بوکان شهری تشنه با منابع آبی غنی/ افق 30 ساله نیاز آبی بوکان دیده شد

به گزارش ایرنا، مساله تامین آب شرب از گذشته های دور یکی از مسائل مهم برای حیات انسان ها و حتی حیوانات بوده و به همین دلیل نخستین تمدن های جهان در کنار رودهای بزرگ به وجود آمدند. هم اکنون نیز رشد جمعیت و توسعه جوامع در مناطقی که فاقد مشکل آب هستند، بیشتر از سایر مناطق است و برخی از آبادی هایی که از گذشته مساله تامین آب داشتند، اکنون با کاهش جمعیت روبرو بوده یا حتی به مناطق خالی از سکونت تبدیل شده اند.

در دنیای کنونی هر چند شاید مانند گذشته مردم تنها به خاطر مساله آب محل زندگی خود را ترک نکنند، اما هم در مناطق شهری و هم در مناطق روستایی یکی از اولویت های مهم دولت ها تامین آب شرب است؛ حتی اگر این تامین آب به صورت موقت یا سیار هم باشد.

مشکل تامین آب در مناطق مرکزی و کویری ایران با مساله تامین آب در مناطق غربی و کوهستانی کشور تا حدودی متفاوت است و اگر در این مناطق کویری برای تامین آب باید هزار کیلومتر دورتر به دنبال آب رفت، در این مناطق آب در نزدیکی شهرها قرار دارد و فقط با چند کیلومتر لوله گذاری و چند منبع، مشکل برطرف می شود.

شهرستان بوکان در جنوب آذربایجان غربی که سرچشمه سیمینه رود است و زرینه رود هم از دامن این شهر عبور می کند، چند سالی است مشکل قطعی آب شرب به ویژه در زمان پیک مصرف آب دارد.

حال این نکته قابل تامل است که چگونه شهری که خود دارای غنی ترین منابع آبی در جنوب آذربایجان غربی است و حتی آب شرب برخی شهرهای دیگر و محور توسعه بخش کشاورزی در جنوب استان است، با مشکل تامین آب روبرو است.

ابتدا برای باز شدن مساله نگاهی به منابع آبی بوکان بیاندازیم که یکی از این منابع رودخانه سیمینه رود است که از حاشیه این شهر عبور می کند و بوکان را به 2 بخش تقسیم کرده و پس از عبور از بوکان به سمت میاندوآب و در نهایت به دریاچه ارومیه می ریزد.

طول سیمینه رود 200 کیلومتر و مساحت حوضه آبگیر آن در محل داشبند 2 هزار و 90 کیلومتر مربع و متوسط آب سالانه آن معادل 640 میلیون مترمکعب است، هر چند خشکسالی های متعدد از سال 1385 تاکنون رودخانه پر آب سیمینه رود از حالت دائمی خارج و به رودخانه فصلی در چند سال اخیر تبدیل شده است.

سیمینه رود

این رودخانه از کوهستان های منطقه بوکان، سقز، بانه و کردستان عراق سرچشمه می گیرد و پس از عبور از شهر بوکان و اطراف شهر میاندوآب به دریاچه ارومیه می ریزد.

یکی از پروژه های مهم بر روی سیمینه رود سد در حال ساخت سیمینه در بالادست روستای «شهریکند» است که از چند سال قبل عملیات اجرایی احداث این شهر متوقف شده است و هر سال با آغاز بارش های پاییزی آب این رودخانه جاری می شود و در نهایت در تیر و مرداد ماه جریان آب دوباره قطع می گردد.

عملیات اجرای احداث سد سیمینه در سال ۱۳۸۴ با حضور وزیر نیرو در 21 کیلومتری جنوب غرب بوکان و در بالا دست روستای «شهریکند» آغاز شد و در همان سال ردیف اعتباری آن در بودجه کشور برای آن تعریف شد اما ساخت آن در سال ۱۳۹۴ با مصوبه ستاد احیای دریاچه ارومیه متوقف شد.

بهره برداری از منابع آب های زیرزمینی به میزان 32 میلیون مترمکعب، تأمین آب آشامیدنی در بلندمدت برای شهر بوکان به میزان 37 میلیون مترمکعب و در عین حال تأمین آب مورد نیاز زیست محیطی رودخانه سیمینه و کنترل سیلاب ها از مزایای احداث این سد است.

سد مخزنی سیمینه بوکان، از نوع خاکی با هسته رسی است که طول تاج آن هزار و 340 متر و عرض آن 10 متر طراحی شده بود، سرریز این سد، از نوع آزاد با آستانه طول 60 متر است که هم اکنون بخش خرید 60 هکتار از اراضی کشاورزی و قسمت سد انحراف هم اجرایی شده است.

