بازگشت به تفکر امام رضا(ع)؛ نیاز جامعه اسلامی برای دستیابی به وحدت + فیلم

امروز، یاردهم ذی القعده مصادف با سالروز میلاد امام رضا(ع) است. دوران امامت امام رضا(ع) به لحاظ ظهور و بروز اندیشه های مختلف موجب شده بود تا فرقه های مختلفی در میان مسلمانان چه شیعیان و چه اهل سنت ایجاد شود که هر کدام تفکرات ویژه خود را داشتند و تفکر دیگری را نیز مردود می دانستند. در حالیکه وجود این مشکلات می رفت تا عالم اسلامی را در خطر بزرگ از هم پاشیدگی و اختلافات قرار دهد، نحوه برخورد امام رضا(ع) با این فرقه ها و نیز مناظرات آن حضرت با صاحبان ادیان مختلف باعث شد تا زمینه برای حفظ وحدت اسلامی و اثبات حقانیت شیعه در دنیای اسلام فراهم شود.

بررسی وقایع مختلف زندگی امام رضا(ع)، معرف وسعت زاویه دید آن حضرت و چند بعدی بودن شخصیت ایشان به عنوان یک الگو و شاخص در جامعه آرمانی انسانی است و از این جهت است که دوره زندگی ایشان از زوایای مختلف علمی، سیاسی، اعتقادی و فرهنگی و اجتماعی قابل پرداخت است. هجرت آن حضرت از مدینه به خراسان و حضور ایشان در ایران، تدبیری الهی است تا مردم این سرزمین از برکت ها و نعمت های فراوان آن وجود مبارک در طول سال ها بهره مند شوند. درواقع امام رضا(ع) عامل گسترش تشیع در جوامع اسلامی بودند.

امام رضا(ع) که با فشار دستگاه خلافت عباسی در نهایت ولایتعهدی مأمون را پذیرفتند، سیاستمدار اخلاق مداری بودند که با درآمیختن اخلاق به سیاست، موجب گسترش تشیع شدند. ایشان مبانی مختلف زندگی بشر را در تمام موارد و در موقعیت های مختلف مدنظر داشتند و حیات بشری را به یک آرمان شهر تشبیه کردند که انسان و انسان پروری بر پایه دین و اخلاق، محور اصلی آن است.

در رابطه با جنبه های مختلف زندگی امام رضا(ع) از جمله نحوه برخورد ایشان با فرقه ها و ادیان مختلف، طب الرضا(ع) در قالب رساله ذهبیه و ... به گفت وگو با فرامرز حاج منوچهری، پژوهشگر دینی و معاون گروه قرآن و حدیث مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید.  

var player = videojs('player_685664_3866730',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3866730',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی

ایکنا ـ دلایل پذیرش ولایتعهدی مأمون عباسی از سوی امام رضا(ع) چه بود؟

به نظر می رسد که برای رسیدن به چرایی این موضوع باید مقداری ریشه های مختلف فرهنگی را که در آن زمان وجود داشته، بررسی کنیم. برای مثال باید بدانیم که امام رضا(ع) در چه دوره زمانی می زیسته اند. امام(ع) در سده دوم هجری زندگی می کردند که اوج اتفاقات مهم تاریخی- فرهنگی اسلام نیز در این زمان قرار داشت و بسیاری از این اتفاقات به پایه ای برای مباحث پسینی تاریخ تبدیل شدند. برای نمونه، فتوح مختلف در اسلام صورت گرفته، ارتباطات فرهنگی به وجود آمده و مسلمانان چه در شرق و چه در غرب عالم اسلامی با گروه های مختلف باورمند، دین مدار و حتی بی دین ارتباط پیدا کرده اند، یعنی مناطق مختلف عالم اسلامی از خراسان گرفته تا بغداد، به چهارراهی برای تلاقی فرهنگی تبدیل شده بودند.

