شهر قدیمی «ملغان» در گچساران را بیشتر بشناسیم

به گزارش ایرنا،براساس پژوهش های انجام گرفته از سوی باستان شناسان محل این شهر باستانی و تاریخی در نزدیکی روستای" تلخ آب شیرین" در کنار کوهی به نام" تنک ملغان" قرار داشته که البته اکنون فقط تعدادی حوض از این شهر تاریخی باقی مانده است.

دوگنبدان یا ملغان به علت نزدیکی و ارتباط آن با بندرهای جنوبی خلیج فارس و دسترسی به پایتخـــت های ایران باستان مثل تخت جمشید و شوش از مراکز مهم تمــــدن آن زمان بوده و به کاروانسرا یعنی محل اسکان کاروان ها شهرت داشته است .

در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی از گای لسترنج دوگنبدان را با نام گنبد ملغان یا ملجان یا ملگان، جزئی از ولایت فارس نام برده شده این شهر براساس دانسته های مکتوب در ساحل یکی از شعب رودخانه آب شیرین در مسیر نوبندگان به ارجان قرار داشته باستان شناسان در مورد موقعیت جغرافیایی و آب و هوای این می گویند که شهر گنبد ملغان از جمله مناطق گرمسیری بوده و نخلستان آن شهرت دارد.

در فارسنامه ابن بلخی که در قرن ششم می زیسته از کاروانسرا یا ملغان به عنوان شهری گرمسیری که آب روان دارد یاد کرده او از قلعه ای در دوگنبدان که آذوقه سه چهار سال محافظان قلعه را در آن نگه می دارد و هوای آن خنک است و همچنین از باغستان های میوه، غله، آب انبار عالی، مسجد جامع و قلعه های دیگری در شهر سخن یاد کرده است.

نورمحمد مجیدی در کتاب تاریخ و جغرافیایی کهگیلویه و بویراحمد دربارهٔ آثار این دوگنبد گفته که بقایای آثار 2گنبد تا سال 1350 در شمال غربی شهر و در مجاورت مخازن آبی که شرکت نفت برای کارگران و شهروندان دوگنبدان احداث کرده وجود داشته است.

گروه باستان شناسی با نظارت سِر اورل اشتاین انگلیسی که در سال 1314 شمسی در مسیر راه خود از شهر دوگنبدان بازدید کرده و شرح آن در کتاب راه های باستانی و پایتخت های قدیمی ایران توسط بهمن کریمی آورده شده شهر دوگنبدان یا کاروان سرا در سال 1314 اتاق هایی به سبک دوران صفوی در کنار چشمه ای و در ویرانه هایی در پنج کیلومتری شمال غربی دوگنبدان دیده می شود که از آن به نام کاروانسرا هم نام برده است.

همچنین در این اثر آمده که در نزدیکی بنای این ده کاروانسرای بسیار قدیمی که شاید متعلق به دوره صفویه باشد وجود دارد که این کاروانسرا از گچ و سنگ ساخته شده و هنوز قسمت مهمی ازآن برپاست او در ادامه می نویسد بر سر این کاروانسرا کنونی پست امنیه دوگنبدان قرار دارد و اینکه چشمه و آبادی قدیمی نزدیک این کاروانسرا بوده است.

روایت باستان شناسان درباره نخستین سکونتگاه زندگی در شهرستان گچساران

یک پژوهشگر سازه های تاریخی و باستانی می گوید که شهر " گنبد ملغان"که در شهرستان کنونی گچساران قرار دارد اوایل دوران اسلام به عنوان یکی از منزلگاه های راه باستانی ارجان به شیراز از آن نام برده شده است.

حسین سپیدنامه افزود: از شهر " گنبد ملغان" در کتاب مسالک و ممالک استخری نام برده شده و ابن بلخی هم درباره این مساله که گوشت در این شهر ارزان بوده سخن به میان آورده است.

یک باستان شناس دیگر می گوید: که نخستین مطالعات کارشناسی درباره شهر " گنبد ملغان" سال 1377 انجام گرفت و منجر به ثبت این منطقه در فهرست آثار ملی شد.

شیدا براتی افزود: همچنین پس از بررسی ها و پژوهش های کارشناسی دیگر تنگ ملغان و قلعه ملغان در به ترتیب در تیر و مرداد ماه سال 1388 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

حکایت دوگنبدان امروزی

دوگنبدان امروزی تا قبل از سال 1306 تقریباً خالی از سکنه بود اما پس از آن با فعالیت های شرکت نفت در این منطقه (گچساران) اهمیت یافت و نخستین چاه نفت در روستای بابامحمد از توابع دوگنبدان امروزی حفاری شد که اکنون به چاه شماره 6 معروف است.

