زاینده رود؛ نبض تپنده اصفهان و راز پیوند مردم با آب

زنده رود و زیبایی های چشم نواز آن، همینطور تأثیرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و روانی آن بر مردمان این کلان شهر، از دیرباز مورد توجه پژوهشگران، ادبا، هنرمندان و صاحبان نظر بوده است. همان طور که ما در سفرنامه ها و نقاشی های قدیمی از گردشگران در اقصی نقاط ایران و جهان، شاهد به تصویر کشیدن زیبایی های منحصربه فرد این نعمت خدایی به صورت نقاشی یا دست نوشته بوده ایم، به طور مثال آنجا که صائب تبریزی می گوید: «می شود جان تازه از بوی بهار زنده رود /  زنده می گردد دل از سیر کنار زنده رود» وقت گذرانی و قدم زدن در کنار زاینده رود از قدیم تا به امروز یکی از تفریحات و دل خوشی های رایج در میان مردم اصفهان به شمار می رود.

در میان بسیاری از شهروندان اصفهانی گذراندن چند ساعت در پارک ها و فضای سبز کنار رودخانه، عادتی همیشگی بوده است که منجر به افزایش تعاملات اجتماعی و نشاط شهروندان می شده، اما با خشکی رودخانه و کمرنگ شدن این تفریح، سرزندگی و نشاط اجتماعی در قلب تپنده سرزمین مرکزی ایران نیز کم رنگ تر شده است، اما به راستی که به چه تأثیر آن را شریان حیاتی شهر می خوانند؟ تأثیرات این رگ حیاتی در شهر برکیفیت زندگی مردمان اصفهان و سلامت روان آن ها چگونه است؟

نرگس کازرونی، فارغ التحصیل دکترای روان شناسی دانشگاه شهید بهشتی تهران درباره تأثیر بازشدن آب زاینده رود بر افسردگی جمعی مردمان شهر اصفهان به ایسنا می گوید: انسان وابسته به طبیعت است و ذاتا با طبیعت پیوند دارد، این زیبایی های طبیعی می تواند برخلق وخو و سلامت روان افراد تأثیر مستقیم گذارد. هنگامی که محیط ناسالم، آلوده یا تخریب شده باشد جذابیت های بصری طبیعی را ندارد و همین امر می تواند تأثیرات منفی بر سلامت روان شهروندان داشته باشد. عوامل محیطی مانند آلودگی هوا، خشکی رودخانه، نبود فضای سبز یا طراحی نامناسب محیط های شهری می تواند باعث بروز یا تشدید استرس و افسردگی شود.

وی می افزاید: زمانی که آب به عنوان عنصر حیات بخش در رودخانه جاری می شود، زیبایی های طبیعی و صدای دلنشین آب منجر به تأثیرات مثبت بر سلامت روان اشخاص می شود، به عنوان مثال، وقتی شخص صدای آب را می شنود یا منظره زیبایی را می بیند سیستم عصبی پاراسمپاتیک فعال می شود و ترشح هورمون های استرس زا مثل کورتیزول را کاهش می دهد، البته همین جریان ناپایدار در باز بودن موقتی آب می تواند باعث یک نوع سرخوردگی یا نوعی بی اعتمادی در افراد شود.

این دکترای روانشناسی شناختی در جواب اینکه آیا بسته بودن یا باز شدن زاینده رود در عزت نفس جمعی مردمان اصفهان تأثیری دارد، بیان می کند: اگر معنای عزت نفس جمعی را احساس ارزشمندی و غروری که جامعه نسبت به هویت خود دارد در نظر بگیریم، زاینده رود هم به عنوان بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی این شهر است که در نتیجه بسته شدن زاینده رود عزت نفس جمعی را کاهش می دهد، به این دلیل که مردم اصفهان بخشی از هویت خود را با زاینده رود و معماری های تاریخی آن مانند سی وسه پل و پل خواجو تعریف می کنند و زمانی که زاینده رود جاری نباشد به نوعی نماد هویتی شهر و مردمان آن از بین می رود و غرور و هویت یک شهروند اصفهانی تحت تأثیر قرار می گیرد.

کازرونی ادامه می دهد: از طرفی وقتی شهروندان اصفهانی ببینند که نسبت به بسته شدن آب زاینده رود اقدامی نمی شود احساس بی توجهی، نادیده گرفته شدن از جانب نمایندگان خود و تأثیر نداشتن در تصمیمات می کنند که همین می تواند برعزت نفس مردمان اصفهان تأثیر منفی داشته باشد. اگر این احساس تأثیرگذاری وعزت مندی برای مردمان اتفاق افتد، حتما شهروندان در حفظ میراث ملی و فرهنگی هم بیش تر تلاش می کنند و سعی بر حفظ غرور جمعی خود دارند که این به معنای احساس کارآمدی و عزت مندی در شهروندان است.

