درباره یک گزارش؛ مترو لاله، ایستگاهی که گفت وگوها را به حرکت درآورد

روزهای ابتدایی سال 1404 بود که گزارشی با عنوان ایرنا منتشر شد. این گزارش با واکنش‎ هایی روبرو شد و توانست در مدت کوتاهی بیش از 14 هزار بازدید (تا زمان تنظیم گزارش) داشته باشد. این گزارش به بررسی اثرات اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی احداث ایستگاه مترو در یکی از مهم ترین پارک های مرکزی تهران پرداخته و با زبانی مساله محور و تحلیلی، افکار عمومی را به چالشی جدی دعوت کرده است.

در این گزارش، خبرنگار ایرنا ضمن بازدید میدانی از محدوده بوستان لاله و گفت وگو با برخی از شهروندان، به پیامدهای گوناگون احداث ایستگاه مترو در این منطقه پرداخته است. از یک سو، نزدیکی ایستگاه مترو به یک فضای سبز شهری مهم باعث افزایش دسترسی به پارک شده که پیامدهای منفی فرهنگی و اجتماعی را با خود به همراه آورده است و از سوی دیگر برخی از ساکنان محلی معتقدند این پروژه نه فقط به بافت فرهنگی و امنیتی محله آسیب زده بلکه به فضای سبز نیز زیان رسانده است.
در این گزارش، به تضاد منافع میان توسعه حمل ونقل عمومی و حفظ فضاهای عمومی و زیست محیطی اشاره شده است.

دیدگاه موافقان ایستگاه مترو بوستان لاله

پس از انتشار این گزارش در ایرنا، برخی این نظر را تائید و برخی به نقد آن پرداختند که در تحلیل نظرات موافق، برخی از شیوه نگارش تمجید کرده اند؛ بسیاری از مخاطبان، نگاه بی طرفانه و تحلیل محور نویسنده را نقطه مثبت ارزیابی کرده اند و از نظر این گروه، گزارش توانسته بحثی مغفول مانده را با نگاهی تازه مطرح کند.

بعضی از موافقان تأکید کردند که ساخت ایستگاه مترو در پارک با وجود مزایایی همچون تسهیل دسترسی، باعث بروز مسائل و آسیب های اجتماعی شده است؛ از جمله حضور افراد بزهکار، معتادان و کاهش حس امنیت در محیط پارک. برخی نیز این پروژه را نشانه ای از تصمیم گیری های غیرکارشناسی در مدیریت شهری دانستند و خواهان ارزیابی دقیق تری از طرح های توسعه ای مشابه در آینده شدند. تعدادی از مخاطبان دیدگاه های فرهنگی و جامعه شناختی جالبی نیز مطرح کردند؛ از جمله اتصال بافت های مختلف شهری با تفاوت های آشکار فرهنگی و اقتصادی از طریق مترو، که به گفته آنها به تنش های اجتماعی جدیدی منجر شده است.

نظرات کاربران که با مضمون گزارش و نگرانی مشترک نسبت به تغییر کیفیت اجتماعی و امنیتی فضاهای عمومی در تهران همراهی کرده اند نشان می دهد بسیاری از مخاطبان از تجربه زیسته خود برای تأیید محتوای گزارش استفاده کرده اند؛ مانند کاربری که نوشته: «یه زمانی با خانواده به این پارک که می آمدیم هم امنیت داشت و هم لذت بخش بود، ولی الان... شده پاتوق معتادین و جوانانی که بدترین الفاظ را به کار می برند.»
چنین جملاتی گویای تغییر محسوس فضای پارک از محلی برای فراغت به نقطه ای مساله دار در ذهن ساکنان است. در عین حال، کاربران از زاویه نگاه گزارش قدردانی کرده اند؛ یکی نوشته: «واقعا بدون طرفداری یک بحثی رو مطرح کرده که جای تأمل داره» و دیگری گفته: «دمتون گرم، چقدر دیدگاه قشنگی مطرح شد... حالا می بینم که فقط نظر خالم نبوده.»

