ترانزیت، ظرفیتی تحول آفرین اما خاموش در گیلان

به گزارش ایرنا، در این میان نواقصی در برخی زیرساخت های استان وجود دارد که در صورت رفع آنها پنجره ای رو به بازار بزرگ 800 میلیارد دلاری اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ترانزیت 20 میلیون تنی کالا با روسیه خواهد گشود.

عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ترانزیت کالا از مسیر گیلان امکان دسترسی به بازارهای روسیه، بلاروس، قزاقستان، ارمنستان و قرقیزستان را برای فعالان اقتصادی سهل تر می کند.

موافقت نامه تجارت با اوراسیا 25 اسفندماه 1403 به این اتحادیه اقتصادی ابلاغ و مقرر شد 2 ماه بعد از این تاریخ یعنی 25 اردیبهشت سال 1404 قابلیت اجرایی پیدا کند.

به گفته وزیر صنعت، معدن و تجارت، طبق این توافقنامه تجار ایرانی می توانند تا ایرنا با بیان اینکه هم اینک نزدیک 18 درصد بار کشور با راه آهن جابجا می شود؛ گفت: بهره برداری از راه آهن رشت - آستارا کمک چندانی به توسعه ترانزیت منطقه نخواهد کرد چون حمل بار ریلی و از طریق راه آهن اعم از بار داخلی، تجاری و ترانزیتی در ایران چندان کارآمد نیست.

وی تصریح کرد: مثال این ناکارآمدی؛ راه آهن تهران - بندرعباس با هزار و 350 کیلومتر است حمل بار با کامیون از این مسیر 2 روزه انجام می شود اما همین بار با قطار در مدت زمان بیش از یک هفته جابجا می شود که این امر موجب می شود صاحبان کالا تمایل کمتری به حمل و نقل ریلی از خود نشان دهند.

فعال اقتصادی و حوزه ترانزیت و حمل و نقل کشور با بیان اینکه کارآمدی راه آهن به ایجاد زیرساخت های ریلی در کشور نیاز دارد، گفت: راه آهن ایران باید به خط ریلی آذربایجان وصل شود زیرا این خط آهن بخشی از مسیری است که ما را به کشور روسیه متصل می کند.

وی عنوان کرد: در بخش خارجی تصمیم گیرنده کشور روسیه است و به نظر می رسد تمایل آنها استفاده از حمل و نقل دریایی و جابجایی بار با کشتی از بندر ماخاچ کالا و بندر آستاراخان به سمت بندر امیر آباد و یا بندر انزلی باشد که نسبت به کامیون ارزان تر است.

فرودگاه سردار جنگل 28 متر پایین تر از سطح آبهای آزاد قرار دارد که این امر در فرود و برخاستن هواپیما، حمل بار و صرفه جویی در سوخت تاثیرگذار است؛ این مزیت می تواند این فرودگاه را به هاب هوایی منطقه تبدیل کند.

فعال اقتصادی و حوزه ترانزیت و حمل و نقل کشور درخصوص بهره مندی از ظرفیت کارگو هوایی نیز در این رابطه گفت: پیش از پیروزی انقلاب فرودگاه مهرآباد کارگو یا مرکز کالای هوایی کشور و خاورمیانه بود و بارهای افغانستان، پاکستان، ترکیه در ایران توزیع می شد پس از انقلاب و جنگ تحمیلی این مزیت از ایران گرفته شد و اکنون نمی توان ادعا کرد فرودگاه رشت با همه ظرفیت ها و مزیت هایش می تواند هاب تجارت هوایی منطقه باشد زیرا هواپیمای مناسب، انبار و سردخانه برای نگهداری کالا نیاز داریم.

دانشمند اضافه کرد: امکان جابجایی کالا با هواپیماهای کوچک در ایران فراهم است اما درحال حاضر امکانات لازم برای تبدیل گیلان به هاب تجارت هوایی و کارگو منطقه فراهم نیست زیرا پیش شرط شرکت های بزرگ حمل کالاهای تجاری برای استفاده از کارگو هوایی رشت، استفاده از هواپیمای بوئینگ 747 کارگو و همچنین چاره جویی در خصوص تعهد آنها به قرارداد فریلنسر با کشورهای حاشیه خلیج فارس است.