اما بوکان دارای یک رودخانه پر آب دیگر یعنی زرینه رود به طول 230 کیلومتر طولانی ترین رودخانه های آذربایجان غربی هم هست، که برای مهار آب این رودخانه که از کوهستان های زرینه، بانه، مریوان در کردستان سرچشمه می گیرد، سد شهید کاظمی بر روی آن احداث شده است که یکی از منابع مهم تامین آب شرب و کشاورزی در این منطقه است.

سد شهید کاظمی بوکان پرآب ترین سد آذربایجان غربی با ظرفیت حدود 800 میلیون مترمکعب است که بیشتر با نام سد بوکان شناخته می شد، یکی از سدهای بزرگ ایران با هسته رسی است که در 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر بوکان در آذربایجان غربی قرار دارد طول تاج سد 530 متر و ارتفاع آن از پی 50 متر است.

این سد علاوه بر تامین آب شهرهای بوکان، میاندوآب و عمده آب شهر تبریز، سالیانه بیش از 100 میلیون متر مکعب آب شرب و مورد استفاده بخش صنعت و در حدود 55 هزار هکتار از زمین های کشاورزی منطقه عجب شیر و آذرشهر در آذربایجان شرقی را نیز آبیاری می کند.

حجم آب سد بوکان 370 میلیون مترمکعب کمتر از سال گذشته است

مدیر امور آب بوکان در این ارتباط به ایرنا می گوید که هم اکنون ذخیره آب سد این شهرستان به 304 میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به زمان مشابه سال گذشته حدود 374 میلیون مترمکعب کمتر است.

عباس عباسی اضافه می کند: سد شهید کاظمی بوکان پرآب ترین سد استان بوده که هم اکنون تراز آن به یک هزار و 409 متر رسیده است که این میزان در سال گذشته یک هزار و 419 متر بود و تراز سد 10 متر کاهش پیدا کرده است.

سد بوکان

وی یادآور می شود: هم اکنون ورودی به مخزن سد بوکان 14.4 مترمکعب برثانیه است در حالی که سال گذشته در این ایام ورودی سد بوکان 102.8 مترمکعب در ثانیه بود.

مدیر امور آب بوکان تاکید می کند که در حال حاضر خروجی این سد 11 مترمکعب بر ثانیه بوده که شامل بخش شرب و زیست محیطی است اما سال گذشته خروجی آب سد 151 مترمکعب در ثانیه بود که این رهاسازی هم برای بخش کشاورزی، شرب و محیط زیست (احیای دریاچه ارومیه) انجام می شد.

تامین آب شرب بوکان از بستر رودخانه زرینه

اما انتقال آب از سد شهیدکاظمی بوکان جهت شرب صورت نگرفته است بلکه در نزدیکی روستای «ساروقامیش» در بستر زرینه رود با حفر چند چاه آب فلمن (با عمق کم و تصفیه با شن رودخانه) آب با دبی 430 لیتر در ثانیه برداشت و با لوله به شهر بوکان منتقل می شود.

این انتقال آب در حدود 50 درصد آب شرب بوکان را تامین می کند و در زمانی که این خط انتقال راه اندازی شد، آب شرب بوکان از چشمه بزرگی درشهر بوکان به نام حوزه گوره و سه هول خانه با حجم 380 لیتر در ثانیه تامین می شد اما اکنون آب این چشمه نیز به 70 لیتر در ثانیه کاهش پیدا کرده و این شهر با مشکل تامین آب روبرو شده است.

مدیر شرکت آب و فاضلاب بوکان در این ارتباط می گوید: برای حل مشکل آب شرب بوکان در کوتاه مدت در نظر داریم که با حفر چندین حلقه چاه در بستر رودخانه آب مورد نیاز این شهر را بویژه در پیک مصرف تامین کنیم و برای بلند مدت با ایجاد یک خط انتقال آب با دبی یک هزار لیتر در ثانیه، این مشکل برای همیشه و تا افق 30 سال آینده رفع شود.

خدایاری خاطرنشان می کند که این خط انتقال در مجموع 27 کیلومتر است که تاکنون 14 کیلومتری آن به صورت ثقلی (انتقال آب بدون نیاز پمپاژ) به پایان رسیده است و قسمت دیگر آن که حدود 13 کیلومتر است، هشت کیلومتر در حال انجام است و مابقی نیز تا سال آینده به بهره برداری می رسد.

