مهدویت در گفتمان رضوی چگونه است

تاریخ حیات اجتماعی شیعه، با جامعه آرمانی مدینة الرسول آغاز شده است و به جامعه آرمانی مهدوی ختم می شود. غوطه وری در واقعیت های موجود زندگی، شیعیان را از تکاپو، ارتقا و تعالی برای تقرب به جامعه متکامل عصر ظهور باز نداشته است. شاید به این دلیل باشد که نهال آموزه مهدویت همواره با روایت های قوی و اندیشه خیزی از سوی امامان معصوم علیهم السلام آبیاری شده است. به منظور بررسی جایگاه مهدویت در گفتمان رضوی، خبرنگار ایکنا از همدان، با حجت الاسلام والمسلمین علیرضا یوسفی راستگو، متخصص حوزه مهدویت در همدان، گفت وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می خوانیم:

ایکنا _ آیا مبحث ظهور در گفتمان رضوی دیده می شود؟

مژده به ظهور امام مهدی(ع) از همان سال های آغازین ظهور اسلام آغاز شد و پیامبر گرامی اسلام(ص) در هر فرصت و مناسبتی که پیش می ‏آمد مردم را به ظهور عدالت‏ گستر موعود در آخرالزمان بشارت می‏ دادند و آنها را از نسل و تبار، تولد و غیبت، ویژگی های ظاهری، نشانه‏ های ظهور، شاخص های قیام رهایی‏ بخش و مؤلفه های حکومت جهانی آن حضرت آگاه می ‏ساختند. تا آنجا که امروز ما با صدها روایت که از طریق شیعه و اهل سنت از آن حضرت نقل شده مواجه ‏ هستیم.

این سیره پس از رحلت نبی مکرم اسلام(ص) در میان اهل بیت علیهم السلام استمرار یافت و هر یک از ایشان نیز در عصر خود تلاش کردند که باور مهدوی و فرهنگ انتظار را در میان امت اسلامی زنده و پویا نگه دارند و بدین طریق پیروان خود را در برابر هجوم مصائب، رنج ها، دردها و بلاهای گوناگونی که از سوی حاکمان جور بر آنها روا داشته می‏ شد، صبر و پایداری بخشند.

حرکت رو به گسترش معارف مهدوی در زمان امام باقر و امام صادق(ع) به اوج خود رسید و آن دو امام بزرگوار ضمن تبیین، تشریح، پالایش و پیرایش آموزه ‏های اسلامی در زمینه ‏های مختلف اعتقادی، اخلاقی و فقهی و تحکیم پایه‏ های ایمانی پیروان خود، تلاش فراوانی برای توسعه و تعمیق اندیشه مهدوی و فرهنگ انتظار در میان شیعیان نمودند و با به جا گذاردن صدها روایت در این زمینه، این اندیشه و فرهنگ را تازگی و طراوت بیشتری بخشیدند.

پس از این دو امام و پیش از امام حسن عسکری(ع) امامی که بیش از همه بر مواریث شیعی در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار افزود و گنجینه ‏های گرانبهایی برای امت اسلام به یادگار گذاشت امام رضا(ع) است.

بر اساس پژوهش مؤلف «مسند الإمام رضا(ع) و تتبع» پژوهشگران مجموعه «معجم أحادیث الإمام المهدی(ع)» افزون بر 30 روایت از امام رضا(ع) در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار نقل شده که هر یک از آنها ما را با بُعدی از ابعاد بیکران شخصیت امام مهدی(ع) و قیام رهایی ‏بخش و عدالت ‏گستر آن حضرت آگاه می سازد.

ایکنا _ نحوه تبیین مهدویت در گفتمان رضوی چگونه است؟

امام رضا(ع) در چند بعد به تبیین و تشریح موضوع مهدویت و آماده سازی شیعیان برای امامت امام عصر(عج) و دوره پر ابتلای غیبت آخرین حجت الهی پرداختند که اولین بُعد آن در زمینه تشریح خالی نبودن زمین از حجت های الهی بود.

امام رضا(ع) در مواضع متعددی با تأکید بر اینکه زمین هیچگاه از حجت الهی و امام به حق خالی نمی‏ ماند به طور غیرمستقیم موضوع امامت را تثبیت می‏ کردند. از جمله آن حضرت در پاسخ «سلیمان الجعفری» یا «سلیمان بن جعفر الحمیری» که می‏ پرسد: آیا زمین از حجت خدا خالی می ‏ماند؟ می‏ فرماید: اگر زمین [به اندازه] یک چشم برهم زدن از حجت خالی بماند، ساکنانش را در خود می ‏برد.

بر اساس این روایت تا آستانه قیامت زمین از امامی که حجت خداست خالی نخواهد ماند، هر چند که در مقاطعی از تاریخ این حجت الهی بنابر ضرورت هایی در غیبت به سر برد.