وی درباره اینکه آیا باز بودن آب در مؤلفه های نشاط و امیدواری تأثیر مثبت دارد، اضافه می کند: اگر آب جاری در رودخانه را نمادی از زندگی، تداوم و بهره مندی از طبیعت در نظر بگیریم این نمادگرایی می تواند مؤلفه امید به آینده را در مردمان اصفهان تقویت کند، آب جاری زاینده رود به ما نشان می دهد که زندگی تداوم دارد، جاری است و به نوعی باعث امید می شود. از منظری دیگر، این تداوم جریان آب باعث اعتماد به مدیریت شهری می شود، چراکه وقتی مردم می بینند رودخانه احیا شده به توانایی نهادها برای حل بحران بیشتر امیدوار می شوند، همچنین اتفاقاتی نظیر ملاقات ها و تجدید دیدارهای دوستانه یا تجمع گروه های ورزشی می افتد که باعث ایجاد نشاط و افزایش خلق وخو در مردمان می شود، همینطور قدم زدن کنار آب و دیدن چهره های شاد مردم باعث افزایش روحیه نشاط مردم می شود.

این دکترای روانشناسی شناختی افزود: از منظر شناختی، دیدن منظره آب و درختان سرسبز و صدای جریان آب باعث ترشح هورمون سروترین و دوپامین می شود که ترشح این هورمون ها احساس لذت، نشاط و آرامش را ایجاد می کند.

کازرونی درباره تأثیر باز بودن زاینده رود در کیفیت زندگی مردمان اصفهان می گوید: این امر از چند منظر قابل بررسی است. در بعد تأثیرات روانی و عاطفی باز بودن آب، جریان آب با فعال کردن سیستم پاراسمپاتیک و ترشح هورمون های دوپامین و سروتورلین باعث کاهش هورمون های استرس زا مثل کورتیزول می شود که به آرامش افراد کمک قابل توجهی می کند.

وی درباره تاثیر این امر در بعد اجتماعی افزود: با جاری بودن آب زنده رود همبستگی اجتماعی و تعلق جمعی در فضای زیبای طبیعی کنار رودخانه شکل می گیرد که درنتیجه شهروندان می توانند تعلق اجتماعی شان را زندگی کنند، این مسئله خصوصا برای گروهی مانند سالمندان که اغلب احساس انزوای اجتماعی دارند بسیار قابل اهمیت است به این دلیل که باعث می شود احساس انزوای اجتماعی در آن ها کاهش پیدا کند.

کازرونی درباره تأثیرات اقتصادی مثبت جریان آب ادامه می دهد: جاری بودن زاینده رود منجر به افزایش جذب گردشگران می شود که تأثیرات مثبت اقتصادی به همراه دارد، همچنین باعث رونق گرفتن شغل هایی مثل اغذیه فروشی ها و رستوران های کنار آب می شود یا کسانی که اشتغال های محلی و خانگی دارند، می توانند به این واسطه محصولشان را عرضه و به فروش برسانند، همچنین ما شاهد آنیم که جریان آب باعث می شود مشاغلی همچون قایق سواری در رودخانه رونق گیرد، به علاوه این امر منجر به بهبود اوضاع کشاورزی می شود که همه باعث رونق مسائل اقتصادی مردمان است.

وی درباره تأثیرات زیست محیطی جاری بودن آب افزود: این امر منجر به هوای لطیف تر شهری، بازگشت پرنده های مهاجر به زیست محیط زنده رود و پوشش گیاهی سرزنده تر می شود، همچنین باز بودن آب می تواند هویت اصفهانی بودن افراد را برایشان تقویت کند که اصفهان بدون آب مثل شهری بدون روح است که با جاری شدن آب در رودخانه گویی هویت تاریخی ما دوباره زنده می شود.

به گزارش ایسنا، زاینده رود، این مایه حیات و نماد امید اصفهان، با بازگشت آب به بستر خشکیده اش، نه تنها چهره شهر را دگرگون کرده که جان تازه ای به روح و روان مردمانش می بخشد. شادی جمعی در کنار آب، نفس های عمیق در هوای خنک رودخانه و انعکاس دوباره زندگی در آینه آب های جاری، همه نشان از آن دارد که زاینده رود تنها یک رود نیست، بلکه تپش قلب این دیار است. گشوده شدن دوباره آن، مانند نوید صلح پس از جنگی طولانی، اضطراب را به آرامش و یأس را به امید بدل کرده است. گویی مردم اصفهان بار دیگر به خود می گویند: «آب که جاری باشد، زندگی هم جاری است.»

انتهای پیام