شهید مطهری به تحقق تمدن اسلامی از مسیر جهان بینی توحیدی باور داشت

به گزارش ایکنا، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در همایش بین المللی «علوم انسانی ـ اسلامی» که صبح امروز یکشنبه، 14 اردیبهشت ماه، در سالن همایش های صدا و سیما برگزار شد، ضمن تبریک ایام دهه کرامت، با اشاره به بخشی از آیه 9 سوره زمر: « قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَاب»، گفت: در ابتدا یاد متفکر مجاهد، آیت الله مطهری را گرامی می دارم. همچنین روز معلم را به تمام معلمان و اساتید، عرض تبریک و تهنیت دارم.

رئیس مجلس افزود: علامه شهید مرتضی مطهری، باور داشت تحقق تمدن اسلامی به علومی برگرفته از جهان بینی توحیدی نیاز دارد. چون علم وقتی جهت دار می شود که در بستر جهان بینی قرار گیرد. ایده بازاندیشی و بازسازی در علوم انسانی بر مبانی معارف اسلامی از همین نگاه سرچشمه می گیرد.

قالیباف افزود: شهید مطهری، با تیزبینی خاص خود ده ها سال پیش به این نتیجه رسیده بود که جامعه اسلامی و حکومت اسلامی هر دو نیازمند علوم انسانی اسلامی هستند. بنابراین بازخوانی و بازسازی انتقادی علوم انسانی موجود و احیا و بازتولید علوم اسلامی و تولید علوم انسانی اسلامی در منظومه فکری ایشان از لوازم تشکیل حکومت اسلامی و جامعه اسلامی هستند.

باور به اسلامی شدن و مردمی شدن در مکتب امام(ره)

وی گفت: قالیباف تصریح کرد: همه می دانیم پیروزی انقلاب اسلامی که امر ملی را احیا کرد و مردم را به مرکز ثقل اداره کشور آورد، بر مبنای باورها و ایده های امام راحل شکل گرفت. ایشان اسلامی شدن نهاد علم را برای رهایی از فرهنگ شرق زدگی و غرب زدگی بر پایه حاکمیت اسلام ضروری می دانست، همچنانی که نقش مردم را باور داشت و مردم را میدان دار همه تحولات می دید.

رئیس مجلس گفت: در واقع اسلامی شدن و مردمی شدن در مکتب امام، مثل دو شاخه در هم پیچیده و بهم وابسته هستند. مردمی شدن، مطالبه اسلام و اسلامی شدن، مطالبه مردم است و هیچ کدام بدون دیگری شدنی نیست. آنچه پیوند این دو را تفسیر می کند و شرح و تفصیل می دهد و به توصیه و تجویز می رساند علوم انسانی ـ اسلامی است. به همین دلیل معتقدیم امروز پس از گذشت بیش از چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، نخبگان و نهادهای علمی از دو جهت می توانند منشأ تحول در علوم انسانی باشند؛ یکی از جهت تأثیر باور و پایبندی به مبانی دینی و معارف اسلامی در تغییر سرنوشت عمومی مردم و دوم نتایج حاصل از عملکرد چله اول انقلاب برای حرکت براساس آن معانی و معارف.

قالیباف تأکید کرد: به تعبیر دیگر این دو عنصر مهم یعنی معارف اسلام و تجربه حکمرانی باید به طور مستمر مورد تحقیق و تامل علوم انسانی قرار گیرد. علوم انسانی ـ اسلامی فقط حاصل برداشت ما از مبانی نظری اسلام نیست، بلکه حاصل تجربه زیستی ما بر اساس این مبانی نیز است.