افزون بر تجربه شخصی، بخشی از مخاطبان با رویکرد انتقادی نسبت به ساختارهای تصمیم گیر شهری، گزارش را فرصتی برای بیان نگرانی های گسترده تر دیده اند. از جمله کاربری که نوشته: «شهرداری هر کاری دلش بخواهد انجام می دهد... ای کاش از کارشناسان استفاده کنید، خرجی ندارد.» یا دیگری که از پیامدهای فرهنگی اتصال ناهماهنگ مناطق شهری از طریق مترو انتقاد کرده و گفته: «منظورم از بافت فرهنگی و بافت جمعیتی و اقتصادی هست؛ مثلاً اینکه شهرری و علی آباد و شوش رو به تجریش و قلهک وصل کردند!»
این دیدگاه ها نشان می دهد مخاطبان فقط به آسیب عینی اطراف یک پارک واکنش نشان نداده اند بلکه آن را نشانه ای از بی توجهی سیستماتیک به جنبه های اجتماعی توسعه شهری می دانند. ترکیب این تجربه های فردی و نگاه های کلان، به گزارش اعتبار اجتماعی مضاعفی بخشیده است.

دیدگاه مخالفان ایستگاه مترو بوستان لاله

در تحلیل نظرات کاربران، رویکرد انتقادی نسبت به گزارش مشهود است. یکی از کاربران، طرح موضوع را سطحی دانسته اند؛ یکی از نظردهندگان تصریح کرده: «به نظرم سوژه شما و طرح سؤال اینکه تاسیس این ایستگاه مناسب است یا باعث تغییر محیط شده، بسیار سطحی است» و ادامه داده: «شهروندان حق دسترسی راحت تر به نقاط مختلف شهر دارند».

در تأکید بر کارکرد مترو برای همه اقشار، کاربر دیگری پرسیده: «خب اگه کسی بخواد بره خیابون حجاب چی؟ چرا اصل رو بر این گذاشتید که همه با پارک کار دارن؟» برخی هم با بیان تجربه شخصی شان از کاربری ایستگاه دفاع کرده اند: «من بارها از این ایستگاه استفاده کردم خیلی خوب شد احداث کردند... در این مدت هیچ وقت مزاحمت یا ناهنجاری شگرفی از جوانان ندیدم».
چنین دیدگاه هایی نشان می دهد مخاطبان مخالف، مترو را بخشی ضروری از زندگی شهری می دانند و تغییرات محیطی را اجتناب ناپذیر تلقی می کنند.

بصیری: از زمان افتتاح ایستگاه مترو بوستان لاله، براساس بررسی های میدانی، ما مجموعه ای از اقدامات فرهنگی و اجتماعی را در این فضا انجام دادیم در نقد محتوایی گزارش نیز کاربری تأکید کرده: «مقاله دارای تناقض ذاتی هست» و توضیح داده: «اگر طبق ادعای نویسنده وجود چند ایستگاه مترو در نزدیکی پارک، احداث ایستگاه جدید را بی فایده کرده، پس این نظریه نویسنده که این ایستگاه بافت جمعیتی مراجعه کنندگان را تغییر داده هم باطل می کنه!!!»

حتی بعضی کاربران، دفاعیه فنی برای موقعیت یابی ایستگاه ارائه داده و مثلاً گفته اند: «این نقشه مترو تهران مهندس ها طراحی کردن، حتما موردی بوده که گفتن اونجا باید ایستگاه باشه».
در مجموع تحلیل نظرات نشان می دهد که منتقدان گزارش، هم از منظر فنی و هم از منظر کارکرد شهری، وجود ایستگاه را منطقی و ضروری دانسته و طرح موضوع را نوعی بی اهمیتی به توسعه حمل ونقل عمومی تلقی کرده اند.

فرصت ها و امکانات ایستگاه بوستان لاله، بیشتر از آسیب های احتمالی

پژوهشگر ایرنا برای دریافت بهتر این موضوع گفت وگویی با «مهدی بصیری» معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری منطقه 6 تهران انجام داد.

بصیری با یادآوری ابعاد فرهنگی، اجتماعی و ترافیکی راه اندازی ایستگاه مترو در مجاورت بوستان لاله، بر اهمیت بهره برداری هوشمندانه از این فرصت برای ارتقای کیفیت فضای عمومی، تقویت کارکردهای فرهنگی و کاهش آسیب های اجتماعی در این محدوده تأکید می کند.

معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری منطقه 6 تهران همچنین درباره برخی نگرانی ها درباره تأثیرات اجتماعی و فرهنگی ایستگاه مترو در بوستان لاله توضیح می دهد: قطع به یقین فرصت ها و امکاناتی که ایستگاه «بوستان لاله» ایجاد کرده، بسیار بیشتر از آسیب های احتمالی آن است. بله، ممکن است افزایش تردد در سال، مشکلاتی ایجاد کند اما برای این مسائل فکر شده و راهکارهایی در نظر گرفته ایم.

وی می افزاید: از زمان افتتاح ایستگاه مترو بوستان لاله، براساس بررسی های میدانی، مجموعه ای از اقدامات فرهنگی و اجتماعی را در این فضا انجام دادیم؛ از جمله برگزاری رویدادهای بزرگ شهری و جشنواره های متنوع و همچنین ایجاد پایگاه خدمات اجتماعی برای ارائه خدمات ویژه به افراد آسیب پذیر. پارک لاله امروز تقریباً به یک پارک خانواده محور تبدیل شده و بسیاری از فضاهای بی دفاع شهری و آسیب زا که پیش از این در آن وجود داشت، با همین اقدامات برطرف شده اند.

بصیری ادامه می دهد: بلوار کشاورز یکی از شریان های اصلی شهر تهران است. امروز صبح پیاده از این بلوار عبور می کردم؛ از مترو بوستان لاله که رد شدم، دیدم تعداد زیادی از دانشجویان از مترو بیرون آمدند و به سمت دانشگاه تهران حرکت کردند. این یعنی دیگر نیازی نیست دانشجوها از اتوبوس یا خودرو شخصی استفاده کنند. ایستگاه مترو به سهولت در اختیارشان است.

وی می افزاید: منطقه 6 به دلیل موقعیت خاص خود _ نزدیکی به بیمارستان امام(ره)، بیمارستان شریعتی، دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی، کوی دانشگاه، کوی علوم پزشکی، تربیت بدنی و … _ به نوعی تبدیل به پردیس خدمات فرهنگی، اجتماعی و درمانی پایتخت شده است؛ همین امر ضرورت توسعه خطوط مترو و افزایش ایستگاه ها را ایجاد کرده است. به همین دلیل در این منطقه ایستگاه های مترو زیاد شده اند و باز هم در حال اضافه شدن هستند.

وی توضیح می دهد: ایستگاه مترو کارگر، یک فضای کاملاً متفاوت و مخاطبان خاص خود را دارد. بیشتر افرادی که ساکن محدوده کارگر و فاطمی هستند از آن استفاده می کنند اما ایستگاه بوستان لاله مخاطبان عمومی تر دارد. به طور مثال فردی برای مراجعه به بیمارستان امام(ره)، از این ایستگاه استفاده می کند و با چند قدم پیاده روی به مقصد می رسد. همین طور مجموعه های ورزشی و فرهنگی مانند مجموعه ورزشی حجاب، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و … در این مسیر قرار دارند. بنابراین ایستگاه مترو بوستان لاله، با همه ابعاد اجتماعی اش، یک فرصت مهم است.

معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری منطقه 6 تهران درباره اینکه عده ای هم نگران افزایش آسیب های اجتماعی در پی راه اندازی ایستگاه هستند و می گویند موادفروشی، شلوغی و به هم ریختگی فضا بیشتر شده است، می گوید: این تحلیل بی راه نیست. ما هم پیمایش هایی انجام داده و به این نتیجه رسیدیم که حضور مترو باعث افزایش تردد و تغییر در الگوهای استفاده از پارک شده است اما باید توجه کرد که پارک لاله متعلق به کل شهر تهران است، نه فقط یک محله یا منطقه خاص. نمی توانیم بگوییم چون پارک شلوغ شده، ایستگاه نباید احداث می شد. نکته مهم این است که ما برای این شرایط برنامه ریزی داریم.