در این تلاقی فرهنگی، مسلمانان با صاحبان اندیشه های گوناگونی از جمله ایران با تمدنی شگرف، روم شرقی با فرق مختلفی از مسیحیت، همچنین مانویان در شمال شرق، یهودیان در جنوب عربستان و جز آنها کاملا آشنا شده بودند و این ارتباطات اسباب بسیاری از سؤالات را برای ایشان به همراه داشت. از سوی دیگر در داخل سرزمین های اسلامی، مسلمانان نیز در همین دوران شاهد شکل گیری و پایه ریزی برخی مذاهب و فرق بودند که تأثیرات شگرفی بر جامعه اسلامی داشتند. یعنی به عبارتی آبشخور مذاهب فقهی، مذاهب تفسیری، قرائی و غیره در همان زمان یعنی سده دوم هجری بوده است. این بدان معناست که اتفاقاتی که در داخل بدنه اسلام رخ داده بود بسیار مهم بود و جامعه عملا آبستن رخدادهایی بود که می توانست نشان از تفکیک و واگرایی حداکثری اندیشه ها از یکدیگر باشد. این واگرایی اندیشه ها در آن زمان که به صورت ویژه آغازگر جدا شدن مذاهب و فرق از یکدیگر بود، سبب شد تا باورمندان به این مذاهب و فرق به شکل بسیار چالشی به موضوع نگاه کنند که خود همین مسئله موضوع تعصبات را به میان می آورد و البته که نتیجه طبیعی تعصب در درازمدت، تفکیک عقاید است.

در این دوره این مقوله باعث ایجاد انفکاک در میان جامعه مسلمین و به وجود آمدن فرقی همچون اهل حدیث، اهل رأی، اهل تفسیر، متکلمان، عقل گرایان و دیگرانی شد که ممکن بود در درازمدت این انفکاک، به نوعی گسیختگی درونی تبدیل شود. این اتفاق در محافل شیعی نیز رخ داد و در کنار امامیه، فرق مختلفی همچون زیدیه، اسماعیلیه و دیگران از دل شیعه بیرون آمدند. در بُعد سیاسی، در دستگاه خلافت نیز چنین انفکاکی ایجاد شده بود و در رأس هرم خلافت هم اختلافات زیادی وجود داشت که نمونه بارز آن در زمان امام رضا(ع)، اختلاف میان امین و مأمون و جنگ میان آن ها بر سر خلافت بود. تمامی این نمونه ها تصویری از نوعی برآشفتگی و قرار گرفتن در چالش درونی و بدنه مسلمانان نشان می داد.

لذا به نظر می رسد در دوره های مختلف سده های نخست، آن مقطع زمانی یعنی دوران امام رضا(ع) بسیار مهم و تعیین کننده بود؛ چراکه تنها مقوله وحدت بود که می توانست این جامعه آماده انفکاک را به هم پیوند زند و امام رضا(ع)، به دلایلی مختلف، تنها کسی بود که می توانست این پیوند و وحدت را به خوبی در جامعه مسلمین ایجاد کند. مأمون عباسی نیز به خوبی به این موضوع پی برده بود و شاید مهمترین دلیل انتخاب امام رضا(ع) برای ولیعهدی نیز همین مورد بود. البته امام رضا(ع) ابتدا و به دلایل گوناگون از پذیرش ولایتعهدی سر باز زدند و کار به جایی رسید که حتی ایشان از سوی مأمون تهدید به پذیرش ولایتعهدی شدند. در نهایت و با وجود اکراه امام رضا(ع) از پذیرش ولایتعهدی مأمون، ایشان سرانجام به پذیرش ولایتعهدی تن دادند و راهی مرو شدند.

امام رضا(ع) به عنوان هشتمین امام و دهمین معصوم، با پذیرش ولایتعهدی، جایگاه امامت خود را وسعت دادند و این امکان را به دست آوردند که بتوانند با تمام توان به مقوله مهم وحدت در میان مسلمانان بپردازند؛ چراکه ایشان به خوبی بر اوضاع جامعه واقف بوده و از ایجاد انفکاک میان فرق و مذاهب مختلف اسلامی کاملا آگاه بودند. باید بدانیم که اهل سنت نیز در آن دوران به شدت به امام رضا(ع) اعتقاد داشتند و بارها شده بود که از ایشان تقاضای حدیث می کردند. امام رضا(ع) در مسیر حرکت خود به سمت مرو، هر جایی که توقف می کردند، مردم اعم از اهل سنت و شیعیان به گرد ایشان آمده و به دنبال دیدار و بهره گیری از کلام امام(ع) بودند. این موضوع یعنی اعتقاد شیعه و سنی به امام رضا(ع) نشان از جایگاه والای ایشان در میان مسلمانان داشت. به نظر می رسد که توجه امام رضا(ع) به مشکلی که به صورت کلی در جامعه اسلامی به وجود آمده بود، اسباب این را فراهم کرد که ایشان در نهایت ولایتعهدی مأمون را بپذیرند.