دو دلیل اصلی نیاز به علوم انسانی اسلامی

وی با بیان اینکه عالم و محقق علوم انسانی ـ اسلامی از تکرار ایده آل ها به جایی نمی رسد، افزود: وظیفه اصلی او تحلیل دقیق وضعیت موجود و ارائه راهکار عینی برای رسیدن به وضعیت مطلوب است؛ چرا؟ برای اینکه اثر کار علمی او برای منافع عمومی ملموس شود. در چله دوم انقلاب اسلامی، حداقل از دو نظر بیش از هر زمان دیگری به علوم انسانی ـ اسلامی نیاز داریم: اول؛ سازمان دادن به زیست عمومی مردم و دوم؛ حکمرانی بر پایه آموزش و ارزش های دینی. رئیس مجلس گفت: هم نظام حکمرانی نیازمند فهم وضعیت و مسئله هایی است که در هر شرایطی برای آنها راه حل پیدا کند و هم جامعه ما نیازمند مراجعه به علوم انسانی ـ اسلامی است. متأسفانه در سال های گذشته نخبگان بیشتر درگیر انکار یا اثبات علوم انسانی اسلامی بودند و در نتیجه به تولید گزاره های عقلانی و عملیاتی برای شناخت و حل مسائل زندگی مردم کمتر توجه شده است درحالی که تجربه جمعی ما چه موفق و چه ناموفق منبعی برای تولید و تکثیر الگوهای علوم انسانی ـ اسلامی است. قالیباف با تأکید بر اینکه اگر علوم انسانی اسلامی مسائل عینی جامعه و حکومت را به رسمیت نشناسد و در خدمت تفسیر وضعیت و حل آنها نباشد، در عمل مسئله ای حل نخواهد شد و مصداق علم لاینفع خواهد بود، بیان کرد: امروز که در نزدیکی 50 سالگی انقلاب اسلامی قرار داریم از یک طرف با انباشت مسائلی مواجه هستیم که جامعه پیش روی نهاد علم در کشور قرار داده اما پاسخ درخوری برای آنها تولید نشده است و از طرف دیگر نظام حکمرانی گزینه های متنوع و مؤثری را برای حل مسائل انباشته خود ندارد. نتیجه هر دو دلزدگی و ناکارآمدی است. چون جامعه تا وقتی که انعکاس مشکلات و راه حل کارآمد برای حل آنها را در علوم انسانی اسلامی نبیند و به رسمیت نشناسد مزایا و فواید آن را درک نمی کند و کاربر یافته هایش نخواهد بود. در نتیجه حاصل تلاش عالمان در این زمینه از پشتوانه حمایت عمومی برخوردار نخواهد شد و رشد نخواهد کرد. وی ادامه داد: اگر موضوعی به گفتمان تبدیل شود آن وقت مردم خود به مطالبه گران عمومی تحقق آن تبدیل می شوند و جامعه علمی هم آن را به طور تخصصی مطالبه می کند به این ترتیب پیگیری آن برای نظام حکمرانی هم ضرورت دارد و هم مشروعیت پیدا می کند اگر چنین فضایی حاکم شود کشور را به سمت اصلاح و تحول امور می برد و نه تخریب و عقب گرد. در این شرایط نظام حکمرانی ما موظف است اولا فضا را برای تولید و رقابت ایده ها و اندیشه های معتبر در زمینه علوم انسانی ـ اسلامی فراهم کند و ثانیا خود را با نتایج حاضر از تلاش و تأیید جامعه علوم انسانی ـ اسلامی وقف دهد. ثالثا آن دسته از پژوهش های علوم انسانی ـ اسلامی که به حل مسائل عامه مردم و تأمین خیر عمومی نزدیک تر هستند را با اولویت در دستور کار خود قرار دهد.

