سایه سنگین گرانی کتاب و کم اثری بن های خرید دانشجویی

سی وششمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب از 17 اردیبهشت کار خود را آغاز کرده و به روزهای پایانی یعنی 27 اردیبهشت نزدیک می شود، خبرنگار سرویس دانشگاه خبرگزاری ایکنا از بخش نشر دانشگاهی نمایشگاه کتاب گزارشی تهیه کرده که در ادامه مشروح آن را می خوانید. ابتدا به سراغ غرفه دانشگاه بین المللی اهل بیت(ع) رفتیم؛ غرفه خلوت بود و فرصتی می شود تا با مسئول غرفه درباره وضعیت نشر کتاب های دانشگاهی صحبت کنیم؛ سید محمد مهدی جعفری، معاون پژوهشی دانشگاه بین المللی اهل بیت(ع) درباره وضعیت نشر در حوزه دانشگاهی گفت: حوزه نشر در دانشگاه اهل بیت(ع) نوپا است و به تازگی تعداد عناوین منتشر شده خود را به 50 عنوان افزایش داده است. با توجه به تکثر و تنوع رشته ای و دانشکده ای دانشگاه و پیشینه دانشجویان که عموماً غیر ایرانی هستند؛ سبب شده تا در موضوعات مختلف بر حسب نیاز دانشجویان آثاری را منتشر کنیم. او با بیان اینکه آثاری هم به زبان انگلیسی منتشر کرده ایم ادامه داد: قیمت کتاب ها بسیار مناسب است؛ مثلاً کتاب 200 - 300 صفحه ای بر حسب موضوع از قیمت 50 تا 200 هزار تومان متغیر است. با توجه به اینکه دانشگاه بین المللی اهل بیت(ع) خیلی شناخته شده نیست و دانشجویان ایرانی خیلی با این دانشگاه در تعامل نبوده اند اما استقبال امسال به نسبت گذشته خوب بوده است. جعفری اضافه کرد: تقریباً 10 درصد دانشجویان دانشگاه بین المللی اهل بیت(ع) در سال های اخیر از ایرانی ها پذیرش می شوند و همین موضوع زمینه آشنایی دانشگاه را در جامعه فراهم کرده است. مجموعه این دلیل ها سبب می شود تا انتظار زیادی نداشته باشیم تا در نمایشگاه کتاب پرفروش باشیم بلکه در تلاشیم تا دانشگاه اهل بیت(ع) را بیشتر معرفی کنیم.

