ترجمه ای از نهج البلاغه که 36 ساله شد؛ مترجمی که زندانیان را آزاد کرد

به گزارش خبرنگار مهر، جشن 36 سالگی انتشار کتاب نهج البلاغه با ترجمه سید جعفر شهیدی، همزمان با 70 سالگی انتشارات علمی فرهنگی در غرفه این انتشارات در نمایشگاه کتاب برگزار شد.

در این برنامه محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد، محمد هادی امین ناجی رئیس بنیاد نهج البلاغه و علی بهرامیان عضو شورای عالی علمی و معاون علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی سخنرانی کردند.

در ابتدای جلسه هادیان مدیر انتشارات علمی و فرهنگی ضمن خوشامدگویی به حضار و سخنرانان، گفت: خوشحال هستیم که بعد از مدت ها که این ترجمه در بازار نشر وجود نداشت دوباره با رفع برخی از ایرادات شکلی به زیور طبع آراسته شد با یک شکل و شمایل جدیدی که وجاهت این کتاب می طلبید به بازار آمد.

او با ذکر خاطره ای از وقتی که این کتاب در دومین دوره کتاب سال ولایت برگزیده شد و سید جعفر شهیدی از به این دلیل که خود مترجم آن بود هم از داوری کتاب ها و هم از شرکت در جشن پایانی خودداری کرد و با مناعت طبع درخواست نمود تا سکه های هدیه شده به عنوان جایزه را برای آزادی زندانیان صرف کنند؛ افزود: ترجمه این کتاب و برکاتش حتی به زندانیان هم رسید و تعداد زیادی زندانی با آن سکه هایی که بابت جایزه دکتر شهیدی بود آزاد شدند.

سپس بهرامیان به عنوان اولین سخنران با برشمردن ویژگی های سید جعفر شهیدی گفت: سید جعفر شهیدی امتیازاتی داشت که آن امتیازات برای ترجمه نهج البلاغه بسیار به کار می آمد و مفید بود؛ و می شود گفت که در کسان دیگری که به ترجمه نهج البلاغه اقدام کردند این صفات لااقل به این درجه جمع نشده. نخست اینکه ایشان تحصیلات عالی در نجف کرده بودند و بر زبان عربی تسلط بسیار زیاد داشتند، و به ادبیات عرب بیش از آن چیزی که یک فقیه باید تسلط داشته باشد مسلط بودند. دوم اینکه بعد از برگشتن و آمدن به تهران و مرتبط شدن با مرحوم علامه دهخدا و مرحوم دکتر معین، و سالیان دراز کار در مؤسسه لغت نامه و اشراف کامل هم به ادبیات عرب و هم ادبیات فارسی داشتند. و دیگر اینکه مرحوم دکتر شهیدی در کنار اینها یک علایق دیگری به اهل بیت داشت.

او با اشاره به کتاب های سید جعفر شهیدی درباره عاشورا و حضرت فاطمه زهرا و امام سجاد و… افزود: می شود گفت سه شرطی که برای ترجمه یک متن مقدس بسیار مهم ادبی و بلاغی لازم است، در ایشان به اندازه کافی جمع بود. این کار را هم در اواخر عمر با پختگی کامل انجام دادند و به ثمر رساندند.

بهرامیان در ادامه با توضیح دشواری های انجام ترجمه ای مسجع مانند ترجمه شهیدی از متنی چنین برگزیده، به بیان ویژگی های لغوی و بلاغی نهج البلاغه پرداخت و با تاکید بر تلاش سید رضی افزود: ترجمه نهج البلاغه آسان نیست، امیرالمومنین به خطابه بسیار مشهور است. بعد از پیغمبر ( ص) خلیفه اول و دوم چندان خطبه ای ازشان بر جا نمانده است؛ خلیفه سوم هم بعد از اینکه به خلافت رسید قرار شد که خطبه ای بخواند، لرزید و هول شد و نتوانست و گفت ابوبکر و عمر برای یک چنین جایی از قبل چیزی تهیه می کردند ولی من نکردم! بنابراین می شود گفت که امیرالمومنین علیه السلام قهرمان میدان خطابه است، نه فقط در قرن اول و در بین آن خلفا بلکه حتی در روزگار ما کسی نیست که بتواند با ایشان هماوردی بکند. او ارتجالی سخن می گفت و هرکه می شنید لذت می برد و اطرافیان این خطبه ها را حفظ می کردند. خانواده آن حضرت هم به این قضیه مشهور بودند، چنانچه حضرت زینب ( س) در برابر ابن زیاد طوری خطبه گفت که شبیه کلمات امیرالمومنین بود و او گفت این زن سجاعه است! بنابراین شهیدی با این ترجمه با این کیفیت مسئولیت بزرگی را پذیرفته است.