نه تقلید علوم انسانی، نه تحقیر علوم اسلامی

قالیباف با تأکید بر اینکه نه تقلید در علوم انسانی و نه تحقیر علوم اسلامی، هیچ کدام چرخه های زندگی ایرانی و حکمرانی ایران را راه نمی اندازند، گفت: باید به دور از دعواهای متعصبانه ای که در شأن نهاد علم نیست رویکردهای افراطی و تفریطی را در نگاه به علوم انسانی ـ اسلامی کنار بگذاریم. واقعیت این است که علوم انسانی اسلامی پروژه ای شکست خورده نیست اما پروسه ای ناتمام، آن هم با اقتضائات خاص خود است که باید توسط صاحب نظران امانت دار به دقت وارسی شود اما به نظر می رسد زمان برای ما به سرعت درحال سپری شدن است. رئیس مجلس افزود: چه مردم در زندگی روزمره و چه نظام حکمرانی در اداره کشور هیچ کدام از یافته های علوم انسانی اسلامی بی نیاز نیستند اما نمی توانند برای نتایج خاص آن همیشه منتظر بمانند یا در کلیات به سر برند. فراتر از اینها یکی از سیاست های قطعی در حکمرانی کشور باید رونق دادن و دامن زدن به اصل توکل و اندیشه ورزی باشد که پایه اصلی عقلانیت اسلامی است. قالیباف به فرمایش مقام معظم رهبری در دهه 60 که فرمودند «حکومت اسلامی، آن حکومتی است که مردم را به فکر کردن دعوت می کند و هدایت ذهن مردم را نیز برعهده می گیرد» اشاره کرد و گفت: این یعنی اگر وضعیت فکری کشور روبه افول برود ما به عنوان سیاستمدار و حکمران مسلمان در برابر آن مسئول هستیم البته هم رونق مهم است و هم جهت اما تا رونقی نباشد جهت درست نیز پیدا نخواهد شد.

آثار منفی افول اندیشه ورزی در حکمرانی کشور

وی گفت: افول تفکر و عقلانیت یک وضعیت غیر اسلامی است. سنت الهی این است که اگر جامعه از تفکر و حکومت از قوه فکر براساس تعقل خالی شود به انحطاط کشیده می شود. بنده دو سال پیش در همین مکان در اختتامیه چهاردهمین دوره جشنواره فارابی عرض کردم، البته همچنان معتقدم در دهه 90 به لحاظ رونق اندیشه ورزی وضعیت خوبی نداشتیم و حالا در دهه 1400 با آثار و عواقب آن روبرو هستیم. وقتی فکر از حرکت بایستد و الگوها و گزاره های حکمرانی کم یا پوچ شود، در نتیجه ناکارآمدی و نارضایتی تولید و بازتولید می شود و نتیجه استمرار این وضعیت ناحکمرانی یا حکمرانی ناشایست خواهد بود. قالیباف اظهار کرد: اگر اداره کشور براساس علم، تعقل و خرد تعطیل شود در بهترین حالت همه چیز به حال خود رها می شود تا بدون پشتوانه نظری و با عمل گرایی منفی و موقعیت زده اداره شود. حالت بدتر این است که دچار جمود و تحجر شویم که ما را به جهنم انحراف از اسلام خواهد برد درحالی که خیال می کنیم در صراط مستقیم هستیم. بایستی هر دو رویکرد مقلدانه و متحجرانه را کنار گذاشت چرا که اولی اصل و امکان ضرورت علوم انسانی ـ اسلامی را انکار و دومی رشد علم و تعقل را در جامعه سرکوب می کند.