var player = videojs('player_217388_3866733',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3866733',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی

ایکنا ـ آیا مأمون عباسی به ولایتعهدی امام رضا(ع) باور داشت و یا از این انتخاب به دنبال اغراض سیاسی خود بود؟

واقعیت این است که در تاریخ روایات مختلفی در این زمینه وجود دارد. ممکن است در طول تاریخ رخدادی روی دهد، اما روایات افراد مختلف از این رخداد می تواند متفاوت باشد. طبیعی است هر کدام از روایاتی که از یک رخداد ارائه می شود، لزوما نمی تواند معنای دقیق آن را بیان کند. این بدان معناست که حتی اگر تمامی روایات مختلف را نیز کنار یکدیگر قرار داده و آن ها را به خوبی بررسی و تحلیل کنیم، در نهایت شاید آنچه در ذهن و قلب مأمون در این زمینه وجود داشته، به دست نیاید. البته مأمون بسیار باهوش بود و می توان او را در همان گروه آشنا با مشکلات روزافزون جامعه اسلامی در آن دوران قرار داد. مأمون می دانست که مشکل کجاست؛ به ویژه اینکه خود او در همان زمان درگیر یکی از این نوع مشکلات یعنی جنگ با امین شده بود.

از سوی دیگر مأمون به انفکاک تفکرات در میان مسلمانان پی برده و به خوبی به جایگاه امام رضا(ع) در جامعه آگاه بود. لذا طبیعی است که یک سیاستمدار توانمند، سیاست ورزی کند. براساس آنچه در تواریخ گزارش شده، مأمون احترام ویژه ای برای امام رضا(ع) قائل بود؛ اما فارغ از اینکه به امام(ع) اعتقاد داشت یا خیر، متقاعد شده بود که باید امام رضا(ع) را در چنین جایگاهی قرار دهد تا بتواند بر مشکلات جامعه فائق شود. مأمون متقاعد شده بود که امام رضا(ع) با جایگاه و دانش والایی که داشتند، بهترین گزینه برای حل مشکلات جامعه بوده و تنها کسی هستند که می تواند با تکیه بر ایشان بر چالش های موجود در جامعه غلبه کند.

var player = videojs('player_706239_3866738',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3866738',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی

ایکنا ـ نحوه برخورد امام رضا(ع) با فرقه های مختلف اسلامی به ویژه فرق شیعه چگونه بود؟

اتفاقات زیادی در میان مسلمانان رخ داده بود به طوری که در زمان امام رضا(ع) مسلمانان علاوه بر اینکه به دو گروه عمده شیعه و اهل سنت تقسیم شده بودند، در میان خود شیعیان و اهل سنت نیز شاخه های مختلف مذهبی ایجاد شده بود. اهل سنت به فرقه های مختلفی تقسیم شده بودند که حنفی، شافعی، حنبلی و مالکی فقط چهار مذهب اصلی آنهاست یعنی فرق دیگری همچون ثوریه و طبریه و غیره هم داشتند. از سویی دیگر شیعیان نیز به گروه های مختلفی همچون زیدیه، اسماعیلیه، کیسانیه و غیره تقسیم شده بودند. امام رضا(ع) در ارتباط با هر کدام از این فرقه ها به ویژه فِرَق شیعه با شیوه جورچین مفاهیم مواجه می شدند به این معنا که نوع تقابل ایشان در مواجهه با اندیشه های این گروه ها به این صورت بود که آنچه مورد پذیرش عام شیعه و اندیشه ولایی بود، از سوی امام رضا(ع) تأیید می شد که همین تأیید سبب می شد تا تفاوت و تفارق میان این فرقه ها کمرنگ شود. از سوی دیگر به هر حال اختلافاتی نیز میان دیدگاه های مذاهب شیعی وجود داشت اما برای نمونه، نوع مواجهه امام با زیدیه به شدت درس آموز است؛ یعنی به رغم اختلافات دیدگاه نسبت به اندیشه زیدیه در برخی موارد، مخصوصا آن هنگام که به نوع همکلامی ایشان با مأمون در تأیید برخی از بزرگان زیدی مواجه می شویم، می توان به نوع عملکرد خردمندانه ایشان پی برد.