دانشگاه تهران و نامساعد بودن حال اولین انتشارات دانشگاهی ایران

بعد از غرفه دانشگاه بین المللی اهل بیت(ع) به غرفه دانشگاه تهران رسیدیم؛ غرفه کمی شلوغ بود و افراد زیادی مشغول نکاه کردن کتاب ها بودند و کتاب ها را ورق می زدند. سراغ مسئول غرفه می رویم؛ نوذر قربانی، کارمند انتشارات دانشگاه تهران است و درباره وضعیت نشر در دانشگاه تهران می گوید: دانشگاه تهران نخستین ناشر دانشگاهی ایران است اما جدیداً با مجموعه ای از معضلات دست و پنجه نرم می کند که می توان به معضل کمبود و گرانی کاغذ اشاره کرد. وی ادامه می دهد: با افزایش قیمت دلار قیمت کاغذ هم افزایش پیدا کرده است اما با کاهش قیمت دلار شاهد کاهش قیمت کاغذ نبوده ایم. وضعیت نشر تا قبل از سال 1398 مناسب بود و ما به راحتی می توانستیم هر کتابی را که می خواهیم در هر حوزه ای چاپ کنیم و تیراژ نشر زیر سه هزار نسخه نبود اما از وقتی که این وضعیت به وجود آمد تیراژ کتاب با افت چشمگیری مواجه بوده است. اکنون برای انتشار کتاب های چاپ اول به جای اینکه 200 نسخه منتشر شود فقط 30 نسخه چاپ می شود و در صورت فروش مناسب مجددا 100 نسخه چاپ می شود. قربانی اضافه کرد: برخی از کتاب ها منابع اصلی دروس هستند و هنگام آغاز ترم دانشگاه مشکلاتی برای انتشار کتاب های منبع به وجود می آید. ما برای دانشجویان دانشگاه تهران تخفیف های 40 درصدی در نظر گرفته ایم. وضعیت قیمت های کتاب خوب نیست؛ هرچه تیراژ کتاب ها بالاتر برود قیمت تمام شده ارزان تر خواهد بود اما متاسفانه با تیراژ های پایین، قیمت چاپ کتاب افزایش پیدا می کند. مثلاً قیمت یک کتاب 200 - 300 صفحه ای، حدود 400 هزار تومان قیمت می خورد. او در ادامه گفت: با توجه به همه مشکلات ما به سمت چاپ های POD رفتیم که به معنای چاپ های کپی است در صورتی که چنین کاری در شأن و جایگاه دانشگاه تهران نیست. واقعیت این است که شرایط انتشارات دانشگاه تهران مساعد نیست و از پس هزینه های خود نیز بر نمی آید و حمایت های دولت هم کافی نیست؛ حمایت های دولتی مانند یارانه کتاب پاسخگوی نیاز دانشگاه تهران نیست. قربانی با بیان اینکه وضعیت استقبال تا پیش از کرونا بیشتر بود گفت: قبلاً اکثر افراد به صورت حضوری به نمایشگاه مراجعه می کردند اما الان با فروش مجازی نمایشگاه و تعلق گرفتن بن نمایشگاه صرفاً از طریق مجازی، شاهد کاهش استقبال هستیم. تخصیص بن خرید کتاب فقط به اعضای هیئت علمی و دانشجویان منجر به کاهش قدرت خرید علاقه مندان به کتاب شده است. برخی از کتاب ها فقط به صورت مجازی و برخی فقط به صورت حضوری فروش می رود و برخی هم صرفاً از طریق سایت دانشگاه تهران به صورت الکترونیکی در دسترس علاقمندان است. مسئول غرفه دانشگاه تهران اضافه کرد: ما طی این مدت بالای هزار و 500 جلد کتاب به صورت حضوری فروختیم؛ فروش نسبت به سال های گذشته کاهش پیدا کرده است. نکته این است که بن های یک میلیون تومانی جوابگوی قیمت بالای کتاب نیست باید برای این موضوع تدبیری اندیشید.

وضعیت خوب مرکز نشر دانشگاهی

در ادامه به مرکز نشر دانشگاهی رفتیم که غرفه خلوتی بود. بهادر مهین ترابی، مدیر فروش مرکز نشر دانشگاهی از ما استقبال می کند؛ او درباره انتشاراتی که مدیرفروش آن هست به ما می گوید: مرکز نشر دانشگاهی در طی این چند سال روند رو به رشدی را تجربه کرده است. ما در سال گذشته و امسال نزدیک به 70 عنوان کتاب چاپ اولی داشتیم؛ تغییر و تحولات بسیاری از نظر چاپ کتاب های جدید و تجدید چاپ کتاب های قدیمی در مرکز نشر دانشگاهی رخ داده است. همین موضوع سبب شده تا تعداد کتاب های چاپ تمام، کاهش پیدا کند و فروش مرکز نشر دانشگاهی افزایش یابد. این اتفاق در نگه داشتن مخاطبان این مرکز تاثیر مثبتی داشته است. او ادامه داد: متاسفانه وضعیت خرید کتاب مساعد نیست. وجود پادکست ها، کتاب های صوتی و کتاب های الکترونیکی سبب شده تا صنعت چاپ کتاب کاغذی شرایط نابسامانی را طی کند ولی با این حال نشر دانشگاهی وضعیت مساعدتری از نظر ریالی نسبت به سال گذشته دارد. قیمت کاغذ در این سال ها افزایش قیمت چشمگیری داشته و به نسبت کالاهای دیگر بسیار گران شده است و همین موضوع در قیمت کتاب ها تاثیر مستقیم دارد. مهین ترابی اضافه کرد: مرکز نشر دانشگاه چاپخانه خود را امسال افتتاح کرد و همین موضوع به ما کمک کرده تا به رضایت مخاطبین خود که دانشجویان هستند کمک کنیم و قیمت پایین تری را در پشت جلد کتاب ها درج کنیم تا آنها بتوانند خرید راحت تری داشته باشند. با توجه به اینکه بیش از نیمی از زمان نمایشگاه گذشته است بیش از دو هزار و 500 جلد کتاب تاکنون فروش داشته ایم. اکنون قیمت کتاب 200 -300 صفحه ای حدود 300 تا 450 هزار تومان است. او با بیان اینکه کتاب های نشر دانشگاهی هم در سایت مرکز نشر و هم در فیدیبو و بسترهای دیگر وجود دارد گفت: علاقه مندان می توانند کتاب هایی که چاپ تمام شده را از طریق سایت مرکز نشر دریافت کنند. نکته ای که باید به آن توجه کرد بن هایی است که برای اساتید دانشگاه و دانشجویان در نظر گرفته شده که فقط برای خرید مجازی کاربرد دارد؛ اگر بن های خرید برای فروش حضوری نیز در نظر گرفته می شد شاهد جمعیت بیشتری از علاقه مندان در نمایشگاه کتاب می بودیم و همین موضوع سبب رونق بیشتر نمایشگاه کتاب می شود.

