرفعال و معلم محور و رویکرد آن، رفتارگراست، به صورتی که همه دانش آموزان را به یک شکل می بیند و با همه یکسان برخورد می کند؛ به این ترتیب تفاوت های فردی و استعدادهای آن ها را نادیده می گیرد.

وی تأکید کرد: بودجه بندی کلاس های مدارس دولتی مشخص و بدون تغییر و زنگ های تفریح و همه زمان بندی ها مشخص است، در حالی که در مدارس تحول خواه ساعت درسی مشخص و بدون تغییر وجود ندارد؛ هرگاه دانش آموزان خسته شوند، می توانند به زنگ تفریح بروند یا بعضاً هیچ برنامه هفتگی مشخصی در این مدارس ارائه نمی شود و همه چیز شناور و متناسب با شرایط است.

این پژوهشگر و جامعه شناس انتقاد مؤسسان مدارس تحول خواه به نظام نمره دهی در مدارس دولتی را وارد دانست و ادامه داد: این نظام در مدارس رسمی کشور، کمی است و بدون توجه به تفاوت های فردی، دانش آموزان را با یکدیگر مقایسه و آن ها را رتبه بندی می کند؛ همچنین قواعد پوشش در مدارس به طور سختگیرانه و یکسان است و به سلایق شخصی در پوشش توجهی نمی شود؛ با وجود اینکه مدارس تحول خواه نیز به دلیل دغدغه های دینی در پوشش سختگیری داشتند، ولی سعی کردند به صورت منعطف و با توجه به سلیقه شخصی با این مسئله مواجه شوند.

مدرسه ای شبیه به خانه

وی تصریح کرد: البته در بعضی مدارس دخترانه از جمله حکمت سرا، دانش آموزان می توانند در مدرسه بدون حجاب باشند. آموزش ندادن مهارت های زندگی از جمله انتقادات محتوایی منتقدان به مدارس آموزش و پرورش رسمی است. دروس در این مدارس غیرکاربردی است، تسلط رویکرد رفتارگرایی نیز باعث نادیده گرفتن استعدادهای انسانی می شود و نظام تشویق و تنبیه را پیشه کرده اند.

ملک احمدی بیان کرد: مدارس تحول خواه تلاش کردند تا محیط فیزیکی مدرسه را به محیط خانه نزدیک کنند. در بعضی از این مدارس، کلاس ها شباهت بسیاری به اتاق های یک خانه دارد و میز و نیمکت خاصی در آن ها به چشم نمی خورد. بودجه بندی مدارس تحول خواه با مدارس دولتی متفاوت است و همان طور که پیش از این بیان شد، زنگ تفریح مقرر در ساعت مشخص طراحی نشده است؛ همچنین دانش آموزان زمان طولانی تری در مدرسه می مانند.

وی گفت: نظام ارزشیابی مدارس تحول خواه، کیفی و متناسب با ویژگی های فردی است. در این مدارس، فرم پوشش مشخص وجود ندارد و دانش آموزان می توانند لباس های رنگی بپوشند. استفاده از فناوری های جدید از جمله سایت اختصاصی، شبکه های مجازی، تخمین هوش دانش آموز و... از جمله ویژگی های این مدارس است. تلاش شده بود تا معلم های پایه های ابتدایی مدارس تحول خواه پسرانه، از میان آقایان باشند.

ویژگی های متمایز مدارس تحول خواه

این پژوهشگر و جامعه شناس اظهار کرد: روش تدریس بیشتر این مدارس، یادگیری فعال است؛ ولی مدل تدریس سخنرانی محور را تقریباً حذف کرده اند، به طوری که برای مدارس و درس های گوناگون، شیوه های تدریس متفاوتی تدوین کرده بودند. بعضی از این مدارس آشپزخانه هایی متناسب با شرایط کودکان طراحی کرده بودند تا دانش آموزان بتوانند برای یادگیری بعضی از دروس از آن استفاده کنند.

وی تحولات محتوایی مدارس تحول خواه را این گونه توضیح داد: بعضی از این مدارس جزوه آموزشی ویژه خود را برای آموزش دارند و بعضاً از کتاب های متفاوت با مدارس رسمی استفاده می کنند، مانند مدرسه حکمت سرا. دانش آموزان این مدارس بعد از فارغ التحصیلی باید در امتحانات آموزش و پرورش رسمی نیز شرکت کنند تا بتوانند دیپلم بگیرند. توجه به بدن سالم در این مدارس اهمیت فراوانی دارد، به طوری که ورزش روزانه، زنگ صبحانه و ناهار، تغذیه سالم و... در دستور کار این مدارس قرار دارد.

