همنشینی خیام با حسن صباح

28 اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم عمر خیام است، حکیمی که او را بیشتر با نام رباعیاتش می شناسیم، به همین مناسبت خبرنگار ایکنا از قزوین با حمید عابدی ها، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) گفت وگویی کرده است که در ادامه آن را می خوانیم:

ایکنا_ خیام در چه سده ای زندگی می کرد و به چه علومی مسلط بود؟

حکیم عمر خیام نیشابوری در سده ششم زندگی می کرد او ریاضی دان، منجم و کیهان شناس، حکیم و شاعر بود که تعدادی رباعی از او باقی مانده است، البته تعداد زیادی رباعی به خیام منسوب شده است اما همه آن ها از خیام نیست.

خیام در دوره خود چند معادله حل کرده و چند نکته در ریاضی داشته است اما عصر جدید دوره هندسه، جبر و مثلثات نیست و خیام به شاعری شهرت دارد. خیام در نجوم و کیهان شناسی پیشتاز بوده و تقویم جلالی امروز از خیام به یادگار مانده که بسیار دقیق است، البته این تقویم توسط سه نفر گردآوری شده که سرتیم آنان خیام بوده و تقویمی را برای سال شماری تهیه کرده و آن را به سلطان جلال الدین خوارزمشاه تقدیم می کنند که این تقویم به تقویم جلالی مشهور شده است و تا به امروز دقیق ترین تقویم جهان است.

ایکنا_ خیام نزد چه اساتیدی تلمذ و چه شاگردانی را تربیت کردند؟

از اساتید و شاگردان خیام خبر دقیقی در دسترس نیست اما او همنشین خواجه نظام الملک طوسی و حسن صباح از بزرگان شیعه اسماعیلیه ایران در قرن ششم بوده که در الموت و قزوین مستقر بودند.

ایکنا_ چند اثر از خیام برجای مانده است؟

فقط 40 رباعی از خیام باقی مانده اما 400 رباعی به نام خیام است و به نام او منتشر می کنند اما مرحوم دشتی و نقیبی و اولین مصحح رباعیات خیام به انگلیسی و مترجم آن وینفیلد می گویند که قطعاً 40 رباعی از خیام است و بقیه به دیگران منتسب بوده یا اینکه شاعرش ناشناخته بوده و آن را به لحاظ زیبایی به خیام نسبت دادند.

«این قافله عمر عجب می گذرد/ دریاب دمی که با طرب می گذرد» «ساقی غم فردای حریفان چه خوری/ پیش آر پیاله را که شب می گذرد» از رباعیات خیام است، رباعیات خیام چند مؤلفه نظیر غنیمت شماری عمر و از استفاده کردن از لحظه ها دارد؛ دومین ویژگی آن بی اعتباری این دنیاست، چون معلوم نیست چقدر عمر می کنیم بنابراین نباید غم خورد و زمان را غنیمت دانست، تمام اینها مبانی فلسفی و فکری خیام است.

در فلسفه و حکمت اثری از آثار خیام باقی نمانده و در تاریخ از او با عنوان حکیم یاد شده است اما آنچه مشخص است قطعاً خیام به فلسفه، کلام و علوم عقلی مسلط بوده است.

ایکنا_ خیام چه خدمتی به ادبیات کرده است؟

خیام با رباعیاتش در اوج است، بعد از خیام رباعیات عرفانی، رباعیات طنز و مرثیه را شاهد هستیم ولی قالب بیان رباعی بر اساس حکمت است و از این جهت خیام نیشابوری در قله قرار دارد. خیام رباعی را به شکوه و اوج رساند و از طریق رباعیات غنیمت شماری، بی اعتباری، ناپایداری دنیا، ضرورت شاد بودن و استفاده از فرصت ها را بیان کرده است.

ایکنا_ نکته پایانی؟

خیام نیشابوری بیش از اینکه در جغرافیای سیاسی و در حوزه ایران فرهنگی فارسی زبان و مشهور باشد در کشورهای غربی با ترجمه های مختلف مشهور شده است؛ در بین عرب ها هم سال ها پیش رباعیات خیام ترجمه شده است.

در جهان غرب خیام به عنوان یک باده گسار، خوش باش و عیاش معرفی شده است در حالی که خیام اینگونه نبوده است. در کافه ها، هتل ها و رستوران های اروپا می توان اسم خیام را دید اما حکمت خیام به اروپا نرسیده است.

«وین دایر»، خیام را یک اندیمشند و فیلسوف و حکیم معرفی می کند؛ در عصر حاضر جوان ها کمتر با خیام و اندیشه هایش آشنا هستند بنابراین سفارش می کنم جوانان رباعیات خیام را مطالعه کرده و با آن انس داشته باشند.

انتهای پیام