حضور غرفه جهاد دانشگاهی بین ناشران عمومی

اما نوبتی هم که باشد نوبت نشر جهاددانشگاهی است که به آنجا سر بزنیم و اطلاعاتی از این نشر مهم حوزه دانشگاهی درباره این دوره از نمایشگاه پیدا کنیم؛ اما با کمی جست وجو متوجه می شویم که غرفه جهاددانشگاهی در بخش نشرهای دانشگاهی حضور ندارد و امسال در شبستان مصلی بین نشرهای عمومی، غرفه خود را راه اندازی کرده و همین موضوع برایمان سوال می شود تا از حامد علی اکبرزاده، رئیس سازمان «ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی» درباره علت حضور غرفه این سازمان در بین ناشران عمومی سوال کنیم که در پاسخ گفت: بسیاری از ناشران دانشگاهی دیگر مثل دانشگاه امام صادق(ع)، دانشگاه امام حسین(ع)، پژوهشگاه ها یا پژوهشکده ها هم در شبستان در بخش ناشران عمومی غرفه دارند. او ادامه داد: واقعیت این است که خیلی نمی توان بین بخش عمومی و دانشگاهی تفکیک قائل شد اما در عین حال به جهت اینکه کتاب های سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی متنوع هستند و کتاب هایی داریم که برای عموم علاقه مندان به حوزه های مختلف منتشر شده است؛ امسال تصمیم گرفتیم که در بخش ناشران عمومی حضور داشته باشیم. بخش ناشران عمومی رونق فرهنگی بیشتری دارد. از سال گذشته سازمان انتشارات جهاددانشگاهی به سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاددانشگاهی تغییر پیدا کرد، جنبه فرهنگی کارها در برنامه های ما پررنگ تر شده است و حضور ما در بخش عمومی معنادار بود. علی اکبرزاده درباره خرید و فروش در این دوره از نمایشگاه بیان کرد: به نظر می رسد مراجعه حضوری نسبت به سال گذشته کمتر است و این اتفاق هم طبیعی است؛ زیرا همزمان فروش حضوری و مجازی هم وجود دارد. فروش کتاب در غرفه ما هم نسبت به دوره های قبل ضعیف تر است. گرانی کتاب و افزایش قیمت کاغذ در استقبال از نمایشگاه و فروش کتاب هم بی تاثیر نبوده است. نکته دیگر اینکه دلایل کاهش خرید کتاب صرفاً بحث اقتصادی نیست و عوامل دیگر هم دخیل است. فروش مجازی ما بهتر از فروش حضوری بوده است که تقریباً همه ناشرها هم این وضعیت را دارند. تیراژ های کتاب های ما معمولاً از 100 تا 200 عدد شروع می شود و در صورت استقبال در چاپ های بعدی تیراژ افزایش می یابد. به نظرم فروش مجازی رفته رفته نمایشگاه کتاب را از فروشگاه به نمایشگاه تبدیل می کند. رئیس سازمان «ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی» درباره کارهای ترویجی مطالعه ای این سازمان گفت: فعالیت های جانبی بسیاری برای ترویج مطالعه انجام می شود و برنامه های متنوع فرهنگی را برای این امر اجرا می کنیم مثل کتاب سال دانشجویی و پایان نامه سال دانشجویی. اکنون عزم جدی ما بر مسابقات دانشجویی «سدید» است که ارائه سه دقیقه ای کتاب و پایان نامه طرح پژوهشی و مقاله است. همچنین در طرحی به نام «سریر» باشگاه های مطالعه دانشجویی و حلقه های مطالعه دانشجویی در استان های کشور راه اندازی کردیم. طرح دیگر پویش جمع آوری و اهدای کتاب به مناطق محروم است که سه سال است اجرا می شود و امسال در استان بوشهر اجرا خواهد شد. سلسله نشست های نقد و بررسی تازه های نشر علوم انسانی از طرح های دیگر ترویجی مطالعه است به عنوان «فصل سخن» در سال 30 الی 40 نشست برگزار می شود و از جمله اقدامات دیگر برگزاری دوسالانه کنفرانس ملی پژوهش های نشر است. او در پایان گفت: به نظرم فروش مجازی رفته رفته نمایشگاه کتاب را از فروشگاه به نمایشگاه تبدیل می کند.