تقلید و تحجر؛ دو مانع حکمرانی اسلامی کارآمد

رئیس مجلس با بیان اینکه تقلید و تحجر همزمان و هم اندازه، حکمرانی اسلامی کارآمد را بر ما می بندد، گفت: این که رهبر انقلاب چند ماه پیش مجددا بر احیای نهضت علمی و نرم افزاری تاکید کردند را دست کم نگیریم. ایشان سکان هدایت کشور در مسیر اسلام و انقلاب را در دست دارند. وقتی ایشان خیزش جدید علمی را پس از گذشت دو دهه مطالبه می کنند به نظر من یعنی اینکه اولا شتاب رشد علمی ما کم شده و با نیازهای ما سازگار نیست. ثانیا جایگاه علوم انسانی در رشد و پیشرفت کشور که در این مدت مغفول مانده و باید احیا شود. قالیباف با تأکید بر اینکه تجربه حکمرانی چهار دهه اخیر می تواند و باید یکی از منابع تولید دانش برای علوم انسانی و اسلامی باشد، بیان کرد: البته این به معنای آن نیست که این علوم را توجیه گر عمل خود کنیم اما می توان با دید نقادانه و خلاقانه به این تجربه ها نگاه کرد و از دل آن گزاره های علمی پیشنهاد داد و پیش روی جامعه علمی گذاشت. پس تجربه چله اول انقلاب یکی از منابع تولید دانش علمی انسانی ـ اسلامی به ویژه برای دانشگاه جامع امام حسین (ع) است. وی نگاه تمدنی به گذشته و آینده این تراکم تجربی را بسیار کلیدی و حیاتی دانست و ادامه داد: از طرف دیگر تولید، توسعه و ترویج علوم انسانی ـ اسلامی ما با پیدا کردن نقاط مشترک با علوم انسانی جریان اصلی یا انتقادی گره خورده است. ما نه می خواهیم چرخ را از نو بسازیم و نه می توانیم از اشتراک تجربه ها و استفاده از دستاوردها و یافته های دیگران بی نیاز باشیم. نه از یادگیری فراری هستیم و نه می خواهیم تا ابد شاگرد باقی بمانیم. یکی از آسیب های جریان تحول در علوم انسانی اسلامی در کشور ما طی حدود 20 سال گذشته شاید همین است که نتوانست موضعی متوازن پیدا کند و روی آن بایستد.

نقش علوم انسانی اسلامی در حکمرانی دینی کارآمد

قالیباف تصریح کرد: اگر نظام حکمرانی دینی کارآمد می خواهیم باید مدیریت علم و حکمرانی علم را جدی بگیریم و این یکی از جاهایی است که علوم انسانی ـ اسلامی می تواند ورودی بنیادی و راهبردی داشته باشد. باید بدانیم کجا می توانیم میراث علمی تمدنی خود را بکاربگیریم و حتی با دیگران به اشتراک بگذاریم. کجا و چگونه می توانیم از دستاوردهای نظری و تجربی دیگران برای پیشرفت خود استفاده کنیم. برای همین به روزرسانی نقشه جامع علمی کشور با تأکید بر جایابی علوم انسانی اسلامی یکی از اولویت های ماست. با این کار نمی خواهیم یک سند بالادستی دیگر بر طاقچه اتاق مدیران اضافه کنیم بلکه می خواهیم برای یک نبرد تمام عیار شناختی ـ تمدنی که همین امروز درگیر آن هستیم یک کالک عملیاتی داشته باشیم آن وقت مسئولیت نقش و سهم خود را در این میدان پرمخاطره اما فرصت ساز پیدا کنیم. رئیس مجلس گفت: مجلس شورای اسلامی با بازوان قوی علمی و فکری خود یعنی نهادهایی همچون مرکز پژوهش های مجلس، مرکز تحقیقات اسلامی قم و مرکز اسناد و کتابخانه مجلس نیز می تواند و هم وظیفه دارد که برای هم افزایی با نهادهای فعال در جریان تولید و توسعه علوم انسانی ـ اسلامی همکاری کند. این شاید یکی از بهترین دریچه های حل مسئله و به رسمیت شناختن مسئله باشد. قالیباف اظهار کرد: تا قدرت تفکر علمی نداشته باشیم که مشکلات را تبدیل به مسئله کنیم و بعد مسئله را به رسمیت بشناسیم، راه حل آن را پیدا نمی کنیم چراکه تا مسئله را به رسمیت نشناسیم قدرت حل آن را پیدا نخواهیم کرد. جریان علوم انسانی ـ اسلامی با حکمرانی علم در کشور مرتبط است. تشریح چگونگی پرداختن به چنین امری در شأن چنین همایش های علمی است و ما در خانه ملت برای استفاده و بهره برداری از یافته ها و دستاوردهای آن در عرصه های حکمرانی اقتصادی، امور مدیریتی و سیاست داخلی و خارجی، مسائل دفاعی و امنیتی، مسائل فرهنگی و اجتماعی و حکمرانی محیط زیست آماده هستیم. گزارش از سمیرا انصاری انتهای پیام