بازار تاریخی اراک گذری بر تاریخ و تجارت

به گزارش ایرنا، بازارها در ایران با سابقه کهن خود در کنار اینکه ساختمان تجاری هستند از نقش فعالیت های اجتماعی و مذهبی نیز برخوردار هستند به این صورت که بازار قدیمی به صورت همزمان یک محور مهم ارتباطی، اقتصادی و فرهنگی شهر بوده و نقش و منزلت مهمی در حیات اجتماعی شهرهای ایران داشته است.

بازار ایرانی، هسته مرکزی شهر را تشکیل می دهند و بخش مهمی از هویت هر شهر هستند و امروز نیز بازارها کانون مبادله کالا، تولید کالا و تجمع فعالیت های اجتماعی هستند.

بازار در ایران به مفهوم حقیقی، مجموعه ای از دکان هایی است که با فضایی سرپوشیده به یکدیگر وصل می شوند.

از دوره سلجوقیان به بعد شکوفایی بازار ایرانی در فضاهای شهری رقم زده شد و در دوره صفویه به دلیل برقراری امنیت کامل و توسعه روابط خارجی و گسترش مبادلات تجاری، رونق بازار قدیمی به اوج خود میرسد.

اکنون در ایران بیش از 13 بازار سرپوشیده شامل بازار تهران، بازار سنتی اراک، بازار اصفهان، بازار سنتی یزد،
بازار وکیل شیراز، بازار بزرگ تبریز، بازار سنتی کرمانشاه، بازار قم، بازار ری، بازار سنتی کاشان، بازار سنتی قزوین، بازار سرپوشیده اردبیل و بازار سنتی همدان همچنان پابرجا و فعالیت اقتصادی دارند.

بازار تاریخی اراک یکی 13 بازار سرپوشیده ایران است که 218 سال از عمر آن گذشته و یکی از بناهای نخستین شهر اراک است که سال 1228 هجری قمری در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در بافت مرکزی سلطان آباد (نام قدیم اراک) بنیان گذاشته شد. در این مجموعه بزرگ حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها بنا شده اند.

این بازار به مرکزیت چهارسوق، دارای 2 مسیر شمالی، جنوبی و شرقی، غربی است که از چهار جهت به دروازه های قدیم شهر متصل شده و به نوعی استراتژیک ترین نقطه شهر در زمان های گذشته بوده است.

تاریخچه ساخت بازار تاریخی اراک

تاریخ شکل گیری و ساخت بازار به دوران ساخت شهر قدیم سلطان آباد (اراک امروزی) بازمی گردد و در اسناد و کتاب های تاریخی بیان شده ساخت شهر به 20 سال طول کشیده و در این میان بنای بازار و ارکان آن مانند راسته ها، سراها و دالان ها در خلال همین سال ها ساخته شدند.

بنای اولیه بازار تاریخی اراک را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) که نام مسجد و مدرسه ای در بازار نیز به نام وی است در اوایل قرن 13 هجری قمری گذاشته شد.

یکی از دلایل ساخت بازار وجود اقتصاد قوی در اطراف شهر سلطان آباد بود. مرغوبیت محصولات کشاورزی در منطقه عراق (اراک) و نیز شهرت جهانی فرش ساروق و نیاز به ایجاد مرکزی برای فروش محصولات انگیزه اصلی ایجاد شهر و بازار آن از لحاظ اقتصادی بود.

اما این سازه های عظیم و زیبا اکنون کهن سال شده و نیازمند آن است تا نهادهای متولی عصای دست بازار اراک شوند تا چهره اش ترک نخورد و کمرش در زیر بار کهولت نشکند و همچنان پرصلابت برای میزبانی ادوار مختلف تاریخ پابرجا بماند.

در این نوشتار، خبرگزاری ایرنا استان مرکزی سعی دارد تا نقش و کارکرد دستگاهای متولی در مرمت و نگهداری از بازار اراک را تبیین کند تا به سهم خود برای استحکام آن بکوشد و از آسیب به این اثر زیبا، جلوگیری شود.

تعهد 200 میلیارد ریالی کسبه بازار اراک برای مرمت این مجموعه تاریخی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی گفت: کسبه و هیات امنای بازار تاریخی اراک برای مرمت و حفظ این مجموعه تاریخی متعهد به پرداخت 200 میلیارد ریال شدند.

محمود مرادی نراقی افزود: مشارکت و هم افزایی کسبه بازار تاریخی اراک در کمک به مرمت و بازسازی اراک نشان از نگاه بلند صاحبان واقعی این مجموعه فاخر دارد.