- فریلنسر، به فردی یا مجموعه ای اطلاق می شود که به صورت مستقل و بدون وابستگی به یک کارفرما یا سازمان خاص، خدمات حرفه ای و تخصصی خود را به مشتریان مختلف ارائه می دهد.

دانشمند تصریح کرد: هم اینک فرودگاه باکو ادعا می کند کارگو هوایی دریای خزر است و فرودگاه «ترکمن باشی» و مسکو نیز در این زمینه ادعاهایی دارند از اینرو مسئولان به جای برنامه ریزی برای تبدیل فرودگاه رشت به هاب هوایی تجارت منطقه می توانند با استفاده از هواپیماهای کوچک داخلی بار را از فرودگاهی به فرودگاه دیگر منتقل کنند و سرمایه گذاری در نقطه ای انجام شود که بازده مناسبی داشته باشد.

این درحالی است که عملیات حمل و نقل هوایی بار (کارگو) از فرودگاه بین المللی سردار جنگل رشت به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و به صورت ویژه فرودگاه مسکو 9 فروردین 1404 به طور رسمی آغاز شد.

بر اساس تفاهم سازمان منطقه آزاد انزلی با شرکت هواپیمایی اطلس در این مسیر پروازی 2 فروند هواپیمای آنتونوف 26 با ظرفیت حمل 6 تن بار به ازای هر فروند هواپیما محصولات تولیدی - صادراتی کشور را به مقصد روسیه حمل می کنند.

این ایرلاین هوایی در راستای اجرای ماده 11 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی و بهره برداری حداکثری از فرصت های حاصل از توافق کشورمان با اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ویژه روسیه مسیر پروازی کارگو از فرودگاه سردار جنگل رشت به فرودگاه مسکو با حضور دبیر شورای عالی مناطق آزاد را به صورت رسمی فعال کرد.

رشد ترانزیت در گیلان

حال با همه این چالش ها و ظرفیت ها طبق اعلام ناظر گمرکات استان، 70 درصد صادرات عبوری از گیلان از مرز آستارا انجام شده است درحالی که مجتمع بندری آستارا ماه هاست به دلیل انباشت رسوبات در حوضچه این بندر تعطیل است و تردد کشتی ها در این بندر انجام نمی شود.

مجتمع بندری انزلی نیز سال گذشته شاهد رشد 51 درصدی صادرات بود و حدود یک میلیون و 900 هزار تن کالای نفتی و غیرنفتی در این بندر تخلیه و بارگیری شد. ترانزیت نیز از این مجموعه 76 درصد رشد داشت؛ همچنین 674 فروند کشتی نیز از کشورهای حاشیه دریای خزر وارد مجتمع بندری انزلی شدند.

بندرکاسپین در سال 1403 نیز با پهلودهی 262 کشتی در این شاخص به رشدی 10 درصدی دست یافت؛ همچنین تعداد کامیون های تخلیه و بارگیری شده از این بندر 33 هزار و 961 کامیون بود چنانکه از خردادماه سال 1403 تا اسفندماه در مجموع 81 هزار تن کالا توسط هزار و 684 واگن جابجا شد.

اتصال بندر کاسپین به خط آهن در خردادماه سال 1403 ظرفیت دیگری بر پتانسیل های استان افزون کرد که نتیجه آن رشد 75 درصدی ترانزیت و صادرات کالا از مسیر بندرکاسپین منطقه آزاد انزلی بود.

همچنین 19 هزار و 911 لیتر گازوئیل از این بندر به ارمنستان صادر شد. 11 هزار و 400 تن چوب گرد، مواد اولیه کارخانجات سلولزی نیز برای نخستین بار به این استان وارد شد که این کالاها مواد اولیه کارخانجات چوب و کاغذ چوکای گیلان و نکا مازندران است.