وجه تسمیه شهر دوگنبدان به خاطر وجود بقایای گنبدهای است که در دشت های شرق و غرب دوگنبدان، یکی گنبدی با ارتفاع حدود 6 متر در غرب ناحیه لیشتر که آثارش هنوز پابرجاست و دیگری در جلگهٔ شرقی دوگنبدان و در ابتدای تنگ مالیون قرار داشته گنبد دوم اکنون وجود ندارد ولی آثار ویرانه های تپه ای وجود دارد که گمان می شود یک چهارطاقی بزرگ بوده که زمانی گنبد شکوهمندی بر آن ساخته شده بود.

پس از این تاریخ با وجود این که توسط کارکنان ایرانی و انگلیسی شرکت نفت تعدادی چاه در اطراف دوگنبدان حفر شده اما در سال های بعد به دلیل نا امنی هایی در منطقه این گروه به مسجد سلیمان رفته و در آنجا به کار حفاری نفت ادامه دادند ولی دوباره از سال 1315 شرکت نفت ایران و انگلیس فعالیت های اکتشاف و حفاری و استخراج از چاه های این منطقه را آغاز کردند.

در بعضی از منابع تاریخی از این شهر به عنوان محل یک کاروانسرای دوره صفوی نام برده شده و روستائی به نام زریون در شمال این کاروانسرا قرار داشته که امروزه از هیچ کدام اثری باقی نمانده این روستا تا سال 1319 وجود داشته که با شروع و بهره برداری مجدد از منابع نفتی در منطقه جزئی از باند فرودگاه قدیمی شرکت نفت می شود.

برطبق گفته هاینس گاوبه که اصولاً دوگنبدان تا قبل از انتقال قسمتی از سازمان شرکت نفت به آنجا اهمیتی نداشته و فقط مسافران از آثار کاروانسرایی آن سخن گفته اند به نظر می رسد که تنها این کاروانسرا و سه روستای کوچک به نام های زریون، پربالی، رادک سابقه سکونت در دوگنبدان بوده است.

با شروع فعالیت های نفتی در گچساران قدیم در سال 1316 و تغییر مکان واحدهای کارگری و کارمندی شرکت نفت، از گچساران قدیم به شهر دوگنبدان، در فاصله سال های (30–1328) این شهر رونق تازه ای به خود گرفت یعنی روستای زریون در مسیر باند فرودگاه شرکت نفت واقع شد و اهالی آن به روستای پروبالی منتقل شده اند.

گچساران قدیم بر اثر ناهمواری زمین، محدودیت فضای شهری، تراکم تأسیسات نفتی و زلزله های متناوب که به علت انفجار اکتشاف معادن نفت ایجاد می شد در سال 1330 برابر با تصمیمات دولت و شرکت نفت ایران و انگلیس تخلیه و تخریب گردید و قرار شد به شهر دوگنبدان فعلی که محل مناسبی برای استقرار کارگران و کارمندان و احداث شهری نوساز بود منتقل شد.

برنامه ساخت شهر دوگنبدان به علت داشتن منابع نفت فراوان دراطراف و حوالی آن بوده و بعد از این که شرکت نفت محل آن را برای استقرار کارکنانش مناسب یافت به تدریج محل فعلی منتقل شدند.

نخستین کلنگ بنای شهر فعلی دوگنبدان توسط شرکت نفت در سال 1334 به زمین زده شد که به تدریج با سکونت اهالی و اشتغال در تأسیسات شرکت نفت این شهر گسترش یافته و از سال 1335 با احداث خانه های مسکونی کارکنان شرکت نفت و احداث تعدادی مغازه مربوط به کسبه بهبهانی، گروهان ژاندارمری و خیابان کشی به شیوه امروزی به تدریج شهر گسترش یافت و به شهر دوگنبدان معروف شد.

در مورد موقعیت جغرافیایی و آب و هوای آن می گوید که شهر " گنبد ملغان" از جمله مناطق گرمسیری بوده و نخلستان آن شهرت دارد که در مجاورت کوه و ولایت بازرنگ و همچنین صرام (چرام) که زمستان آن به بسیار سرد بوده و حتی در فصل تابستان سر کوه آنجا برف داشته واقع است.

فارسنامه ابن بلخی که در قرن ششم می زیسته از " گنبد ملغان" به عنوان شهری گرمسیری که آب روان دارد یاد کرده است.

137 اثرتاریخی گچساران در فهرست آثار ملی ثبت شده که از این تعداد 70 اثر مربوط به دوره اسلامی است پل خیری محمد خان و قلعه بابا کلان ،کاروان سرای خان عوض صفوی، قلعه آرو کهنه و گنبد لیشتر از آثار به جامانده دوره قبل از اسلام در این شهرستان است.