شخصیت علمی و ولایی امام رضا(ع) به گونه ای بود که در تعامل با فرق مختلف مفاهیم اساسی و کلی را در برمی گرفت. برای مثال در رابطه با مقوله ایمان، نوع بیان امام رضا(ع) از نوع جورچین مفاهیم بود و ایشان از روایات مختلف استفاده می کردند. هنگامی که این جورچین کامل می شد، جدول اندیشه ای و نظام کلامی امام رضا(ع) که متأثر از اندیشه زنجیره ای ولایت بود، بروز می کرد. به همین علت بود که در نهایت عملا فرق شیعی خیلی در مقابل حضرت قد علم نکردند، یعنی گونه ای از پذیرش عام در میان شیعیان ایجاد شد. امام رضا(ع) به درستی با استفاده از روایات زنجیره ای از پیامبر(ص) تا زمان خود مجموعه ای از اندیشه و نظام کلامی را در میان شیعه به وجود آوردند که درواقع چسب مورد نیاز برای اتصال این فرقه ها با یکدیگر ایجاد شد تا اجازه ندهد تا شیعه مضمحل شود؛ چراکه چنین امکانی در آن زمان به راحتی وجود داشت و ممکن بود که گروه های مختلف شیعه چنان از یکدیگر گسیخته شوند که کار به تقابل و رویارویی کشد، اما شیوه امام رضا(ع)، بهترین روش برای همگرایی میان فرق بود.

var player = videojs('player_801063_3866739',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3866739',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی

ایکنا ـ امام رضا(ع) مناظرات مختلفی با صاحبان ادیان داشتند. شیوه برخورد ایشان با رهبران ادیان و مذاهب مختلف چگونه بود که امروزه نیز می توان از آن استفاده کرد؟

در اصطلاح است که «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد». واقعیت این است که مناظراتی که مأمون به نوعی لطف کرده و آن ‎ها را در مقطعی از تاریخ اسلام برپا کرد، خیلی برای امروز درس آموز است. مأمون در سال 201 هجری مجموعه ای از رهبران ادیان و فرق مختلف را برای برپایی مناظرات به مرو دعوت کرد که شامل رؤسا و عالمانی از مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان و برخی متکلمان مسلمان بودند. محاجه امام رضا(ع) با این افراد که در تاریخ ثبت شده، خارق العاده است. یکی از بزرگترین درس هایی که می توان از سده های نخست اسلامی گرفت، همین مناظرات امام رضا(ع) است که امروز نیز می توان از آن درس گرفت. مبتنی بر آنچه در روایات آمده است می دانیم که وقتی امام رضا(ع) در این مناظرات حاضر شدند، از شیوه ها و ابزار مختلفی برای مواجهه با صاحبان ادیان بهره گیری کردند.

طبیعی است اولین ابزاری که امام رضا(ع) به عنوان نماینده اسلام در این مناظرات به کار بردند، آیات الهی قرآن کریم و روایات معصومین(ع) بود. اما ابزار دیگری که ایشان به کار بردند، آثار خود صاحبان ادیان بود، یعنی امام(ع) از آیات و نشانه های خود اهل کتاب همچون تورات (عهد قدیم و عهد جدید)، انجیل، اوستا و ... برای مناظره با ایشان استفاده کردند. ابزار مهم دیگری که امام رضا(ع) از آن برای مناظره با رهبران ادیان و مذاهب مختلف استفاده کردند، «زبان» بود یعنی امام برخی موارد با زبان خود ایشان با آن ها سخن می گفتند. در تاریخ آمده است که امام(ع) با زبان های مختلفی همچون فارسی، هندی، سریانی، نبطی و ... با این افراد سخن گفتند. امروزه مشکلاتی در جوامع مختلف وجود دارد که برای مثال می توان به احترام گذاشتن به زبان دیگران اشاره کرد. مشکل جدی دیگری که در دنیای امروز نیز وجود دارد، پذیرش صاحبان عقاید دیگر است. در واقع در اینجا می خواهم توجه شما را به آن بخش از مفاهیم مربوط به جامعه شناسی فرهنگی تحت عنوان «خود» و «دیگری» جلب کنم.