فروش برخی کتاب ها فقط به صورت حضوری

پس از گفت وگو با چند ناشر حوزه دانشگاهی برای تکمیل این گزارش باید افرادی که دست های پر از کتاب دارند را انتخاب کنیم تا از تجربه حضور و خرید از نمایشگاه کتاب برایمان بگویند؛ قاعدتاً مخاطبان اصلی نشرهای دانشگاهی استادان دانشگاه و دانشجویان هستند و قطعاً بدون صحبت آنها این گزارش ناقص خواهد بود؛ بنابراین با اولین فردی که صحبت کردیم علیرضا اکبری، دانشجوی رشته حقوق دانشگاه علوم قضایی تهران بود که درباره تجربه اش از حضور و خرید از نمایشگاه کتاب به ما گفت: قیمت ها با توجه به انتشارات مختلف متفاوت است اما در مجموع با توجه به شرایط اقتصادی، قیمت های کتاب هم افزایش چشمگیری داشته است. من تمام کتاب هایی که برایم اولویت داشت را تهیه کردم اما بعضی از کتاب ها قیمت بسیار بالایی دارند که باید 10 میلیون برای آن هزینه می کردم که فعلاً منصرف شدم تا بعداً پس انداز کنم و در دفعات بعدی بتوانم آنها را خریداری کنم. او ادامه داد: ساختار نمایشگاه نسبت به سال گذشته بی نظم تر شده است و سخت تر می توان غرفه ها را پیدا کرد. مشکلی که وجود دارد این است که یک سری از کتاب ها فقط به صورت حضوری به فروش می رسند و در بخش مجازی آنها را نمی توان پیدا کرد تا با بن خرید کتاب آنها را خریداری کرد؛ وقتی هم از انتشارات علت این اتفاق را سوال می کنیم که چرا کتاب ها به صورت مجازی وجود ندارد؟ پاسخ سر بالا می دهند و می گویند «دوست نداشتیم» یا «صلاح دانستیم تا به صورت مجازی عرضه نکنیم» در صورتی که اتفاقا انتشارات می داند که دانشجویان به این کتاب ها نیازمند هستند.

کاهش کتابخوانی و تمایل استادان به نوشتن مقاله به جای کتاب

در ادامه این گزارش با یک استاد دانشگاه هم صحبت شدیم؛ میلاد تفنگچی، فارغ التحصیل دکتری شهرسازی دانشگاه تهران و مدرس جوان دانشگاه درباره تجربه خود از نمایشگاه کتاب بیان کرد: نکته ای که بیشتر به چشم می آمد و جالب نبود این است که بیشتر کتاب های منتشر شده قدیمی هستند و کتاب های چاپ جدید کمتر هستند یعنی بیشتر برای سال 1400 یا 1401 هستند البته این اتفاق از طرفی خوب است چون قیمت ها برای قدیم است به نسبت ارزان تر هستند اما طبیعتاً انتظار داریم وقتی به انتشارات دانشگاهی مراجعه می کنیم کتاب های به روز را مشاهده کنیم ولی حس می کنم که هر چقدر کتابخوانی کاهش پیدا می کند این اتفاق باعث می شود تا استادان و پژوهشگران از طریق مقاله کار خود را جلو ببرند و کتاب های کمتری منتشر کنند. این استاد دانشگاه ادامه داد: نکته مهمی که باید گفت تا چند سال اخیر به دانشجویان بن خرید کتاب می دادند و همین بن ها سبب می شد تا دانشجویان ترغیب به خریداری کتاب شوند و به نمایشگاه بیایند اما با مجازی شدن استفاده از بن ها باعث شده تا نمایشگاه خلوت تر شود در صورتی که حضور در فضای نمایشگاه اتفاق خوبی است و برای دانشجویان مفید است؛ بنابراین تخفیف هایی در نظر گرفته شده باید به گونه ای باشد تا افراد را به حضور در فضاهای فرهنگی ترغیب کند.