دومین راهکار رضوی در زمینه تبیین نام و نسب امام مهدی(ع) است. با توجه به لزوم شناخت امام دوازدهم و لزوم جلوگیری از حیرت و سرگردانی شیعه در شناسایی منجی موعود، امام رضا(ع) در احادیث متعددی، گاه به نقل از پدران و اجداد طاهرینش تا رسول گرامی اسلام(ص) و گاه بدون نقل از ایشان به معرفی سلسله نسب آن امام می‏ پرداختند.

از جمله در یکی از روایت هایی که امام رضا(ع) به واسطه پدران بزرگوار خود از رسول گرامی اسلام(ص) نقل می‏ کنند، چنین آمده است: من سرور آفریده‏ های خدای عزوجل هستم؛ من از جبرئیل، میکائیل، اسرافیل، حاملان عرش، همه فرشتگان مقرب خدا و پیامبران مرسل خدا برترم؛ من صاحب شفاعت و حوض شریف کوثر هستم. من و علی دو پدر این امتیم؛ هر کس که ما را شناخت خدای عزوجل را شناخته است و هر که ما را انکار کند، خدای عزوجل را منکر شده است. دو سبط این امت و دو سید جوانان اهل بهشت، حسن و حسین، از [فرزندان] علی‏ اند و از نسل حسین نُه امامند که پیروی از آنان پیروی از من و نافرمانی از آنها نافرمانی از من است. نهمین نفر از این امامان، قائم (برپا دارنده) و مهدی آنان است.

آن حضرت در روایت دیگری می ‏فرماید: آن جانشین صالح از فرزان ابومحمد حسن بن علی است و او صاحب الزمان و مهدی است. در روایت دیگری امام رضا(ع) پس از آنکه «دعبل» در پیشگاه آن حضرت قصیده معروف خود را در وصف اهل بیت می ‏خواند و در آن از قیام آخرین امام یاد می ‏کند، می‏ فرماید: ای دعبل! امام پس از من فرزندم محمد و پس از محمد فرزندش علی و پس از علی فرزندش حسن و پس از حسن فرزندش حجت قائم است. همو که در غیبتش انتظار کشیده می ‏شود و در ظهورش اطاعت می‏ ‎گردد. اگر از عمر دنیا یک روز بیشتر باقی نمانده باشد خداوند عزوجل آن روز را آن قدر طولانی می‏ کند تا او قیام کند و زمین را از عدل و داد پر کند همچنانکه از جور و ستم پر شده بود.

سومین رویکرد امام رضا(ع) در تبیین فرهنگ مهدوی تبیین صفات و ویژگی های امام مهدی(ع) بود. امام هشتم شیعیان(ع) در موارد متعددی به توصیف ویژگی های ظاهری و جسمی امام مهدی(ع) پرداخته‏ اند تا باب هرگونه شبهه و اشتباه را بر مردم ببندند.

از جمله آن حضرت در پاسخ «ریان بن صلت» که می‏ پرسد: آیا صاحب این امر[حکومت اهل بیت(ع)] شمایید؟ می‏ فرماید: من صاحب این امر هستم، اما آنکه زمین را پر از عدل می‏ کند همچنانکه پر از جور شده بود، من نیستم. و چگونه من با این ناتوانی جسمی که می ‏بینی می‏ توانم او باشم. به درستی که قائم کسی است که به هنگام قیامش در سن پیرمردان و با چهره جوانان ظاهر می ‏شود. او از چنان قوت بدنی برخوردار است که اگر دستش را به سمت بزرگ‏ترین درختی که بر روی زمین وجود دارد دراز کند آن را از ریشه برمی‏ کند و اگر در بین کوه ها فریاد کشد، صخره ‏ها متلاشی می ‏شوند. عصای موسی و خاتم سلیمان، که بر آنها درود باد، با اوست و او چهارمین فرزند من است. خداوند او را تا زمانی که بخواهد در پوشش خود غایب می‏ سازد، سپس او را آشکار می‏ سازد تا زمین را به وسیله او از قسط و عدل آکنده سازد آنچنانکه پیش از آن  از جور و ستم پر شده بود.

همچنین آن حضرت در پاسخ «ابی صلت هروی» که می‏ پرسد: نشانه‏ های قائم شما به هنگام ظهور چیست؟ می‏ فرماید: نشانه او این است که سن پیران و چهره جوانان دارد، تا آنجا که وقتی کسی او را مشاهده می ‏کند گمان می‏ برد که چهل سال یا کمتر سن دارد. به درستی که از نشانه‏ های او این است که گذر شب و روز او را پیر و سالخورده نمی ‏سازد تا زمانی که اجل او فرا رسد.

آن حضرت در روایت دیگری به توصیف جمال نورانی امام دوازدهم پرداخته، می‏ فرماید: پدر و مادرم به فدای او که همنام جدم، شبیه من و شبیه موسی بن عمران است. بر او نوارهای نورانی است که از پرتو نور قدس روشنایی می‏ گیرد.