یکی از مهمترین مباحثی که در مناظرات امام رضا(ع) با صاحبان ادیان مختلف وجود داشت، بیان این موضوع ارزشمند است که «دیگری» نیز وجود دارد که با من متفاوت است که این همان قبول و درک دیگران است؛ قبول و درکِ «هویت های دیگر در جامعه»؛ باور به وجود اندیشه های دیگر و احترام گذاشتن به این اندیشه ها که در جای جای رفتار امام رضا(ع) با صاحبان ادیان کاملا مشهود است. هم کلامی امام رضا(ع) با رهبران اندیشه های مختلف به این معناست که ایشان «وجود» اندیشه های متفاوت را پذیرفته و به آن ها احترام می گذارند؛ طبیعی است که پذیرش «وجود داشتن» این اندیشه های دیگر با «پذیرش» آنها تفاوت دارد. وقتی امام رضا(ع) با زبان خود صاحبان ادیان با ایشان سخن می گویند، یعنی اینکه ایشان به هویت این افراد احترام می گذارند. نوع نگاه امام رضا(ع) به دیگران یک نگاه تعامل حداکثری بود و اینجاست که نشان می دهد این مناظرات خارق العاده و درس بزرگی برای امروز و همیشه ماست.

بنابراین، آنچه که در این مناظرات رخ داد، آموزه های بسیار بزرگی داشت که مانند یک چراغ راهنما، کمک رسان مسلمانان و حتی انسان در معنای عام در طول تاریخ خواهد بود. لذا در پاسخ به پرسش شما درباره نقش آموزه های ایشان برای انسان زیستگر در امروز، عرض می کنم که باید گزارشات مناظرات امام رضا(ع) را در صدر نگاه خود قرار دهیم و تعامل زیستی خود با صاحبان اندیشه ها و ادیان، مذاهب و هویت های دیگر و هر آنچه «دیگر» است را به خوبی ترسیم کنیم. امام رضا(ع) به همگان درس دادند که باید حق موجودیت اندیشه های دیگر را نیز پذیرفت و البته با همکلامی و احتجاج مسیر همگرایی، تعامل و البته پیمودن راه راست را طی نمود. رفتار امام رضا(ع) در این مناظرات از اتفاقاتی بود که کمتر در تاریخ پیش آمده و در نوع خود بسیار خارق العاده بود.

var player = videojs('player_708407_3866741',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3866741',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی

ایکنا ـ هدف امام رضا(ع) از بیان حدیث سلسلة الذهب برای مسلمانان و کسانی که به استقبال ایشان آمده بودند، چه بود؟

اولا که باید بپذیریم که در روایات اسلامی روایاتی وجود دارند که در طول زمان تغییراتی کرده اند، یعنی ممکن است که در طول تاریخ برخی روایات دچار افزوده ها و یا کاستی هایی شده باشند. واقعیت این است که بخش قابل ملاحظه ای از روایات است که به بخش اخیر از حدیث سلسلة الذهب یعنی «بشُروطِها وأنا مِن شُروطِها» اشاره نمی کنند. لذا باید در این زمینه به نوعی مخرج مشترک روایات موجود در این زمینه یعنی بخش نخست حدیث «لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ حِصْنِی، فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذابی» را در نظر بگیریم. در بخش نخست این حدیث، امام رضا(ع) از واژه «حصن» به معنای «دژ و استحکامات» استفاده می کنند. وقتی به منطقه ای حمله ای صورت می گیرد، مردم برای اینکه بتوانند از خود دفاع کنند، وارد دژ می شوند. در این قلعه، مردم می توانند خود را حفظ کنند؛ چراکه درون این دژ انبارهایی وجود دارد که مردم می توانند به خوبی از آن ها استفاده کرده و در مقابل دشمنان مقاومت کنند. که البته در موضوع مورد صحبت ما این انبارها، انبارهای فرهنگ قرآن و سخن و عمل معصومان (ع) است.

لذا امام رضا(ع) خیلی آگاهانه از واژه حصن استفاده می کنند. در آن زمان، اختلافات اندیشه ای و عقیده ای به شدت در میان مسلمانان ایجاد شده بود و ممکن بود شالوده اسلام را از هم بپاشد. بنابراین، بروز این مشکلات چه در میان شیعیان، چه در میان کل مسلمانان و چه در میان مسلمانان و ادیان دیگر شرایط بحرانی را در سرزمین های اسلامی و سایر بلاد ایجاد کرده بود. لذا بهترین راه برای غلبه بر این مشکلات، پناه بردن به قلعه، دژ و استحکامات استوار بود که همان وحدت میان مسلمانان بود. پیامبر اکرم(ص) در حدیث ثقلین به دو ثقل یعنی قرآن کریم به عنوان کلام الهی و اهل بیت(ع) به عنوان دو یادگار و راه سعادت مسلمانان اشاره می کنند. امام رضا(ع) نیز با بیان حدیث سلسلة الذهب تنها راه نجات و سعادت مسلمانان را وحدت میان ایشان عنوان می کنند. قرآن برای تمامی جهانیان و به طور طبیعی برای مسلمانان نازل شده است. ثقل دوم حدیث ثقلین که همان اهل بیت(ع) باشند نیز مفسران ثقل نخست یعنی قرآن کریم هستند. لذا بخش دوم حدیث سلسلة الذهب که امام رضا(ع) در آن این گونه می فرمایند: «بشُروطِها وأنا مِن شُروطِها» نیز همین مضمون را دارد.

