عدالت و رفع تبعیض از زبان امام صادق(ع)؛ شیرین تر از عسل

محمد قدرتی شاتوری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر فقه و حقوق به مناسبت سالروز شهادت امام صادق (ع) در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است به موضوع عدالت و انصاف در دیدگاه امام صادق(ع) پرداخته که در ادامه آن را می خوانید. رعایت عدالت، انصاف و رفع تبعیض ها جهت تحکیم روابط اجتماعی در سطح جوامع از جایگاه والایی برخوردار است؛ اگر افراد احساس امنی در خصوص اجرای عدالت و رفع تبعیض ها داشته باشند می توانند به همزیستی مسالمت آمیز نیز تقید عملی پیدا کنند چراکه احساس تبعیض نسبت به اشخاص یا گروهی موجب کینه توزی خواهد شد و عاملی برای از بین رفتن وحدت خواهد بود. عدالت خواهی و رفع تبعیض از جمله مهمترین ویژگی های مکتب امام صادق(ع)است. زندگی ایشان سرشار از نشانه های عدالت و رفع تبعیض است. با مطالعه در سیره و روایات امام صادق(ع) مشخص می شود که ایشان به منظور برقراری عدالت در همه زمینه ها، اهتمام جدی داشتند و در رفتار با مردم توجهی به نژاد، رنگ، سلایق و جنسیت نداشتند و رفع تبعیض ها و اهتمام به اجرای عدل سرلوحه برنامه های ایشان بوده است. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که فرموده اند «العَدلُ أحلی مِنَ الماءِ یُصیبُهُ الظَّمآنُ» عدالت از آبی که شخص تشنه به آن می رسد شیرین تر است. (الکافی،ج2،ص 146) حضرت تشبیه زیبایی بیان کرده اند؛ آب به عنوان مایه حیات، نماد ضرورت و نجات بخشی است و شخصی که تشنه است در لحظه وصول به آب، بالاترین لذت را احساس می کند زیرا جان او وابسته به آب است. عدالت نیز چنین نقشی در جامعه دارد چراکه جامعه بی عدالت مانند بیابانی خشک است که افراد در آن، تشنه انصاف و حقوق خود هستند. رسیدن به عدالت، همانند سیراب شدن، احیاگر جان جامعه است. امام صادق(ع) در روایت دیگری فرموده اند «العَدلُ أحلی مِنَ الشَّهد، و ألیَنُ مِنَ الزُّبد، و أطیَبُ ریحا مِنَ المِسکِ» عدالت از عسل شیرین تر، از خامه نرم تر و از مشک خوش بوتر است. (الکافی،ج2،ص147) امام(ع) در این روایت از سه تشبیه استفاده کرده اند؛ ایشان عدالت را از عسل شیرین تر دانسته اند و تحقق آن بیانگر احساس رضایت و خوشایندی در انسان است در تشبیه دیگر عدالت را از خامه نرم تر دانسته اند که به نظر می رسد به این نکته اشاره داشته اند که در اجرای عدالت نباید از شیوه های خشک و سختگیرانه استفاده کرد بلکه با مدارا و ملاطفت می توان عدالت را اجرا کرد در تشبیه سوم عدالت را مانند مشک خوشبو و جذاب می دانند؛ یعنی با اجرای عدالت فضای جامعه پاک و زندگی اجتماعی زیبا خواهد بود. در روایتی دیگر از ایشان نقل شده است «اِنَّ النّاسَ یَستَغْنونَ اِذا عُدلَ بَیْنَهُمْ وَ تُنْزلُ السَّماءُ رِزْقَها وَ تُخْرِجُ الاَرْضُ بَرَکَتَها باِذْنِ اللّه ِتَعالی» اگر در میان مردم عدالت برقرار شود، همه بی نیاز می شوند و به اذن خداوند متعال آسمان روزی خود را فرو می فرستد و زمین برکت خویش را بیرون می ریزد. (الکافی، ج 3، ص 568) در این روایت عمق ارتباط بین عدالت اجتماعی و برکات الهی بیان شده است و استقرار عدالت می تواند نظام هستی را به سمت تعادل و فراوانی سوق دهد. در روایت دیگری فرموده اند: «َلاثَةُ اَشْیاءَ یَحْتاجُ النّاسُ طُرّا اِلَیْها اَلاَمْنُ و َالْعَدْلُ و َالْخِصْبُ» سه چیز است که همه مردم به آنها نیاز دارند: امنیت، عدالت و آسایش. (تحف العقول، ص 320) امام صادق(ع) در این روایت که نه یک توصیه اخلاقی بلکه نقشه راهی برای حکمرانی مطلوب است به سه نیاز اولیه و پایه جوامع اشاره کرده اند که از جمله آنها امنیت و عدالت است که ثمره این دو در جامعه آرامش خواهد بود. در سیره اقتصادی امام صادق(ع) نیز رعایت اعتدال و انصاف نیز مشاهده می شود. در روایتی آمده است که امام(ع) یکی از یارانش به نام مصادف را با هزار دینار برای تجارت به مصر فرستاد. هنگام نزدیک شدن به مصر، مصادف و همراهان از کاروان بازرگانی دیگری فهمیدند کالایشان در مصر نایاب است. آنها پیمان بستند کالاها را با سود کمتر از صد درصد نفروشند و به این ترتیب مصادف هزار دینار سود کرد. پس از بازگشت مصادف دو کیسه هزار دیناری (اصل سرمایه و سود) را به امام(ع) تقدیم کرد. امام(ع) با پرسش از چگونگی کسب سود، وقتی از پیمان بازرگانان مطلع شد، فرمود «سبحان الله! آیا بر ضد مسلمانان پیمان می بندید؟» سپس فقط اصل پول را گرفت و سود را رد کرد و فرمود «کسب حلال سخت است، من به چنین سودی نیاز ندارم.»(کافی، ج 5، ص 161) این روایت بر اهمیت انصاف در معاملات و حرمت سوءاستفاده از نیاز مردم تأکید دارد و اجرای عدالت تنها به مسئولین محدود نمی شود بلکه در بازارها، معاملات و روابط اقتصادی نیز باید اجرای عدالت جریان داشته باشد. انتهای پیام