لزوم تکمیل زیرساختها برای بهره مندی از ظرفیت ترانزیت در گیلان

بندرانزلی به عنوان قدیمی ترین بندر تجاری کشور در حال حاضر ظرفیت تخلیه و بارگیری 10 میلیون تن کالا را دارد درحالی که در خوشبینانه ترین حالت 20 تا 30 درصد این ظرفیت مورد استفاده قرار می گیرد.

مدیرکل بنادر و دریانوردی گیلان در این رابطه در گفت و گو با ایرنا لازمه استفاده از ظرفیت ترانزیت برای توسعه اقتصادی استان را تکمیل زیرساخت های حمل و نقل ترکیبی مانند ریل و جاده مناسب عنوان و تصریح کرد: این زیرساختها نه تنها در استان گیلان بلکه باید در سراسر کشور فراهم شود. ترانزیت یعنی باری که از بندرعباس به بندرانزلی از طریق ریل و یا جاده حمل شود که متاسفانه باوجود فاصله 14 کیلومتری مجتمع بندری انزلی از ریل این بندر به ریل متصل نشده است.

حسین یونسی با اشاره به رشد 76 درصدی ترانزیت کالا از مجتمع بندری انزلی در سال 1403؛ علت این رشد را از مجتمع بندری انزلی؛ بهره برداری از اسکله های دلفین اعلام کرد و افزود: این اسکله ها با رفع اشکالات آن پس از 6 سال مورد بهره برداری قرار گرفت.

وی تصریح کرد: اسکله های دلفین انزلی به صورت تخصصی برای پهلوگیری کشتی های نفتی طراحی شده است و امسال برای نخستین بار کشتی های حامل بنزین در آنها پهلوگیری کرده و بنزین را با خط لوله 9 کیلومتری به مخزن 25 هزارتنی دپوی مواد نفتی بخش خصوصی منتقل کردند.

این مسئول اضافه کرد: اسکله های نفتی مجتمع بندری انزلی مجهز به بازوی تخلیه و بارگیری است و عوامل انسانی دخالتی در این عملیات ها ندارند.

وی با اشاره به ظرفیت بالای گیلان در بخش ترانزیت گفت: سال گذشته 62.5 درصد کالاهای صادر شده به کشور روسیه بود و توانستیم مواد سوختی را به ارمنستان و گندم و جو را به عراق ترانزیت کنیم.

یونسی بیان کرد: مجتمع بندری انزلی از امکان بهره گیری از ظرفیت ریل بی بهره است و درصورت فراهم شدن زیرساختهای ریلی در این بندر این آمادگی را دارد که ظرفیت تخلیه و بارگیری آن را تا چهار میلیون تن کالا افزایش دهیم.

وی اضافه کرد: مجتمع بندری انزلی در گذشته بندر چوب و آهن آلات بود و سالانه حدود هفت میلیون تن کالا از این بندر تخلیه و بارگیری می شد و حمل و نقل بصورت ترکیبی آسیب چندانی به این کالاها وارد نمی کرد؛ اکنون با تغییر رویکرد این مجتمع بندری و تخلیه و بارگیری کالاهای اساسی مانند غلات در عمل به تجهیزات مناسبی برای این عملیات ها نیاز است.

یونسی اظهار کرد: اکنون70 درصد کالاهایی که به این بندر وارد می شود به سیلو و انبار نیاز دارد و 30 درصد کالاهای غیر انباری مانند چوب و تخته است که در محوطه بندری تخلیه می شود.

وی ظرفیت انبارش کالا در انبارها، سیلو و سوله های این مجتمع بندری را حدود 350 تا 450 هزار تن اعلام کرد و افزود: لازمه توسعه اقتصاد دریا محور و حمل و نقل دریایی، توسعه همزمان زیرساختی در درون و بیرون از بندر است.

یونسی اضافه کرد: این مجتمع بندری برای توسعه زیرساخت ها و افزایش 20 تا 50درصدی ظرفیت، نیازمند دسترسی به جاده مناسب و جابجایی بخشی از بار به صورت ریلی است.