ایکنا _ سایر رویکرد های رضوی در زمینه مهدویت چیست؟

چهارمین رویکرد رضوی در زمینه مهدویت تبیین غیبت و نهان زیستی امام مهدی(ع) است. موضوع دیگری که در روایات رضوی به آن پرداخته شده، موضوع ظهور امام مهدی(عج) و آثار و پیامدهای آن است.

از جمله در روایتی که «حسین بن خالد» آن را نقل می‏ کند آن حضرت در پاسخ این پرسش که ای فرزند رسول خدا! قائم شما اهل بیت کیست؟ می ‏فرماید: چهارمین از فرزندان من، فرزند سرور کنیزان، کسی است که خداوند به واسطه وی زمین را از هر ستمی پاک و از هر ظلمی پیراسته می‏ سازد و او کسی است که مردم در ولادتش شک می‏ کنند و او کسی است که پیش از خروجش غیبت می‏ کند و آنگاه که خروج کند زمین به نورش [نور پروردگارش] روشن گردد و در میان مردم میزان عدالت را برقرار کند و هیچکس به دیگری ستم نکند و او کسی است که زمین برای او درهم پیچیده می‏ شود و سایه‏ ای برای او نباشد و او کسی است که از آسمان ندا کننده ‏ای او را به نام ندا کند و به وی دعوت نماید به گونه ‏ای که همه اهل زمین آن ندا را بشنوند.

می‏ گوید «آگاه باشید که حجت خدا در کنار خانه خدا ظهور کرده است پس او را پیروی کنید که حق با او و در اوست» و این همان سخن خدای تعالی است که فرمود «اگر بخواهیم از آسمان برایشان آیتی نازل می‏کنیم که در برابر آن به خضوع سر فرود آورند».

ایکنا _ در گفتمان رضوی چه آموزش هایی در حوزه مهدویت برای مردم ارائه می شود؟

دعا برای امام زمان(عج) یکی از مهم ترین آموزش‎ های رضوی در این زمینه بوده است. میان امام رضا(ع) و امام مهدی(ع) آنچنان پیوند قلبی وجود داشته که آن حضرت از سال ها پیش از تولد نسل چهارم خود با بیان های متعدد و متفاوت او را دعا کرده و نصرت و یاریش را از خداوند طلب کرده است. در یکی از این دعاها چنین می ‏خوانیم:

«خداوندا! [امور] بنده و جانشینت را اصلاح کن، آنچنان که [امور] پیامبران و رسولات را اصلاح کردی؛ او را با فرشتگانت دربرگیر و با روح ‏القدس از جانب خودت یاری کن؛ در پشت سر و پیش روی نگهبانانی قرار ده که او را از بدی درامان دارند؛ بیم و نگرانی او را تبدیل به امنیت و آرامش کن تا تنها تو را بپرستد و کسی را برای تو شریک نگیرد؛ هیچ یک از آفریدگانت را بر ولی ات مسلط مساز؛ اجازه جهاد با دشمنان تو و دشمنان خودش را به او عطا کن و مرا از یاران او قرار ده؛ چرا که تو بر همه چیز توانایی.»

امام رضا(ع) نیز چون دیگر اجداد طاهرینش موضوع غیبت آخرین حجت حق را پیش‏ بینی و شیعیان را برای برخورد با این پدیده آماده نموده است. تبیین فضیلت انتظار و چشم به راه بودن امام مهدی(ع) نیز یکی دیگر از رویکردهای مهم در گفتمان رضوی است. آن حضرت در روایات متعددی به موضوع فضیلت انتظار فرج اشاره کرده ‏اند. از جمله در روایتی خطاب به «حسن بن جهم» که از ایشان در مورد «فرج» می ‏پرسد، می ‏فرماید: آیا می ‏دانی که انتظار فرج [جزیی] از فرج است؟ گفتم: نمی‏ دانم مگر اینکه شما به من بیاموزید. فرمود: آری انتظار فرج، جزیی از فرج است.

در روایت دیگری نیز می ‏فرماید: چه نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا سخن بنده صالح خدا [شعیب] را نشنیدی که فرمود «و انتظار برید که من [هم] با شما منتظرم» و «پس منتظر باشید که من [هم] با شما از منتظرانم»، بر شما باد به صبر و بردباری؛ چرا گشایش بعد از ناامیدی فرا می ‏رسد و به تحقیق کسانی که پیش از شما بودند از شما بردبارتر بودند.

و در روایت بسیار زیبایی فضیلت انتظار را این‏گونه بیان می‏ کنند:

آیا هیچ یک از شما خوش ندارد که در خانه خود بماند، نفقه خانواده‏ اش را بپردازد و چشم به راه امر ما باشد؟ پس اگر در چنین حالی از دنیا برود مانند کسی است که به همراه رسول خدا(ص) در [نبرد] بدر به شهادت رسیده است. اگر هم مرگ به سراغ او نیاید مانند کسی است که به همراه قائم ما و در خیمه او باشد.

انتهای پیام