اسلام و دوگانه کمیت یا کیفیت جمعیت

یکی از مسائل اساسی در حوزه جمعیت، دوگانه کمیت در مقابل کیفیت است. در متون و منابع اسلامی، افزایش جمعیت در جامعه مسلمانان همواره مورد تأکید قرار گرفته؛ اما پرسش اصلی اینجاست که آیا قرآن و روایات علاوه بر توجه به افزایش کمیت، به ارتقای کیفیت جمعیت نیز توجه دارند؟ در نگاه اسلام به مسئله فرزند آوری و جمعیت، کمیت مقدم است یا کیفیت، یا اینکه هیچ یک بر دیگری برتری ندارد و هر دو به صورت موازی حائز اهمیت هستند؟ پرسش دیگری که در این خصوص مطرح است اینکه، اگر اسلام در موضوع جمعیت، علاوه بر کمیت، به کیفیت نیز توجه دارد، حد مطلوب این کیفیت و شاخص های سنجش آن کدام است؟ پاسخ به این پرسش ها تأثیر مستقیمی بر تعیین تعداد اعضای یک خانواده و به تبع آن، جمعیت مسلمانان خواهد داشت. به مناسبت روز ملی جمعیت و فرزندآوری، در دو یادداشت پیاپی، پاسخ به این پرسش ها بررسی می شود.

کمیت جمعیت از منظر دین

در منابع و آموزه های اسلامی، اعم از آیات قرآن و روایات حضرات معصومین(ع)، بر افزایش کمیت جمعیت تأکید و سفارش وافر شده که در ادامه به بخشی از آن ها اشاره خواهد شد.

هماهنگی تکثیر نسل با نظام آفرینش: در آیات قرآن، افزایش جمعیت، بخشی از نظام حکیمانه آفرینش معرفی شده است. خداوند در سوره نساء می فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً...؛ ای مردم! از مخالفت با فرمان های پروردگارتان بپرهیزید، آنکه شما را از یک تن آفرید و جفتش را نیز از جنس او پدید آورد و از آن دو تن، مردان و زنان بسیاری را پراکنده و منتشر کرد.»

انتشار نسل فراوان انسان ها از طریق پیوند زناشویی، در متن نظام آفرینش قرار داده شده و اراده خدا بر تحقق آن است. این آیه به زیبایی نشان می دهد که پراکندگی و گسترش نسل بشر با قید «کثیراً» از ارکان خلقت است. مفسران بزرگی مانند علامه طباطبایی(ره) در المیزان بر این نکته تأکید دارند که تولید نسل فراوان جزئی از حکمت الهی در آفرینش انسان محسوب می شود.

آمادگی نظامی و قدرت جمعیتی: قرآن در سوره انفال بر اهمیت قدرت جمعیتی در مواجهه با دشمنان تأکید می کند: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ...؛ و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید، از نیرو و نفرات و سازوبرگ جنگی و اسبان ورزیده برای جنگ آماده کنید.» (انفال، 60)

مفسران معتقدند که واژه «قوه» در این آیه شامل نیروی انسانی و جمعیت جوان نیز می شود. این دیدگاه مورد تأیید رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفته است. ایشان می فرماید: «حفظ جمعیت جوان کشور خود یکی از ابزارهای قوت است.» نکته ای که با بررسی آمارهای جهانی نیز اثبات می شود؛ چرا که کشورهای دارای جمعیت جوان تر معمولاً از اقتدار نظامی بیشتری برخوردارند.

فرزندان فراوان؛ پاداش استغفار: در سوره نوح، خداوند به پیامبرش می آموزد که به مردم بگوید: «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا، یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُم مِّدْرَارًا، وَیُمْددْکُم بأَمْوَالٍ وَبَنِینَ...؛ از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است تا باران های پربرکت آسمان را پی در پی بر شما فرستد و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند.» (نوح/ 10 ـ 12)

براساس این آیه، افزایش تعداد فرزندان یکی از پاداش های الهی برای استغفارکنندگان محسوب می شود. در تفسیر نورالثقلین به این نکته اشاره شده که واژه «بَنِین» به صورت نکره آمده که نشانه کثرت است. علامه طباطبایی(ره) در المیزان نیز تأکید می کند که این آیات به وضوح نشان دهنده آن است که افزایش نسل از الطاف خاص الهی و برکت در مال و فرزند از نتایج استغفار است.

مباهات پیامبر(ص) به کثرت امت: روایات معتبری از ائمه(ع) نقل شده است که براساس آن ها، پیامبر اکرم(ص) به فراوانی امت خود مباهات می کند. امام صادق(ع) از پیامبر(ص) نقل می کند: «أَکْثِرُوا الْوَلَدَ أُکاثِرْ بکُمُ الْأُمَمَ غَدًا؛ فرزندانتان را زیاد کنید که من فردا با فراوانی شما بر دیگر امت‏ ها افتخار می کنم.» (الکافی، ج 11، ص 328) شیخ کلینی این روایت را در باب «استحباب تزویج» آورده که نشان دهنده جایگاه ویژه این موضوع در فقه اسلامی است.

همچنین امام سجاد(ع) در دعای بیست وپنجم صحیفه سجادیه می فرماید: «اللَّهُمَّ... کَثِّرْ عَدَدَهُمْ؛ خداوندا! تعدادشان را زیاد کن» که نشان دهنده اهمیت افزایش جمعیت در نگاه ائمه معصومین(ع) است.

این مجموعه آیات و روایات نشان می دهد که افزایش جمعیت در اسلام از چند منظر مورد توجه قرار گرفته است. فرزند آوری به مثابه بخشی از نظام حکیمانه آفرینش، عامل تثبیت قدرت و اقتدار امت اسلامی، نشانه رحمت و برکت الهی و سنتی محسوب می شود که در سیره معصومین(ع) به شدت بر آن تأکید شده است. این نگاه چندبعدی نشان می دهد که اسلام به مسئله افزایش جمعیت توجه وافی داشته و آن را به مثابه فریضه ای اجتماعی مورد تأکید قرار داده است؛ البته در منظومه تربیتی اسلام، کیفیت جمعیت مسلمانان نیز جایگاهی بس رفیع دارد که با دقتی کم نظیر در آیات قرآن و روایات معصومین(ع) ترسیم شده و در یادداشت بعدی به تبیین آن پرداخته خواهد شد.

الهه سادات بدیع زادگان

انتهای پیام