وی به تشکیل شورای راهبردی حفاظت، مرمت و بازسازی بار تاریخی اراک اشاره کرد و گفت: سهم و مسولیت هریک از نهادها در این تشکل تعیین شده تا بازار تاریخی احیا و بازسازی شود.

مرادی نراقی افزود: استفاده از ظرفیت مردمی، از سیاست های میراث فرهنگی است که تشکل مجمع خیرین میراث فرهنگی در دستور کار قرار گرفته است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی با اشاره به اهمیت تفاهم نامه برای مرمت بازار افزود: این همکاری مشترک با هدف مرمت و احیای بخش های مختلف بازار تاریخی، سامان دهی وضعیت کسبه و ارتقای جایگاه فرهنگی و گردشگری این مجموعه ارزشمند در حال اجراست.

محمودی افزود: در این بازدید، راهکارهای تأمین مالی پروژه های مرمتی، تسهیل در اجرای برنامه های حفاظتی و همچنین آخرین وضعیت پرونده ثبت جهانی بازار اراک بررسی شد تا روند پیگیری ها با هماهنگی دستگاه های مرتبط تسریع شود.

وی تاکید کرد: ثبت جهانی بازار تاریخی اراک می تواند زمینه ساز توسعه گردشگری و رونق اقتصادی در این منطقه شود و حمایت همه جانبه دستگاه های اجرایی و اصناف برای تحقق این هدف ضروری است.

مرمت سرای نوذری اولین اقدام رسیدگی به بازار اراک در سال 1404

معاون حفظ و احیا اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی گفت: امسال کار تیمی برای مرمت بازار تاریخی اراک آغاز نشده اما آنچه تاکنون مرمت شده شامل اندودکاری، سبک سازی بام و بام سازی سنتی در سرای نوذری بازار اراک انجام شده است.

حسین محمودی افزود: برای مرمت و بازسازی در جداره ها و کف سازی تمچه اصلی بازار اراک در سال گذشته 40 میلیارد ریال هزینه صرف شد.

وی بیان کرد: بام سازی در راسته اصلی بازار در یک قسمت این مجموعه، انجام شده و در سرای هزاوه های ها هم سقف شیروانی نصب شده و راهرو و طبقه بالا هم با 10 میلیارد ریال مرمت شده است.

معاون حفظ و احیای اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی درباره مشارکت کسبه بازار اراک برای مرمت اضافه کرد: سراهای نوذری ها، فلسطین و کاشانی در بازار اراک با تهیه مصالح با اعتباری بالغ بر چهار میلیار ریال مرمت شد.

محمودی افزود: ایوان چوبی سرای فدوی نیز با 6 میلیارد و 500 میلیون ریال به صورت کامل مرمت شد.

وی توضیح داد: قرار بود طبق تفاهمنامه چهار جانبه بین میراث فرهنگی، شهرداری، اوقاف و هیات امنای بازار 200 میلیارد ریال اعتبار تامین شود و ضمانت اجرایی و تسهیگری هم با استانداری و دادگستری انجام شود.

معاون حفظ و احیای اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی گفت: شهرداری اراک هم تاکنون مرمت سرای حاج باشی و آقایی را انجام داده و مرمت قسمتی از سرای نوذری را آغاز کرده است.

اوقاف برای پرداخت سهم خود در بازسازی بازار اراک مشکلی ندارد

مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان مرکزی گفت: طبق تفاهم نامه چهار جانبه مقرر شد، 9 سرا از 20 سرای بازار که مالکیت موقوفه دارند با حمایت این اداره کل بازسازی شوند و در گام اول مقرر شد، موقوفه هایی که وضعیت نامناسبتری از نظر استحکام دارند توسط شهرداری مرمت شود و سپس اوقاف هزینه مرمت را به اضافه 10 درصد، پرداخت کند.

حجت الاسلام عبدالله واحدی افزود: از 25 ملک موقوفه بازار، تعدای مغازه مرمت و بازسازی شده و در خصوص مابقی مغازه ها نیز نشست هایی با هیأت امنای بازار، شهرداری، میراث فرهنگی و استانداری برگزار و قول مساعد داده شده که در چارچوب قانون اقدامات لازم صورت گیرد.

وی بیان کرد: چنانچه پرداختی از سوی رَقبات وقفی انجام نشود این اعتبارات در ساخت و ساز و مرمت بازار هزینه می شود.