ملک احمدی با بیان اینکه اهمیت قائل شدن برای آموزه های دینی و فعالیت های مذهبی و فرهنگی از جمله اقدامات ویژه مدارس تحول خواه است، گفت: بیشتر این مدارس در کنار معلم درسی، معلم راهنما نیز دارند که شباهت هایی به معلم پرورشی دارد؛ ولی به دانش آموز بسیار نزدیک تر است و تعداد زیادی هم در هر مدرسه هستند. معمولاً هر پایه هم معلم آموزشی و هم معلم راهنما دارد که تلاش می کنند ارتباط دوستانه ای با دانش آموزان و خانواده های آن ها داشته باشند. هر مدرسه اسم خاص خود را بر معلم راهنما گذاشته است.

مدارس تحول خواه و تمرین مسئولیت پذیری در دانش آموزان

وی اظهار کرد: مدارس تحول خواه بر ارتباط قوی بین مدرسه و خانواده تأکید بسیاری دارند، به طوری که گروه های مجازی مادران، گروه های کتابخوانی مادران و مشاوره اجباری مستمر برای خانواده ها از جمله اقدامات این مدارس است. تخصیص مسئولیت در این مدارس به این ترتیب است که بسیاری از امور مدرسه به وسیله خود دانش آموزان انجام می شود و آن ها در مدیریت مدرسه مشارکت دارند؛ بنابراین دانش آموزان در همان سنین مسئولیت پذیری را می آموزند.

این پژوهشگر و جامعه شناس ادامه داد: مدارس تحول خواه که با رویکرد رفتارگرا مخالفت دارند، رویکرد تربیتی انسان گرا و سازنده گرا در پیش گرفته اند. آن ها به تفاوت های فردی توجه می کنند و به جای توجه به عوامل بیرونی، به درونی کردن انگیزه ها اهمیت می دهند. آزادی عمل حداکثری، کشف استعدادهای نهفته، تقویت عزت نفس، پرورش خلاقیت، پرورش کار گروهی، حق انتخاب در یادگیری دروس و اختیار در حل مسئله، تجربه محوری و ارزیابی کیفی از جمله اقدامات مهم تحولی در این مدارس است.

وی به دروس مهارتی ویژه در مدارس تحول خواه اشاره کرد و افزود: هر مهارتی که انسانی بزرگسال در زندگی روزمره به آن نیاز داشته باشد، در این مدارس به دانش آموزان آموخته می شود. رویکردهای گزینشی هم از جمله طراحی های خاص مدارس تحول خواه است؛ این مدارس برای معلم ها و خانواده ها محدودیت های گزینشی دارند. بیشتر آن ها پیش از دانش آموز، با مادر او مصاحبه می کنند تا رویکرد تربیتی یکسانی بین مدارس و خانواده ها وجود داشته باشد و به مرور زمان، میان مدرسه و خانواده اختلاف نظر ایجاد نشود. مهارت های گزینشی از جمله طراحی های این مدارس است؛ حتی بعضاً دانش آموزان در طول یک روز کامل در قالب بازی در مدرسه مورد آزمون و گزینش قرار می گیرند.

زیان ده بودن مدارس تحول خواه

ملک احمدی تصریح کرد: برای بعضی از مدارس تحول خواه اهمیت داشت که همه دانش آموزان در سطح ویژه ای قرار داشته باشند؛ ولی بعضی از مدارس معتقد بودند که مدرسه باید نمونه کاملی از جامعه واقعی باشد؛ بنابراین دانش آموزان در همه سطوح را پذیرش و ثبت نام می کردند؛ حتی در هر پایه یک یا دو دانش آموز کم توان که توانایی درس خواندن در کنار دیگر دانش آموزان را داشتند هم ثبت نام می کردند تا نمونه ای از جامعه واقعی شکل بگیرد.

وی درباره حساسیت مدارس تحول خواه برای گزینش معلم ها گفت: این مدارس بر گزینش معلم جوانی که توانایی پذیرش مطالب و روش های جدید را داشته باشد، تأکید دارند. معلم باید روش تدریس مدرسه را پذیرفته و دوره های آموزشی لازم برای مدرسه را گذرانده باشد؛ همچنین خلاق بوده و توانایی تولید محتوای خلاقانه داشته باشد.