تاثیر کاهش تراز آب دریای خزر بر بنادر گیلان

یک فعال حوزه ترانزیت و حمل و نقل کشور با اشاره به کاهش تراز آب و پسرفت دریای خزر گفت : آبخور کنار اسکله در بنادر انزلی و کاسپین در حال کاهش است، بنابراین کشتی هایی باظرفیت کوچکتر امکان پهلوگیری در این بندر را دارند از اینرو باید برای این موضوع راه حلی یافت و یا تدبیری برای کاهش مداوم آب دریای خزر اندیشید.

دانشمند اظهار کرد: رفع مشکلات این حوزه می تواند به راه آهن رشت - تهران و سایر نقاط کشور اعتبار دهد و باید برای بهره برداری از تمام ظرفیت و تقویت خطوط راه آهن رشت-قزوین و رشت - تهران برنامه ریزی کرد.

وی یادآوری کرد: اگر برنامه ریزی لازم برای پس رفت آب دریای خزر انجام نشود بنادر گیلان مانند سایر بنادر حاشیه خزر در معرض خشک شدن قرار گرفته و ترددی در آن صورت نخواهد گرفت.

وی عنوان کرد: باید برای احیای کشتیرانی در این دریا سمینارهایی مختلفی با حضور کشورهای حاشیه خزر مانند روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان برگزار کرد تا بتوان برنامه ریزی دقیقی در این حوزه انجام داد.

دانشمند اظهار کرد: پسروی آب خزر بیش از ایران به کشور روسیه خسارت وارد می کند و باید راه حلی برای این موضوع یافت؛ شاید یکی از راه حل ها انتقال آب از دریای سیاه به دریای خزر باشد (دریای خزر 28 متر از پایین تر از سطح آب دریای سیاه است) اما این انتقال دگرگونی هایی در اکوسیستم منطقه ایجاد خواهد کرد از اینرو ضروری است این موارد در سمینارهای علمی مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد تا راهکاری علمی برای آن پیدا شود.

انجام هیدورگرافی بنادرانزلی، آستارا و چمخاله

مدیر کل بنادر و دریانوردی گیلان با اشاره به ظرفیت بسیار خوبی که طی سالیان گذشته در بندرانزلی ایجاد شده است، گفت: با وجود کاهش قابل ملاحظه تراز آب دریای خزر بویژه طی سال قبل، برنامه ریزی دقیقی برای لایروبی علمی این بندر(هیدروگرافی و بستر شناسی) انجام شده است.

یونسی افزود: پارسال 24 نوبت بنادر استان گیلان هیدروگرافی شد که در تاریخ این بنادر بی سابقه بود.

وی هیدروگرافی را تنها راه علمی مقابله با کاهش تراز آب دریای دانست و تاکید کرد: هیدروگرافی این امکان را در اختیار ما قرار می دهد تا وضعیت بستر را برای لایروبی به طور دقیق مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم.

یونسی تاکید کرد: بر این مبنا درصورت ادامه دار بودن روند کاهشی آب دریای خزر و کاهش یک متری آن در حوضچه قدیم بندر انزلی این حوضچه را از دست خواهیم داد.

درصورت ادامه دار بودن روند کاهشی آب دریای خزر و کاهش یک متری آب در حوضچه قدیم بندر انزلی این حوضچه را از دست خواهد داد.

مدیر کل بنادر و دریانوردی گیلان اظهار کرد: پای اسکله های مجتمع بندری انزلی در حوضچه قدیم را نمی توان بیش از 20 تا 30 سانتیمتر لایروبی کرد در این صورت اسکله ها فرو ریخته و کامیون ها امکان بارگیری نخواهند داشت.

وی عنوان کرد: اما حوضچه جدید بندرانزلی بیش از پنج متر عمق دارد و در اسکله های 11 تا 16 آن مشکلی در این زمینه وجود ندارد و می توان طرح توسعه بندر را در این حوضچه اجرا و سه پست اسکله دیگر نیز احداث کرد که بزودی انجام خواهد شد.

