امام رضا(ع) و تعامل با قرآن؛ از تلاوت روزانه تا تفسیر کاربردی

به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست علمی «درنگی سمت مشرق خورشید رأفت» امروز، 23 اردیبهشت ماه با مشارکت دبیرخانه چهارمین کنگره بین المللی «امام رضا(ع) و علوم روز»، گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان و انجمن علمی این دانشکده برگزار شد.

در این نشست، محسن توکلی، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان به تبیین الگوی تربیتی امام رضا(ع) در آموزش جامع و مؤثر قرآن کریم پرداخت و در تشریح مراحل ارتباط مؤثر با قرآن از منظر خود قرآن اظهار کرد: من ابتدا به سراغ قرآن کریم رفتم و هرجا که لفظ «کتاب»، «قرآن»، «ذکر» و... آمده است، آن آیات را استخراج و دسته بندی کردم.

وی ادامه داد: نخستین نکته قرآنی که جلب توجه می کند، محوریت انسان در تعامل با قرآن است، به این صورت که در مرحله اول قرآن بر انصات، شنیدن و پذیرش تأکید دارد، چنانکه در آیات متعددی به این موضوع اشاره شده است. در مرحله دوم، عقل ورزی و تدبر در آیات قرآن مورد تأکید قرار می گیرد. قرآن انسان را به اندیشیدن فرامی خواند و از تقلید کورکورانه برحذر می دارد. مرحله سوم پس از تفکر است که نوبت به ایمان و عمل به دستورات قرآن می رسد. قرآن فقط به خواندن آیات بسنده نمی کند، بلکه بر اجرای احکام و پرهیز از هجران قرآن نیز تأکید دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان افزود: مرحله چهارم، طهارت و تلاوت همراه تدبر است و قبل از ورود به مرحله قرائت، طهارت ظاهری و باطنی نیاز و شرط است. مرحله پنجم شامل ارتباط با لفظ و معنای قرآن و همچنین، خواندن آیات به صورت دقیق و پرهیز از سهل انگاری، تکذیب و کتمان حقایق است.

وی در ادامه به جایگاه آموزش قرآن در معارف اسلامی اشاره کرد و گفت: مرحله پنجم آموزش قرآن دیگر به خواندن آیات محدود نمی شود، بلکه شامل تبلیغ، تبیین، تلاوت و تعلیم است. پیامبران الهی همواره مأموریت داشته اند تا مردم را از تاریکی ها به نور هدایت کنند، چنانکه قرآن در آیه 257 بقره می فرماید: «یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ.»

توکلی در بخش بعدی سخنان خود، علوم مورد نیاز برای آموزش جامع قرآن را برشمرد و گفت: برای آموزش مؤثر قرآن، آشنایی با علوم زبان عربی شامل دستور زبان، صرف و نحو، علوم قرآن شامل تاریخ قرآن، رسم الخط و قرائات، مخاطب شناسی و روش ها و فناوری آموزشی برای انتقال بهتر مفاهیم ضروری است.

اهمیت زبان عربی در فهم قرآن

وی بیان کرد: قرآن کریم در آیات متعددی بر عربی بودن خود تأکید کرده است، از جمله آیه دوم سوره یوسف: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبیًّا لَّعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»، 103 سوره نحل: «وَهَـٰذَا لِسَانٌ عَرَبیٌّ مُّبینٌ» و 195 سوره شعراء: «بلِسَانٍ عَرَبیٍّ مُّبینٍ» این آیات نشان می دهد که زبان قرآن، زبانی گویا و روشن و برای فهم دقیق آن، آشنایی با زبان عربی ضروری است.

این استاد دانشگاه به بررسی ارتباط عمیق بین اهل بیت(ع) و قرآن اشاره کرد و گفت: حداقل چهار نوع ارتباط بین امام و قرآن قابل شناسایی است؛ یکی ارتباط اهل بیت(ع) با قرآن به صورت تعلیمی و آموزشی که نمود آن در آیه ای ست که خداوند به پیامبرش چنین دستور می دهد: «وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ» (سوره نحل، آیه 44) این آیه نشان دهنده نقش تعلیمی پیامبر و اهل بیت(ع) در تبیین قرآن است. امامان نه تنها معلم قرآن هستند، بلکه تفسیر صحیح آن را نیز بیان می کنند.

وی ادامه داد: گونه دوم ارتباط اهل بیت(ع) با قرآن، ارتباط تفسیری است. امامان(ع) مفسران حقیقی قرآن هستند و امام رضا(ع) در روایات متعددی به تفسیر آیات قرآن پرداخته است؛ برای نمونه، در تفسیر آیه «خَتَمَ اللَّهُ عَلَیٰ قُلُوبهِمْ» (سوره بقره، آیه 7)، آن را خطاب به کسانی می داند که با عناد، حق را نمی پذیرند.

توکلی اضافه کرد: ارتباط عملی و اخلاقی نیز نوع دیگری از رابطه قرآن و اهل بیت(ع) است. امام رضا(ع) تجسم عملی قرآن بود. نقل شده است که ایشان هر سه روز، یک بار قرآن را ختم می کرد و اگر می خواست، می توانست در زمان کمتری این کار را انجام دهد؛ همچنین در منابع روایی مانند عیون اخبارالرضا (جلد 2، صفحه 69) به زیبایی خوانی قرآن و رعایت قواعد تجوید از سوی ایشان اشاره شده است. ارتباط علمی و معرفتی نیز گونه دیگر است. امامان(ع) در مقام «ثقل اصغر» در کنار قرآن قرار دارند که ثقل اکبر است.

وی در بخش پایانی سخنان خود به نمونه های تعامل امام رضا(ع) با قرآن اشاره کرد و گفت: تلاوت روزانه یکی از برنامه های ثابت امام بود. ایشان به صورت منظم قرآن تلاوت می کرد و بر شنیدن قرآن در خانه ها تأکید داشت. پاسخ گویی به شبهات نیز برنامه قرآنی دیگر امام بود. در جلسات مناظره، ایشان با استناد به آیات قرآن، به سؤالات علمی و اعتقادی پاسخ می داد. تفسیر کاربردی هم از دیگر فعالیت های قرآنی امام بود؛ مثلاً ایشان در مواجهه با آیاتی مانند «إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ» در سوره نصر، به بیان مصادیق تاریخی و تربیتی این آیات می پرداخت.

الهه سادات بدیع زادگان

انتهای پیام