بیان چنین حدیثی از سوی امام رضا(ع) نشان می دهد که ایشان دارای اندیشه ای زنجیره ای هستند که از پیامبر اکرم(ص) به آن حضرت رسیده است. مفهوم گنجانده شده در حدیث سلسلة الذهب همان اندیشه ای است که از پیامبر اکرم(ص) و دیگر معصومین(ع) بیان شده و خروجی آن در زمان امام رضا(ع) نیز حدیث سلسلة الذهب است. سخن امام رضا(ع) در این رابطه شاید حرف جدیدی نبود، اما نوع بیان این روایات در آن زمان ویژه، امام رضا(ع) را ملزم کرد تا از واژه پرمعنای «حصن» استفاده کنند؛ چراکه هیچ نکته ای به جز وحدت، راه گریز از مشکلات عالم اسلامی در دوران امام رضا(ع) نبود. امروز نیز به همین صورت است و جامعه اسلامی به شدت نیازمند بازگشت به تفکر امام رضا(ع) در زمینه دستیابی به وحدت است. چنانچه تمام صفحات زیستی امام رضا(ع) را کنار یکدیگر قرار دهیم، جورچین کاملی از مفاهیمی به دست می آید که نقشه راه سعادت و کمال را به وضوح به عالم اسلامی نشان می دهد. درواقع حدیث سلسلة الذهب کامل کننده نظام اندیشه ای و کلامی امام رضا(ع) است که در زیست اندیشه ور ایشان نمایان شده است.

ایکنا ـ آیا امروز ضرورتی برای تدوین کتاب شناسی جامع برای زندگی امام رضا(ع) وجود دارد؟ اصولا این گونه کتاب شناسی چه نقشی در شناخت بیشتر امام رضا(ع) دارد؟

در طول تاریخ آثار زیادی درباره امام رضا(ع) تألیف شده است اما پس از انقلاب اسلامی در ایران، گرایش زیادی به تألیف این نوع آثار ایجاد شد. شاید اغراق نباشد که بگوئیم آنچه پس از انقلاب اسلامی درباره معصومان و به طور خاص درباره امام رضا(ع) تألیف شده، می تواند با آنچه در طول تاریخ در رابطه با ایشان نوشته شده، برابری کند. البته در این زمینه کتاب شناسی صورت گرفته است. امروز مقاله های فراوانی که در مورد زندگی امام رضا(ع) نوشته شده، به خوبی فهرست، تدوین و چاپ شده است که تعداد آن ها به بیش از شش هزار مقاله می رسد. همچنین، در این زمینه کتاب نامه هایی نیز تدوین شده که مشتمل بر آثار مربوط به امام رضا(ع ) است.

امروزه روش های مختلفی برای کتاب شناسی یک موضوع وجود دارد که می توان به شیوه الفبایی در این رابطه اشاره کرد. برخی این گونه می اندیشند که برای بهره گیری بیشتر از آثار موجود درباره امام رضا(ع) باید به گونه شناسی مباحث زندگی ایشان پرداخته شود و براساس این گونه شناسی به کتاب شناسی این آثار بپردازیم. در رابطه با امام رضا(ع) نوشته های فراوانی در مورد موضوعات ویژه از زندگی ایشان از قدیم الایام تاکنون وجود دارد که چنانچه گونه شناسی دقیقی از این آثار صورت گرفته و مفاهیم مختلف از یکدیگر تفکیک شوند، می ‎توان به نوعی کتاب شناسی دقیق از زندگی و اندیشه و آموزه های امام رضا(ع) دست پیدا کرد. این کتاب شناسی جزءنگر موجب رفع نیاز مخاطب شده و از سوی دیگر این امکان را به مخاطبان می دهد که بتوانند مفاهیم مورد نیاز خود از زندگی امام رضا(ع) را انتخاب کنند و به صورت ویژه بدان بپردازند. وجود این نوع کتاب شناسی جزءنگر و دقیق می تواند در عصر حاضر که پر از چالش های مختلف است، بسیار ضروری و کارآمد باشد.

