آثار کم فرزندی در کشور با عبور متولدان دهه 60 از سن ازدواج آشکار می شود

آمارهای ثبت احوال در رابطه با تعداد ولادت های ثبت شده در ایران از سال 1344 تا 1403 نشان می دهد که اوج تعداد تولدهای سالانه در ایران مربوط به سال های 1359 و 1360 است که نزدیک به 2.5 میلیون تولد سالانه در ایران ثبت شده است.

اما پس از آن آمار ولادت ها تا سال های 1379 به رقمی نزدیک به 1.1 میلیون ولادت کاهش یافته و با ورود تدریجی نسل پرتعداد دهه 1360 به سنین ازدواج و فرزندآوری، تعداد ولادت های سالانه نیز روند افزایشی را طی می کند و در سال 1394 به رقمی حدود 1 میلیون 570 هزار نفر می رسد، سپس مجددا آمار ولادت ها روبه کاهش می گذارد و تا سال 1403 به حدود 980 هزار ولادت کاهش یافته است، در سال 1403، تعداد فوت های ثبت شده، نزدیک به 460 هزار واقعه بوده با این اوصاف در سال 1403، تعدادی حدود 520 هزار نفر بطور طبیعی به جمعیت کشور افزوده شده است.

برآوردهای صورت گرفته از روند تحولات باروری، نشان می دهد که کاهش باروری در ایران در یک بازه زمانی نسبتا کوتاه از اواسط دهه 1360 تا ابتدای دهه 1380 اتفاق افتاده است، به طوری که، شاخص باروری کل یا همان میانگین تعداد فرزندان هر زن ایرانی از حدود 7 فرزند به حدود 2 فرزند در این دوره کاهش می یابد و از ابتدای دهه 1380 تا کنون میزان باروری کل ایران در سطح جانشینی (یعنی حدود 2 فرزند) یا کمتر از آن بوده است.

طی دو دهه گذشته تعداد سالانه ولادت های ایرانیان هنوز نزدیک به دو برابر (یا بیش از دو برابر) تعداد سالانه مرگ ها بوده و رشد مثبت سالانه جمعیت کشور- هرچند با آهنگی کُند- ادامه داشته است، این رشد مثبت جمعیتی، به واسطه اثر ساختار سنی جمعیت کشور و نسل پرتعداد دهه 60 است که اکنون در وسط سنین فرزندآوری قرار دارند.

با عبور موج جمعیتی دهه 1360 از سنین فرزندآوری، آثار کم فرزندی بیش از پیش پدیدار خواهد شد.

شرایط جمعیتی کنونی و آینده برای فرزندآوری در ایران چگونه است؟

با توجه به تحولات جمعتی در سال های اخیر هرم جمعیتی کشور در حال تغییر است، خروج تدریجی نسل پرتعداد دهه شصتی ها از سنین فرزندآوری، طولانی شدن دوران تجرد جوانان، تأخیر در ازدواج و تأخیر در فرزندآوری در سنین بالا از پیامدهای این تحولات است.

نتیجه این وضعیت آن است که در اثر تغییرات ساختار سنی و کاهش سهم جمعیت مادران واقع در سن فرزندآوری، انتظار کم شدن تعداد سالانه ولادت ها تا سال 1410 وجود دارد. این شرایط اگر با افت بیشتر در میزان های موالید همراه شود، کم شدن تعداد سالانه ولادت ها را سرعت بیشتری خواهد بخشید.

کما اینکه اگر روند کاهشی موالید کشور نسبت به میزان باروری جاری در سال پایه 1400 در نظر گرفته شود، موجب شده که در سال 1403، رقم مورد انتظار موالید کشوربه جای 1 میلیون و 55 هزار نفر، به رقم 980 هزار تولد تنزل یابد.

آمارهای موجود همچنین نشان می دهد که میانگین سن ازدواج در ایران روبه افزایش بوده و در سال 1402 سن زنان در اولین ازدواج به طور متوسط به 24 سالگی و برای مردان ایرانی به بالای 28 سال افزایش یافته است.

به همین ترتیب، میانگین سن مادران در زمان ولادت اولین فرزند به حدود 27.5 سال افزایش یافته و تأخیر در فرزندآوری را موجب شده و گروهی از مادران، فرزندان خود را در سنین بالا به دنیا آورده اند.

آمارها نشان می دهد که طی سال های 1390 تا 1400، سهم مادران بالای 35 سال از کل ولادت ها از حدود 11 درصد به حدود 22 درصد افزایش یافته است.

نتیجه گیری:

با توجه به شرایط جمعیت کشور تمرکز ویژه دستگاه سیاست گذاری باید بر حل مشکل ازدواج جوانان از جمله: تامین اشتغال، مسکن، درآمد باشد، ازدواج می تواند تا حدی باروری پایین را ترمیم کند، هم اکنون در مسیر زندگی جوانان، مجموعه ای از اولویت های زندگی مانند اتمام تحصیلات، پیدا کردن شغل، کسب درآمد و زنجیره وار به هم مرتبط هستند.

اقدامات دولت در زمینه تسهیل شرایط ازدواج در مراحل مختلف این فرآیند گذر می تواند به جوانان کمک کند تا با ازدواج در سن مناسب و فرزندآوری در سنین مناسبی داشته باشند، علاوه براین، سیاست گذاری اجتماعی در زمینه فرزندآوری باید در جهت حمایت از خانواده باشد و کلیه مسئولیت های مربوط به حمایت از مادران و یا بزرگ کردن و پرورش فرزندان نباید به تنهایی بر دوش خانواده و والدین شان نهاده شود، در این زمینه گستره حمایت دولت، باید شامل دوره پیش و بعد از ازدواج باشد.

* استادجمعیت شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد