یادداشت| آینده ای خاکستری با تداوم افت زاد و ولد

خبرگزاری تسنیم از اراک، در حالی که نرخ رشد جمعیت جهانی در دهه 1960 حدود 2.1 درصد بود، این نرخ در سال 2024 به 0.9 درصد رسیده است و هم زمان، در ایران نیز روند رشد جمعیت طی سال های اخیر به شدت کند شده است؛ به طوری که بر اساس داده های رسمی، نرخ رشد جمعیت کشور در سال 1403 حدود 0.7 درصد برآورد شده؛ کاهشی معنادار در مقایسه با سال های اوج جمعیت زایی دهه 60 که نرخ رشد بیش از 3.9 درصد را تجربه کرده بود.

نرخ باروری زیر سطح جانشینی؛ زنگ خطر پیری جمعیت

نرخ باروری کل ایران، اکنون به حدود 1.6 فرزند به ازای هر زن رسیده و پایین تر از سطح جانشینی (2.1 فرزند) قرار دارد و این کاهش سریع، در نوع خود در تاریخ کشور بی سابقه توصیف شده است که طبق اعلام محمدجواد محمودی، رئیس مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، ایران در طول چهار دهه از نرخ باروری 6.5 به سطح بحرانی کنونی رسیده و این روند کاهش همچنان ادامه دارد.

آمارهای منتشرشده نشان می دهد تعداد موالید در کشور از حدود 1.57 میلیون تولد در سال 1394 به 1.05 میلیون تولد در سال 1402 رسیده که کاهش بیش از 510 هزار تولد را تنها در هشت سال به همراه داشته است. همچنین مقایسه موالید سال 1402 با سال پیش از آن، کاهش 1.6 درصدی را نشان می دهد.

پیش بینی ها حاکی از آن است که تا سال 2050، حدود 30 درصد جمعیت کشور را سالمندان بالای 60 سال تشکیل خواهند داد. این درحالیست که صالح قاسمی، مدیر قرارگاه قانون جوانی جمعیت ایران، اعلام کرده که نرخ رشد جمعیت ایران تا سال 1415 به صفر خواهد رسید و از سال 1420 روند کاهشی آن آغاز می شود؛ به گونه ای که جمعیت ایران هیچ گاه از 93 میلیون نفر فراتر نخواهد رفت.

وضعیت استان ها؛ تفاوت های نگران کننده منطقه ای

بررسی آخرین داده های آماری منتشر شده از سوی وزارت بهداشت در سال 1403، از اختلافات معنادار نرخ باروری در مناطق مختلف کشور حکایت دارد. طبق این گزارش، 15 استان از جمله خراسان جنوبی، هرمزگان، خوزستان، یزد، گلستان، کرمان، خراسان شمالی، قم، چهارمحال و بختیاری، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، قزوین، سمنان و اصفهان با افزایش نرخ باروری مواجه بوده اند و در مقابل، 13 استان شامل سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، اردبیل، کرمانشاه، ایلام، تهران، مرکزی، مازندران، البرز و گیلان، کاهش باروری نسبت به سال گذشته را تجربه کرده اند.

از سوی دیگر، سه استان زنجان، همدان و فارس توانسته اند در دو سال اخیر نرخ باروری خود را تثبیت کنند و روند پایداری را در این شاخص حیاتی رقم بزنند.
در این میان، استان سیستان و بلوچستان با نرخ باروری 3.21 فرزند به ازای هر زن، بالاترین سطح باروری را در کشور دارد و این در حالیست که بخش زیادی از استان های کشور، نرخ باروری کمتر از 2 را تجربه می کنند؛ موضوعی که نشانگر چالشی جدی در بازتولید جمعیت و ساختار سنی آتی کشور است.

نگاهی به وضعیت جمعیتی استان مرکزی در سالی که گذشت

بر پایه گزارش رسمی اداره کل ثبت احوال استان مرکزی، در سال 1403 مجموعاً 10832 ولادت در این استان به ثبت رسیده که از این تعداد، 10365 مورد تولد تک زایی و 467 مورد چندقلوزایی بوده است و بیشترین موارد چندقلوزایی نیز در دو شهرستان اراک و ساوه گزارش شده است.
نرخ فوت نیز در استان مرکزی، 5.5 فوت به ازای هر هزار نفر جمعیت اعلام شده که پایین تر از میانگین کشوری 6.6 فوت است؛ این امر بیانگر وضعیت نسبتاً مطلوب تری در شاخص مرگ ومیر در مقایسه با میانگین ملی است.

همچنین، جمعیت کل استان مرکزی در سال 1403 بالغ بر یک میلیون و 478 هزار نفر برآورد شده است که در بررسی نسبت جمعیت سالمند، شهرستان تفرش با 21.4 درصد سالمند، پیرترین شهرستان استان محسوب می شود، در حالی که ساوه با سهم 1.82 درصدی از سالمندان، جوان ترین شهرستان استان لقب گرفته است و این تفاوت های درون استانی، همچون اختلافات منطقه ای در سطح ملی، اهمیت رویکردهای هدفمند و مبتنی بر اقتضائات بومی را در سیاست گذاری های جمعیتی دوچندان می کند.

برنامه ریزی راهبردی، شرط لازم حفظ تعادل جمعیتی

علی رغم تصویب و اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، همچنان موانع اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی سد راه تصمیم گیری جوانان برای فرزندآوری هستند. گرانی مسکن، اشتغال ناپایدار، هزینه های بالای فرزندپروری و سبک زندگی نوین از جمله دلایلی هستند که خانواده ها را به سمت تک فرزندی یا بی فرزندی سوق داده اند. ضمن اینکه، صیانت از جوانی جمعیت، به عنوان سرمایه ای راهبردی برای توسعه ملی، نیازمند عزم ملی و اجرای دقیق سیاست های حمایتی است و ایجاد بسترهای مناسب برای ازدواج، درمان ناباروری، حمایت از مادران شاغل، ارتقای امنیت روانی و اجتماعی و تقویت امید جمعی، از جمله راهکارهای ضروری برای خروج از وضعیت هشدارآمیز کنونی به شمار می رود.

به گزارش تسنیم، روز ملی جمعیت، نه صرفاً یادآور تاریخی در تقویم، بلکه زنگ بیدارباشی برای همه نهادهای کشور است؛ فرصتی برای هم افزایی سیاست گذاران، رسانه ها، نخبگان و خانواده ها در مسیر احیای پویایی جمعیتی. اگر امروز برای آینده جمعیتی کشور برنامه ریزی نشود، فردا با هیچ بسته حمایتی قابل بازگشت نخواهد بود. این درحالیست که آینده ایران، در گرو تصمیم های امروز ماست؛ تصمیم هایی برای نسلی که باید فردای این سرزمین را بسازند.

انتهای پیام/711/