محجوریت علوم انسانی بین نشرهای دانشگاهی

آخرین دانشجویی که با او گفت وگو کردیم مطهره کاظمی، دانشجوی ارشد علوم سیاسی دانشگاه تهران بود که درباره تجربه اش از نمایشگاه کتاب گفت: به نظرم در حوزه علوم سیاسی اختلافی میان نشرهای دانشگاهی و نشرهای عمومی وجود دارد و علوم انسانی آن پویایی که باید در نشرهای دانشگاهی داشته باشند را ندارد؛ به صورت کلی می توان گفت نشر های علوم سیاسی بسیار جدا افتاده هستند و نشرهای دانشگاهی در حوزه علوم انسانی بسیار مهجورند. او ادامه داد: بن خرید کتابی که به دانشجویان تخصیص داده شده نسبت به قیمت های موجود کتاب اصلاً متناسب نیست و دانشجو باید بخش زیادی از کتاب ها را بدون بن خریداری کند. البته وضعیت در حوزه نشرهای دولتی بهتر است ولی در مجموع آنچه که مشخص است این است که قیمت کتاب بسیار گران شده است و با محدودیت خرید مواجه هستیم. پیش آمده کتابی را نیاز داشته باشم اما وقتی قیمت آن را دیده ام ترجیح دادم که از کتابخانه آن کتاب را تهیه و استفاده کنم. امیدوارم یارانه دانشجویان را هم بیشتر کنند تا بتوانیم کتاب های بیشتری را تهیه کنیم. این دانشجو در انتقادی نسبت به مدیریت اجرایی نمایشگاه گفت: فضای رفاهی که مصلی باید برای مخاطبان فراهم می کند نقص های بسیاری دارد مثلاً یک آب سردکن در این فضای بزرگ وجود ندارد و مردم مجبور هستند تا آب معدنی خریداری کنند در صورتی که تعبیه چنین چیزی هزینه زیادی ندارد. او در پایان اضافه کرد: من سال های گذشته هم در نمایشگاه کتاب حضور پیدا کردم اما احساس می کنم که امسال نشرهای بیشتری نسبت به سال های گذشته حضور دارند.

تبدیل کتاب به کالای لوکس

پس از گفت وگوی آخر به کلیدواژه هایی که مدام تکرار شده بود فکر می کردیم؛ «گرانی کتاب»، «کافی نبودن بن های خرید»، «انتقاد از مجازی بودن بن ها» و «کاهش تیراژ کتاب» پربسامدترین کلیدواژه هایی بودند که چه ناشران و چه دانشجویان در این گفت وگوها به آن اشاره کردند. قطعاً برای حل هرکدام از این موارد، راه هایی وجود دارد. باید چاره اندیشید تا علاقه مندان کتاب روز به روز افزایش پیدا کند و کتاب فروشی ها و علاقه مندان به کتاب و کتاب خوانی به روزهای خوش خود بازگردند. یاد روزگاری می افتیم که اگر همه چیز گران بود؛ کتاب آنقدرها هم گران نبود و در نمایشگاه کتاب افرادی را می دیدیم که کیسه های پر از کتاب در دست داشتند و حتی برای حمل کتاب ها باید گاری می گرفتند اما این روزها دیگر خبری از اینگونه خریدها نیست و باید با احتیاط خرید کرد؛ چراکه کتاب به یک کالای لوکس تبدیل شده است. گزارش از سجاد محمدیان
عکاس: الهه علیرضالو انتهای پیام