هوش مصنوعی در خاورمیانه؛ رقابت بر سر قدرت آینده

در حالی که جهان سرگرم تعقیب رقابت های فناوری در سیلیکون ولی، پکن یا سئول است، تحول آرام اما ژرفی در خاورمیانه در حال شکل گیری است؛ تحولاتی که نه از جنس نفت، گاز یا امنیت، بلکه از جنس الگوریتم، چیپ و قدرت پردازش اند.

خاورمیانه، که دهه ها در نقشه ژئوپلیتیک جهانی با نفت، گاز و سلاح شناخته می شد، حالا در حال تبدیل شدن به یکی از مراکز نوظهور سرمایه گذاری در زیرساخت های پیشرفته هوش مصنوعی است. تحولاتی که اخیراً در عربستان سعودی و امارات متحده عربی روی داده، تنها چند قرارداد سخت افزاری نیستند؛ آن ها نشانه ای از تولد یک «قدرت فناورانه» جدید در حاشیه خلیج فارس اند.

شرکت آمریکایی Nvidia اعلام کرده است که قصد دارد 18٬000 چیپ نسل جدید Blackwell را به استارتاپ عربستانی Humain تحویل دهد؛ چیپ هایی که در یک مرکز داده با ظرفیت عظیم 500 مگاوات به کار گرفته می شوند و قرار است پایه های زیرساخت محاسباتی پیشرفته عربستان را شکل دهند. در همین پروژه، شرکت AMD نیز وارد میدان شده و تنها اعلام این همکاری ها کافی بود تا ارزش سهام هر دو شرکت افزایش یابد. از سوی دیگر، امارات متحده عربی نیز برنامه واردات بیش از یک میلیون چیپ هوش مصنوعی تا سال 2027 را در دست دارد؛ بخشی از این تراشه ها قرار است به بازیگران شناخته شده ای چون G42 و حتی OpenAI تحویل داده شوند.

این اقدامات نشان می دهند که رقابت هوش مصنوعی دیگر محدود به سیلیکون ولی یا شنژن نیست. کشورهای خاورمیانه نه تنها به دنبال مصرف این فناوری نیستند، بلکه در حال ساخت زیرساخت مستقل و حاکمیت فناورانه ی بومی اند؛ چیزی شبیه به آنچه کشورهای پیشرو طی دو دهه با تکیه بر کلان داده، توان پردازشی و دیپلماسی فناورانه شکل داده اند.

اما در همین میدان تازه، غیبت یک بازیگر تاریخی منطقه به شدت جلب توجه می کند: ایران. کشوری که زمانی در المپیادهای جهانی ریاضی و کامپیوتر، نخبگانش به سکوهای جهانی می رسیدند، حالا عملاً از رقابت AI منطقه ای حذف شده است.

نه زیرساخت پردازشی در مقیاس جهانی دارد، نه در زنجیره تأمین جهانی نقشی ایفا می کند، و نه توانسته به دلیل محدودیت های داخلی و خارجی، وارد دیپلماسی فناوری شود. غیبت نهادی برای سیاست گذاری ملی در حوزه هوش مصنوعی، نبود برنامه ریزی منسجم در توسعه توان بومی، مهاجرت پیوسته استعدادهای فناورانه، و تحریم های فناورانه، همگی ایران را در موقعیت دشواری قرار داده اند.

در مقابل، عربستان با بیش از 600 میلیارد دلار سرمایه گذاری مشترک با ایالات متحده ( از جمله 142 میلیارد دلار در حوزه های دفاعی و زیرساختی) نه تنها در حال بازطراحی چهره ی خود در نظم جهانی است، بلکه می کوشد آینده را مهندسی کند. همان نفتی که روزی ابزار قدرت منطقه ای بود، حالا جای خود را به الگوریتم، چیپ و ظرفیت محاسباتی داده است. آن هایی که امروز مالک زیرساخت های هوش مصنوعی می شوند، فردا مالک الگوهای اقتصادی، فرهنگی و حتی امنیتی خواهند بود.

در جهانی که مرزها دیگر جغرافیایی نیستند، بلکه فناورانه و شناختی اند، حذف شدن از رقابت جهانی هوش مصنوعی برای ایران تنها یک عقب ماندگی فناورانه نیست؛ بلکه نشانه ای از آغاز یک انزوای تدریجی است — انزوایی که پیامد آن را نه فقط در بازار فناوری، بلکه در امنیت دیجیتال، اقتصاد ملی، استقلال حکمرانی و حتی در شکل گیری هویت ملی در نظم دیجیتال آینده خواهیم دید.

اکنون زمان تصمیم گیری است: یا باید این سکوت فناورانه را شکست و به بازی آینده بازگشت، یا باید پذیرای نظاره گری در عصری بود که دیگر نظاره گران جایی در آن نخواهند داشت.

تگ ها سرمقاله فؤاد شیرانی هوش مصنوعی