var player = videojs('player_967420_3866743',{ techOrder: [ "html5" , "flash"],poster:'',width:400,height:300}); videojs.addLanguage('en', {"No compatible source was found for this media.": "مشاهده ی ویدیو نیاز به پشتیبانی مرورگر از codec h264 یا نصب فلش پلیر دارد."}); player.one('play', (function(){ $.post('/fa/ajax/news/video/3866743',{},function (data) {}); })); کد ویدیو دانلود فیلم اصلی

ایکنا ـ رساله ذهبیه امام رضا(ع) چه جایگاهی در تاریخ طب اسلامی دارد و آیا می توان از آن برای دنیای امروزی نیز استفاده کرد؟

آنچه در رساله ذهبیه آمده است، پاسخی به درخواست مأمون از امام رضا(ع) است. وقتی این اثر را به خوبی بررسی می کنیم، متوجه می شویم که امام رضا(ع) به چند موضوع ویژه توجه کرده اند که یکی از این موضوعات بسیار مهم، مفهوم تجربه است که می تواند شخصی و یا تاریخ مند باشد. امام رضا(ع) در جای جای این اثر به مفهوم تجربه در درمان امراض اشاره می کنند که می تواند منتج از تجربه خود فرد در مواجهه با بیماری های مختلف بوده باشد و یا از آموزه ها و تجربه های دیگران در طول تارخ بهره برده باشد. موضوع دیگری که امام رضا(ع) در این رساله بدان اشاره کرده اند، توجه به مقوله پیشگیری از بیماری هاست. در دانش نوین پزشکی، هم مفهوم تجربه و هم مفهوم پیشگیری از مباحثی است که به شدت بدان توجه می شود.

امروزه مفهوم پزشکی به دو گونه پزشکی سنتی ـ دین مدارانه و پزشکی نوین وجود دارد که به نوعی نسبت آن ها به یکدیگر همچون نسبت دوایر متداخل است و پل ارتباطی این دو دانش نیز مفاهیمی مانند تجربه و پیشگیری است که نمونه های این موضوع به خوبی در رساله ذهبیه مشاهده می شود. امام رضا(ع) در این رساله به درستی از مفهوم تجربه و پیشگیری برای درمان امراض بهره گیری کرده اند. نکته بسیار مهم اینکه امام رضا(ع) در رساله ذهبیه به صورت کاملا جدی به مقوله حفظ الصحه (حفظ تندرستی) پرداخته اند، اما ایشان در کنار این موضوع، از یک داروی همه کاره نام می برند که لزوما یک داروی مشخص نیست و می تواند یک ادویه و یا معجونی از ادویه ها باشد.

آنچه که امام رضا(ع) در کنار مباحث پزشکی بدان اشاره می کنند، مقوله پیوند جسم و جان است که در بیماری و سلامت نیز این پیوند نباید نادیده گرفته شود. ایشان تأکیده کرده اند که در بسیاری از موارد سلامت جسم در گرو سلامت روح است؛ به همین علت است که برای نمونه پرهیز از محرمات نیز لزوما روحانی نبوده و نقش اثرگذار جسمانی نیز خواهد داشت. نگاه امام رضا(ع) در این رساله در کنار اندیشه همگرایی جسم و جان و اندیشه سلامت روان نگاهی کاملا دقیق و موشکافانه است. ایشان در این رساله از شیوه هایی بهره گیری کرده اند که امروزه نیز در پزشکی نوین کاملا مقبول بوده و بدان اقتدا می شود و می توان به مفاهیم دانشی همچون روان شناسی نوین در این باره اشاره کرد.

در انتها و در سخن از ارتباط وثیق ایرانیان و امام رضا(ع) درباره نسخه های این رساله شاید جالب باشد که قدیمی ترین نسخه رساله ذهبیه، نسخه ترجمه شده ای از آن به زبان فارسی است که این موضوع می تواند بیانگر چنین ارتباط ژرفی میان ایرانیان و اندیشه عصمت، به ویژه اندیشه امام رضا(ع) باشد.

گفت وگو از مجتبی افشار

انتهای پیام