وی افزود: کسانی بودند که ترجمه نسبتاً آزادی از نهج البلاغه داشتند، مثلاً یکی از شایع ترین و محبوب ترین کتاب ها با ترجمه مرحوم جواد فاضل بود، که ترجمه آزادی بود و خیلی قشنگ چاپ کرده بودند. فاضل هم نویسنده زبردستی بود، ترجمه فیض الاسلام هم بود که فضل تقدم دارد، ولی ترجمه تحت اللفظی است و گاهی هم لابلای پرانتز چیزهایی از خودش اضافه کرده است برای اینکه مطلب بیشتر شرح داده شود. مرحوم دکتر شهیدی ریسک بزرگی کردند که نشان بدهند هم زبان فارسی ظرفیتش را دارد تا بتواند کلام امیرالمومنین ( ع) را منتقل بکند و هم یک قدری ارزش های ادبی آن حفظ شود. این یعنی خیلی خوب متوجه بودند و متن رو خیلی خوب می فهمیدند.

محمد هادی امین ناجی سخنران بعدی در این مراسم با بیان خاطراتی از سیدجعفر شهیدی گفت: سال 79 یا 80 بود که به مناسبت تدوین سرفصل رشته نهج البلاغه در دوره کارشناسی ارشد دکتری، در خصوص رشته نهج البلاغه ، قبل از اینکه در دانشگاه قرآن و حدیث فعلی و دانشکده حدیث آن موقع در فصل رشته علوم حدیث گرایش نهج البلاغه ثبت و ضبط بشود، من دو سه جلسه در محضر ایشان بودم. آقای شهیدی با بزرگواری و کرامت برخورد می کردند و بیش از آنکه سخن بگویند گوش می دادند و می شنیدند؛ بعد وقتی شروع به صحبت می کردند نکته به نکته و با دقت مطالب را بیان می کرد و فکر می کنم تجسم کلام امیر مؤمنان در رفتار و گفتار و حتی واژه هایی که انتخاب می کردند بود. ایشان تمامی وجود خودش را خلاصه کرده که آن زیبایی کلام امیر مؤمنان ( ع) را متجلی کند.

وی با بیان زحماتی که کار ترجمه دارد، و اینکه سال گذشته نوزدهم رمضان ترجمه انگلیسی نهج البلاغه با ترجمه طاهره قطب الدین توسط انتشارات بریل به رایگان در اختیار همه قرار گرفته است، افزود: موضوع نهج البلاغه نه زمان می شناسد و نه مکان، و ایرانیان به این کتاب خیلی علاقمند بودند. به طوری که بعد از مدت کوتاهی از پایان یافتن کتاب در نیشابور که دارای 27 حوزه از 34 حوزه جهان آن روز بوده مطالعه روی این کتاب گسترش پیدا می کند.