بصیری با بیان اینکه منطقه 6، شرکت مترو و سازمان بوستان ها، همه بر این موضوع تمرکز کرده اند، اظهار می دارد: ما این فضا را یک فرصت می دانیم و باید از آن درست استفاده کنیم. بله، مردم بازخوردهایی داده اند و گفته اند که فضا شلوغ شده، تردد زیاد شده، گاهی هم آسیب هایی هست اما این پدیده ها مختص این محدوده نیستند. در میدان جهاد هم همین وضعیت وجود دارد. هر جایی که ایستگاه مترو با تردد بالا فعال می شود، چنین مسائلی ایجاد می شود.

وی درباره برنامه های شهرداری برای کنترل آسیب ها و استفاده فرهنگی از این فضا نیز می گوید: ما در منطقه 6 با تمرکز بر بوستان لاله، در یکی 2 سال اخیر تلاش کرده ایم تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. به طور مثال تمرکز ویژه ای بر رویدادهای بزرگ شهری، جشنواره های متنوع، ورزش شهروندی و … داشته ایم. به تازگی هم برنامه ریزی کرده ایم «دهکده سلامت» را در همین بوستان راه اندازی کنیم؛ به این دلیل که اکنون دسترسی مردم از نقاط مختلف شهر به این بوستان بسیار آسان شده است.

نظرات مخاطبان نیز نشان داد که مساله ای مانند احداث یک ایستگاه مترو، فقط یک تصمیم مهندسی یا عمرانی نیست بلکه پیامدهایی فرهنگی، اجتماعی، امنیتی و زیست محیطی دارد وی می افزاید: برای همین نیز پایگاه خدمات اجتماعی را در این بوستان ایجاد کرده و همچنان روی توسعه و گسترش خدمات تمرکز داریم. هدف ما این است که فضا را به گونه ای هدایت کنیم که حضور خانواده ها تقویت و از آسیب های اجتماعی کاسته شود.

بصیری درباره چشم انداز فرهنگی منطقه 6 نیز توضیح می دهد: ما اسم منطقه 6 را گذاشته ایم «دیار فرهنگ و هنر». چرا؟ چون این منطقه پر از دانشگاه، مراکز علمی، فرهنگی و هنری است. از خانه هنرمندان گرفته تا پارک هنرمندان، بلوار کشاورز، ایرانشهر و … ما در تلاشیم گذرهای فرهنگی منطقه را احیا و یک مسیر گردشگری فرهنگی ایجاد کنیم که ماندگاری شهروندان را افزایش دهد.

روزنامه نگاری اجتماعی مساله محور و گفت وگوی سازنده با جامعه

گزارش ما در ایرنا، به واسطه انتخاب سوژه و بی طرفی نسبی در پرداختن به ابعاد مختلف آن، توانسته فضایی مناسب برای گفت وگوی اجتماعی و رسانه ای فراهم کند. نظرات مخاطبان نیز نشان داد که مساله ای مانند ساخت یک ایستگاه مترو، فقط یک تصمیم مهندسی یا عمرانی نیست بلکه پیامدهایی فرهنگی، اجتماعی، امنیتی و زیست محیطی دارد. از یک سو، توسعه حمل ونقل عمومی در شهری مانند تهران ضرورتی انکارناپذیر است اما از سوی دیگر، بی توجهی به بافت محلی، آسیب به فضاهای عمومی و نادیده گرفتن پیامدهای اجتماعی آن می تواند سبب ایجاد بحران های جدید شود. راه حل میانجی، نه در توقف توسعه بلکه در افزایش حساسیت مدیریتی، بهره گیری از نظرات کارشناسان و اجرای پروژه ها با نگاه چندبعدی و مشارکت مردمی است.

در نهایت، گزارش «بوستان لاله؛ مترو ایستاد، فرهنگ حرکت نکرد» یک نمونه از روزنامه نگاری اجتماعی مساله محور است که توانسته جامعه را وارد گفت وگویی به زعم خود سازنده کند و حالا ما در ایرنا تلاش می کنیم این موضوع را با مدیران مترو و دیگر ایستگاه های مشابه بررسی کرده و در نهایت، پژوهشی دقیق و جامع در اختیار مخاطبان و مدیران شهرداری قرار دهیم تا تصمیم گیری های آینده، آگاهانه تر و مسئولانه تر انجام شود.