حوضچه جدید بندر انزلی اما بیش از پنج متر عمق دارد و در اسکله های 11 تا 16 آن مشکلی در این زمینه وجود ندارد و می توان طرح توسعه بندر را در این حوضچه اجرا و سه پست اسکله دیگر نیز احداث کرد که بزودی انجام خواهد شد.

وی تاکید کرد: اجرای طرح توسعه در این بندر امکان پهلودهی همزمان 15 فروند کشتی را در این اسکله ها فراهم می کند. و بندرانزلی آمادگی دارد خدمات لازم را به فعالان اقتصادی، صادرکنندگان و ترانزیت کنندگان کشور ارائه کند.

سال گذشته 187 هزار و 324 تن کالا از مرز زمینی وارد و یک میلیون و 315 هزار و 504 تن کالا صادر شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل آن 11 درصد رشد داشت.

همچنین بر اساس آمارهای رسمی یک میلیون و 285 هزار و 605 تن کالا نیز از مرزهای زمینی گیلان ترانزیت شد که یک میلیون و 187 هزار و 214 تن از مرز آستارا و 98 هزار و 391 تن از بندرانزلی بوده است.

ترانزیت ورودی به استان نیز 971 هزار و 681 تن بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل 43 درصد افزایش داشت؛ ترانزیت خروجی نیز از مرز آستارا 313 هزار و 924 تن بود که 6 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد نشان می دهد.

این درحالی است که مراحل تعریض بزرگراه فومن به آستارا سال هاست در دست انجام است و این استان جاده های کنارگذر مناسبی برای دسترسی ماشین آلات ترانزیتی به بنادر انزلی و آستارا ندارد.

یکی از فعالان اقتصادی استان و حوزه ترانزیت و حمل و نقل تجاری کشور در این رابطه گفت: یکی از نقاط نیازمند سرمایه گذاری که تاثیر بسزایی در رونق ترانزیت استان دارد، ترمیم مسیر جاده ای رشت- آستاراست؛ استان برای ترمیم این مسیر به سرمایه گذاری نیاز دارد حال این پرسش مطرح است که چه کسی در این بخش سرمایه گذاری خواهد کرد؟

هوشمند عنوان کرد: راه حل آسان است باتوجه به آنکه عوارض عبور هر کامیون به ازای هر تن 2 هزار و 450 ریال است، استانداری گیلان می تواند عوارض واریزی این مسیر را از خزانه دولت اخذ و به استان منتقل کرده و جاده رشت- آستارا را تعریض و اصلاح کرده و با بهبود وضعیت شرایط این مسیر را بهبود و ارتقاء دهد.

وی گفت: اگر مسئولان استانی منتظر بمانند بودجه ای از سوی سازمان برنامه و بودجه به این امر اختصاص یابد این امر زمانبر بوده و بزودی محقق نخواهد شد و این محور سالهای سال به همین وضعیت می ماند.

تن کیلومتر یکی از واحد های اندازه گیری است که ترکیبی از وزن محموله (تن) و مسافت طی شده (کیلومتر) را بیان می کند و نشان میدهد چه مقدار بار به چه مسافتی حمل شده است.

دانشمند تاکید کرد: باتوجه به فرسودگی ناوگان حمل و نقل کشور اگر استان گیلان بتواند شرایط را با کاهش توقف خودروها در تخلیه و بارگیری کالا، منظم کردن پرداخت کرایه حمل و بهبود جاده تسهیل کند خودروهای حمل بار این مسیر را برای تردد انتخاب خواهند کرد.

زمانی می توان از ظرفیت استانها بویژه استان گیلان برای توسعه همه جانبه اقتصادی کشور بهره گرفت که گیلان جاده، خط هوایی کارگو، ریل و کشتی مناسب داشته باشد، مشکلاتی که در گزارش فوق بیان شد راه حل چندان پیچیده ای ندارد؛ حل برخی از این مشکلات، گره ترانزیتی در استان گیلان را باز و دروازه های بازار 20 میلیون تنی روسیه را به روی گیلان و ایران خواهد گشود.