این پژوهشگر و جامعه شناس درباره رویکردهای آینده نگر مدارس تحول خواه در زمینه های مالی و توسعه ای گفت: بیشتر این مدارس از نظر مالی زیان ده هستند؛ زیرا هزینه های مالی بسیاری دارند و بیشتر، مؤسسان مدارس هزینه های مالی را برطرف می کنند. معمولاً بیشتر مدارس تحول خواه تازه تأسیس هستند و توانمندی مالی از جمله اهداف آن هاست. رویکردهای تربیتی به طور مداوم اصلاح و توسعه داده می شود. این مدارس دانش آموزان را بعد از اتمام دوره تحصیل رها نمی کنند، بلکه گروه های دوستی عمیق با آن ها شکل می دهند و بعد از پایان مقاطع تحصیلی نیز در مسجد یا مدارس فرهنگی با آن ها در ارتباط هستند.

گونه شناسی مدارس تحول خواه

وی تأکید کرد: مدارس تحول خواه معمولاً با مؤسسات فرهنگی پشتیبان و آموزش و پرورش تعاملاتی دارند. بعضی از این مدارس با آموزش و پرورش رسمی در تعامل اند و در عین حال، فعالیت تدوینی خود را انجام می دهند. مدارس تحول خواه از نظر گونه شناسی، به چند دسته از جمله ارتقای فرمی و محتوایی، تحول فرمی و محتوایی، خلق محتوا و فرم و خارج از گونه تقسیم می شوند. این مدارس در ارتقای فرمی و محتوایی کتاب های آموزش و پرورش را تا حدودی تغییر می دهند، رویکرد تربیتی خود را دنبال می کنند و روش تدریس خود را ارتقا می دهند؛ ولی در نهایت در تعامل کامل با آموزش وپرورش هستند.

ملک احمدی گفت: در تحول فرمی و محتوایی، آنچه را در آموزش و پرورش به کودکان منتقل می ‎شود، تغییر می دهند و در کنار آن جزوه ها یا کتاب های جداگانه ای با روش های کاملاً متفاوت ارائه می کنند. تعامل این مدارس با آموزش و پرورش هدایت شده است؛ زیرا تلاش می کنند با آموزش و پرورش تعاملات راضی کننده ای داشته باشند تا دانش آموزان بتوانند در امتحانات دیپلم شرکت کنند.

وی در خصوص خلق فرم و محتوا بیان کرد: این مدارس کتاب ها و روش آموزش و پرورش را رد می کنند و کتاب ها و روش مورد پسند خود را دارند؛ تنها مورد نمونه در این دسته بندی حکمت سراست که محتوای مخصوص خود را دارد. آن ها 34 ساحت دارند که دانش آموزان تصمیم می گیرند کدام یک را بخوانند. فضای کلاس ها اصلاً به مدارس میز و نیمکتی شباهتی ندارد و مانند خانه است.

گران بودن مدارس تحول خواه

این پژوهشگر و جامعه شناس در جمع بندی سخنان خود گفت: مدارس تحول خواه از نظر مالی بسیار گران هستند و همه اقشار جامعه نمی توانند در آن ها ثبت نام کنند و بسیاری از افراد این فرم از مدرسه را نمی پسندند؛ بنابراین نمی توان گفت که همه مدارس جامعه از مدارس تحول خواه الگو بگیرند؛ ولی تجارب خاصی دارند که می توان با استفاده از آن ها در مدارس دولتی آموزش و پرورش تحولات و تغییراتی ایجاد کرد.

وی در توضیح موارد شایسته الگوبرداری از مدارس تحول خواه اظهار کرد: نزدیک کردن فضای مدرسه به فضای خانه تا حد امکان و کاهش انعطاف ناپذیری فضای فیزیکی مدارس، تعریف فضای جدید با توجه به امکانات مدرسه برای انجام کارهای گروهی بیشتر، اصلاح نسبی سیستم گزینش دانش آموزان و دخیل کردن خانواده ها در فرایند گزینش، بروزرسانی مهارت های معلمان با توجه به دستاوردهای جدید تربیتی و فناوری، آشنایی معلمان با رویکردهای تربیتی و به کار بستن بیشتر این امور برای دانش آموزان و پررنگ کردن نقش معلمان پرورشی یا راهنما که نیازهای روحی دانش آموزان را مورد توجه قرار می دهد، از جمله این اقدامات است.

زهراسادات مرتضوی

انتهای پیام