مرمت بازار تاریخی اراک نیازمند مشارکت دستگاه های متولی

رئیس اداره اوقاف و امور خیریه اراک گفت: 9 کاروانسرای بازار تاریخی اراک موقوفه است که 400 واحد صنفی از 6 دانگ مالکیت تا نیم دانگ در آن فعالیت اقتصادی دارند.

مهدی حبیبی افزود: سرای مهر یکی از کاروانسراهای مهم بازار اراک است که بدون معارض است و تمام مالکیت آن در اختیار اوقاف قرار دارد و سال های گذشته به طور کامل0 بازسازی و مرمت شد.

وی اظهار داشت: مرمت سرای مهر با هماهنگی و نظارت میراث فرهنگی و به کارگیری پیمانکار مجرب انجام شد.

رئیس اداره اوقاف و امور خیریه اراک گفت: هرگونه دخل و تصرف و تغییر کاربری در واحدهای صنفی اوقاف در بازار اراک خلاف است که برخی کسبه اقدام به تغییر کاربری کرده اند که مشکل به وجود آمده است.

حبیبی فزود: ساماندهی بازار تاریخی اراک باید در قالب طرح جامع ارایه شود و سهم هر دستگاه شامل میراث فرهنگی، کسبه بازار، اوقاف و شهرداری مشخص شود.

وی اظهار داشت: راهکار رفع مشکلات مجموعه بازار برای ساماندهی این مجموعه، ثبت ملی است باید اعتبار ملی آن توسط میراث فرهنگی جذب شود و مالکان واحدهای صنفی همکاری کنند.

رئیس اداره اوقاف و امور خیریه اراک گفت: اوقاف اراک آمادگی دارد تا برای اجرای طرح جامع بازار اراک در کنار دیگر نهادهای متولی از محل «حفظ عین» برای مرمت بازار هزینه کند.

حبیبی افزود: اوقاف اراک در 10 سال گذشته درآمد مطلوبی نداشته تا در بخش «حفظ عین» اقدام چشمگیری داشته باشد ک بتواند در مرمت بازار هزینه کند.

اختصاص 300 میلیارد ریال برای حفظ بناهای تاریخی و بازار اراک

شهردار بافت تاریخی اراک گفت: 300 میلیارد ریال برای حفظ بناهای تاریخی و بازار شهر اختصاص داده شده است.

حسین منصوری زاده افزود: جلوگیری از ورود خودرو و موتور سیکلت به داخل بازار، مرمت و ضرورت بام سازی و اجرای کاهگل پشت بام برخی سراها برای جلوگیری از آسیب های احتمالی، بهسازی سرویس های بهداشتی سراها، ساماندهی بساط گستران و رفع سد معبر در بازار، ضرورت استقرار عوامل نیروی انتظامی و پلیس در نزدیکی بازار در راستای تامین امنیت و آسایش شهروندان از خواسته های کسبه این مجموعه تاریخی است.

وی بیان کرد: تفاهمنامه ای در راستای حفظ و احیای بازار تاریخی تنظیم شده تا تمامی دستگاه های عضو، موظف به تامین اعتبار و مشارکت در حفظ و احیای بازار بزرگ اراک خواهند بود.

شهردار بافت تاریخی اراک اضافه کرد: در سال جاری و با مساعدت شهردار و اعضای شورای اسلامی شهر اراک، مبلغ 200 میلیارد ریال اعتبار برای مرمت، حفظ، احیا و رفع خطر از مجموعه بازار بزرگ اراک و برخی بناهای تاریخی در نظر گرفته شده است.

منصوری زاده خاطر نشان کرد: اولویت شهرداری در اجرای پروژه ها ارتقای کیفیت، کاهش قیمت تمام شده و کاهش زمان اجرا است که با استفاده از مصالح مرغوب و نظارت به هنگام و موثر و بکارگیری پیمانکاران مجرب و نیروی کار ماهر و جلوگیری از واگذاری کار به پیمانکاران دست دوم از سوی شهرداری و همکاری و مشارکت موثر بازاریان، این مهم محقق می شود.

کلام آخر:

بازار تاریخی اراک به عنوان یکی از نمونه های بارز معماری اسلامی و سنتی ایران، نمایانگر تاریخ غنی، فرهنگ و تجارت در این منطقه است. این بازار نه تنها مکانی برای تبادل اقتصادی بوده است، بلکه فضایی اجتماعی و فرهنگی نیز به شمار می رود که بسیاری از رویدادهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در آن شکل گرفته است. به همین دلیل، اقدامات جدی و منسجم برای حفاظت از این ساختار ارزشمند ضروری است.

بازار اراک در تاریخ 10 آبان 1355 با شماره ثبت 1285 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.