فردوسی، رستم تنهای فرهنگ ایران؛ احیاگر رنسانس فکری و زبانی

به گزارش خبرنگار مهر، مهدی محبتی، شامگاه پنجشنبه در مراسم بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی که در مجتمع فرهنگی هنری شهید آوینی همدان برگزار شد، به بررسی ابعاد شخصیتی و تاریخی فردوسی پرداخت و شاهنامه را نه صرفاً یک اثر ادبی، بلکه سندی هویت ساز برای ایران و زبان فارسی دانست.

محبتی با تاکید بر اینکه فردوسی تنها یک شاعر نیست، بلکه «رستم تنهای فرهنگ ایران» است، اظهار داشت: تقلیل دادن فردوسی به یک شاعر، ظلم به تاریخ و فرهنگ این سرزمین است. او نه تنها یک شاعر، بلکه آفریننده یک جریان و چهره ای استعلایی و بی نظیر در تاریخ فرهنگ ایران به شمار می رود.

این استاد دانشگاه با اشاره به شرایط تاریخی عصر فردوسی، تصریح کرد: فردوسی همان رستم فرهنگی ماست، کسی که تنهای تنها، اما آگاهانه و با انتخاب، ایستاد و راهی را برگزید که برای بسیاری هراسناک بود.

وی شاهنامه را حاصل یک انتخاب آگاهانه دانست و افزود: فردوسی در زندگی خود با دو راهی مواجه بود: یا باید در کنار قدرت می ایستاد، مورد تعریف و تمجید قرار می گرفت و بهره مند می شد، یا باید خود را تعریف می کرد، با قدرت می جنگید، رنج می کشید و خودش می ماند. او انتخاب کرد که خودش باشد، نه آن گونه که قدرت ها می خواهند.

محبتی با بیان اینکه اگر فردوسی شاهنامه را برای کامیابی خود می نوشت، امروز تنها خود شاهنامه را می خواندیم و چیزی از او نمی دانستیم، افزود: این اثر از جان او برخاسته است، نه از طبع آزمایی یا خواست دل. او آگاهانه هنرمند بودن را انتخاب کرد، آن هم در دوره ای که همه یا در خدمت قدرت بودند، یا خاموش.

این پژوهشگر ادبی با اشاره به رنسانس ایرانی در قرن چهارم هجری، فردوسی را در اوج این جریان فکری و زبانی دانست و گفت: اگر به اطراف شاهنامه نگاه کنیم، همه جا شاهد پیدایش آثار بزرگ هستیم، از قابوس نامه تا تاریخ بیهقی؛ اما فردوسی با شاهنامه، هم قله ادبیات منظوم فارسی را فتح کرد و هم اندیشه را به اوج رساند.

وی با اشاره به شاعران درباری آن دوره، از جمله دقیقی، افزود: دقیقی نمونه کسی است که نتوانست انتخاب کند، به قدرت تن داد و تنها هزار بیت سرود. فردوسی اما راه دیگری رفت؛ او به تعبیر خودش «به رنج اندر آوردم این نامه را»، زیرا می دانست باید به جان خود وفادار بماند، نه به قدرت ها. پس انتخاب فردوسی، انتخاب جان بود، نه نان.

محبتی با تاکید بر جنبه های زبانی و هنری شاهنامه، گفت: در شاهنامه هیچ ترکیب سستی نمی بینیم. فردوسی نه تنها به ساختار زبان فارسی وفادار ماند، بلکه آن را به اوج رساند. او حتی یک ترکیب به کار نبرده که امروز به نظر ما عجیب یا ناپخته بیاید و شاهنامه از نظر زبانی، کامل ترین سند هویت زبانی ماست.

این پژوهشگر ادبی، فردوسی را یک انتخاب گر فرهنگی دانست و افزود: او می توانست مانند بسیاری دیگر، دربارها را انتخاب کند، اما انتخاب کرد که کنار مردم، کنار فرهنگ، کنار هویت بایستد و همین است که می گویم فردوسی «رستم تنهای فرهنگ ایران» است.

وی افزود: شاهنامه فقط مجموعه ای از داستان ها نیست، در آن می توان ریشه های مقاومت، ایستادگی، آزادگی و انتخاب آگاهانه را دید. فردوسی نه تاریخ نوشته و نه صرفاً اسطوره، او در قالب اسطوره، زیست فرهنگی ایرانی را نهادینه کرده است.

محبتی با بیان اینکه اگر بخواهیم فردوسی را در یک جمله تعریف کنیم باید بگوییم «آفریدگار رستم» است، تصریح کرد: او کسی است که رستم را، نه فقط به عنوان یک شخصیت، بلکه به عنوان نماد هویت ایرانی خلق کرد.

وی بیان کرد: شاهنامه و رستم، در حقیقت آینه ای از خود فردوسی اند، بزرگ، تنها، نجیب، قدرتمند، ولی محروم از آنچه در ظاهر باید نصیب بزرگان شود.