او با اشاره به درخواست جامعه در زمان سید رضی، به بیان دلایل ماندگاری نهج البلاغه پرداخت: وقتی به مقدمه نهج البلاغه نگاه می کنیم می بینیم که سید رضی علت تألیف این کتاب را نیاز جامعه دانسته، یک بخشش در خود کلام امیرالمومنین است و رفعتی دارد بی بدیل ، و به تعبیر مرحوم شهیدی در مقدمه می گوید که این چیزی نیست الا افاضه ای که به نادره دوران امیرالمومنین تفویض شده است و این کلام را الهی می داند. نکته دوم در به گزینی سید رضی است که خودش می گوید از میان کدامین سخنان انتخاب کردم و بهترین کلام را انتخاب کردم؛ نکته سوم نیاز مردم و پاسخ به نیاز هست، خب این نشان می دهد به آن نیاز پاسخ داده و بعد از اینکه کتاب را عرضه می کند آن اقبال صورت می گیرد. نکته چهارم به نظر من در ماندگاری این کتاب و ماندگاری به گزینه ای سید رضی آن است که همه موارد بعد از به حکومت رسیدن حضرت امیر است، و مردم مسلمان یا به تعبیر دیگر انسان ها _چراکه به تعبیر من این کتاب شیعیان نیست یا کتاب مسلمانان، بلکه می گویم کتاب انسانهاست_ وقتی به این نگاه می کنیم می بینیم که این سخنان غالباً بعد از به خلافت رسیدن آن حضرت است و مردم دنبال آن هستند ببینند که امیر مؤمنان که چگونه مسائل را حل می کرده اند.

او بعد از بیان توضیحات مرحوم شهیدی در اهمیت خواندن و نوشتن به عربی و لزوم خواندن نهج البلاغه برای این امر و انتخاب کتاب و ترجمه، و انتخاب نام کتاب که از عالم دیگر بر قلب سید رضی نازل شده است؛ به بیان نوع ارتباط ما با نهج البلاغه پرداخت و گفت: ما در وضعیت فعلی چه ارتباطی با نهج البلاغه داریم؟ معارف نهج البلاغه فارغ از ترجمه می خواهد محقق شود، می خواهد این معارف تجلی پیدا کند. چه در اندیشه ما، چه در رفتار ما و چه در نوشته های ما. کجا ایستاده ایم و چه ارتباطی ایجاد کردیم بین خودمان و نهج البلاغه ؟ آیا فقط تعویض ترجمه ها و روز آمد کردنش کفایت می کند؟ یا اجرای عملیاتی آن و کاربردی ساختن آن و استفاده از آن در راهبری های اجتماعی می تواند ما را راهبر باشند؟

وی افزود: ما یک وضعیت ترویجی داریم و یک وظیفه حفظ و حراست داریم، که در راستای حوزه های پژوهشی است. ما هر چقدر در راستای نسخه های گوناگون نهج البلاغه کار کنیم کم است، چون باید پیوند برقرار کنیم با نسخه های گوناگون کلام امیرالمؤمنان . این وظیفه محققان و پژوهشگران است. در حوزه پژوهش می توانیم برای فهم بهتر، ترجمه های روانتر و مناسب تر هم عرضه کنیم. این توقف ندارد می تواند استمرار داشته باشد در بعد ترویجی و میان مردم وظیفه ما متخصصان است که این پیوستاری را ایجاد کنیم، این کار می تواند به فهم بهتر کلام کمک کند و گمان می کنم که این فرصت ایجاد شده در فضای سال 1404 می تواند ما را به این سمت رهنمون کند که «از این خزانه علم الهی که به این نادره مردان جهان یعنی امیرالمومنین تفویض شده انشالله به نحو احسن بهره برداری کنیم» این عبارت عین عبارت مرحوم شهیدی بود.

جوادی به عنوان سخنران پایانی در بخش پایانی نشست به نقل خاطراتی از مرحوم شهیدی پرداخت و گفت: به گمان من هیچ انسان عدالت خواهی نیست که نهج البلاغه را یک کتاب فرقه ای ببیند، یک نویسنده پاکستانی در مورد امام علی علیه السلام کتابی نوشته است با عنوان علی و ذکر و عدالت. و واقعاً دو چیز اصلی وجود و حکومت حضرت علی علیه السلام ذکر و عدالت است.

او در پایان از انتشارات علمی و فرهنگی خواست که این کتاب را در قطعی کوچک تر که برای حمل آسان تر باشد و با قیمتی کمتر منتشر کند تا در دسترس عموم مردم قرار گیرد.