وی اضافه می کند: پروژه انتقال آب از سد شهیدکاظمی بوکان از سال 1391 شروع شده و تاکنون بیش از 15 هزار میلیارد ریال برای آن هزینه شده است و برای تکمیل و بهره برداری به پنج تا 6 هزار میلیارد ریال دیگر اعتبار نیاز دارد.

بوکان کمبود مخازن آب شرب دارد

مدیر شرکت آب و فاضلاب بوکان می گوید: یکی از مشکلات آبرسانی به بوکان کمبود حجم مخازن آب این شهر است که اکنون در بوکان چهار مخزن با حجم حدود 18 هزار مترمکعب وجود دارد در حالی که باید حجم مخازن آب این شهر به 70 هزار مترمکعب افزایش پیدا کند.

خدایاری توضیح می دهد: هم اکنون آب شرب 70 هزار مشترک این شهر از سه منبع آبی شامل سه حلقه چاب آب فلمن در بستر رودخانه ساروقامیش با حجم 430 لیتر در ثانیه، حوضه گوره و سهول خانه با حجم 70 لیتر در ثانیه و 9 حلقه چاه در بستر سیمینه رود با حجم 110 لیتر در ثانیه تامین می شود.

وی اضافه می کند: با وجود این منابع آبی غنی در بوکان، اگر مخازن آب بیشتری در این شهر احداث نشود باز هم مشکل تامین آب شرب حل نخواهد شد و هر گاه در این شهر با مشکل قطع برق یا مشکلی در خطر انتقال پیش بیاید، ناچار به قطع شبکه آب خواهیم شد.

مدیر شرکت آب و فاضلاب بوکان تاکید می کند: در صورت تامین مخازن استاندارد آب مانند سایر مناطق می توانیم در صورت بروز مشکل انتقال آب به دلیل قطعی برق یا توقف آب در خط انتقال برای چندین ساعت، از آب ذخیره شده در مخازن استفاده کنیم.

وی با قدردانی از صبر و شکیبایی مردم بوکان از شهروندان خواست که در این فصل از شست وشوی خودرو، قالی و ساخت و ساز با آب شرب خودداری کنند تا امکان آبرسانی به تمامی شهروندان و محلات شهر مهیا شود.

خدایاری خاطرنشان می کند که در این فصل که بحث ناترازی برق نیز وجود دارد سعی می کنیم، آب از چند حلقه چاه از بستر رودخانه سیمینه با استفاده از مولد به مخازن پمپاژ شود تا در این فصل شهروندان با مشکل قطعی آب روبرو نشوند.

وی می گوید: بوکان با بیش از 70 هزار مشترک آب شهری و 17 هزار مشتر آب رستایی و بیش از 60 هزار مشترک فاضلاب بعد از ارومیه مرکز استان دارای بیشترین تعداد مشترکین آب است و میزان آب شرب این شهر در زمان پیک مصرف به 900 تا یک هزار لیتر در ثانیه افزایش پیدا می کند.

کلام آخر؛

مساله کم آبی و بحران خشکسالی در کشور یک مساله اجتناب ناپذیر است و تغییرات اقلیمی از یک طرف و افزایش نیازهای آبی از طرفی دیگر مساله اهمیت آب را در کشور دوچندان افزایش داده است، هر چند در مساله تامین آب شرب بوکان نمی توان منکر خشکسالی و کاهش دبی آب چشمه ها و رودخانه های این شهر شد، اما اگر کمی انصاف را هم رعایت کنیم، عدم احداث مخازن آب برابر استانداردها و راه اندازی خط انتقال آب برابر با 50 درصد نیاز آبی یک شهر، اکنون به یک مشکل اساسی در بوکان تبدیل شده است.

نکته جالب توجه دیگر این است که هم اکنون آب از دریاچه سد شهید کاظمی بوکان با دبی 20 مترمکعب در ثانیه رهاسازی می شود تا پس از طی 85 کیلومتر در بستر زرینه رود وارد بند نوروزلو در میاندوآب شود و با استقرار تصفیه خانه آب در آنجا آب شرب میاندوآب، بخشی از شهرهای تبریز و بناب هم تامین شود و پروژه آبرسانی از بستر رودخانه زرینه رود به شهر بوکان در حال انجام است..

امید است مدیران کنونی استان، با درایت بیشتری مساله آب شرب بوکان را بررسی کنند و در زمانی که امکان احداث مخازن و تسریع در خط انتقال آب تنها با افزایش اعتبارات امکان پذیر است با تخصیص اعتبارات در فصل کاری رویای رهایی بوکان از تشنگی را تحقق ببخشند.

شهرستان بوکان با 300 هزار نفر جمعیت در جنوب آذربایجان غربی واقع شده است.