پتروشیمی ایران در چالش های مدیریتی و فرصت های ازدست رفته

به گزارش عصراقتصاد، حسین نجابت، معاون سابق وزیر نفت، با اشاره به تأسیس صنعت پتروشیمی در سال 1337، از خوداتکایی ایران پس از انقلاب سخن گفت، اما تأکید کرد که جنگ تحمیلی آسیب های جدی به تأسیسات وارد کرد و توسعه را تا سال 1373 متوقف ساخت.

هدف چشم انداز 1403، تولید 220 میلیون تن محصول بود، اما ظرفیت کنونی تنها به 90 میلیون تن رسیده (عقب ماندگی 62 درصدی) است. نجابت خصوصی سازی نادرست را عامل تضعیف شرکت ملی پتروشیمی و کاهش رقابت پذیری جهانی دانست.

رشد چشمگیر ظرفیت و صادرات پتروشیمی ایران

در عین حال، بر اساس جدیدترین آمار، صنعت پتروشیمی ایران در حال گذر از مرزهای جدید توسعه است. ظرفیت اسمی تولید این صنعت تا پایان سال 1404 به 105 میلیون تن خواهد رسید و پیش بینی می شود صادرات محصولات پتروشیمی به 34.8 میلیون تن با ارزشی معادل 13.6 میلیارد دلار افزایش یابد. این رشد قابل توجه، حاصل راه اندازی طرح های جدید، تنوع بخشی به محصولات و استفاده از منابع خوراک غیرمرسوم است.

در سال 1403، این صنعت با ظرفیت اسمی 97 میلیون تن، حدود 75.2 میلیون تن محصول تولید کرد که 29.2 میلیون تن از آن به ارزش 13 میلیارد دلار صادر شد و 13.1 میلیون تن نیز به بازار داخلی عرضه گردید.

راه اندازی طرح های جدید و استفاده از خوراک های جایگزین

برای سال 1404، راه اندازی طرح های جدید با ظرفیت 8.5 میلیون تن در دستور کار قرار دارد که تولید واقعی را به 83.5 میلیون تن خواهد رساند. همچنین، سه محصول جدید برای نخستین بار وارد چرخه تولید می شوند و با افزودن 10 میلیون مترمکعب گاز حاصل از جمع آوری مشعل ها به سبد خوراک، منابع جدیدی در اختیار پتروشیمی ها قرار می گیرد.

تأمین انرژی نیز از اولویت های این صنعت است؛ به طوری که در سال جاری، نیاز به 51 میلیون مترمکعب گاز طبیعی به عنوان خوراک و 63 میلیون مترمکعب گاز برای سوخت پیش بینی شده است. بخشی از این نیاز از طریق بازیابی گازهای مشعل و همکاری با هلدینگ ها تأمین خواهد شد.

فرصت طلایی مغفول مانده

اما با وجود رشد کمّی، صنعت پتروشیمی ایران همچنان با چالش هایی روبه رو است.

بهمن بهزادی، قائم مقام پتروشیمی اروند، بر اهمیت استراتژیک صنعت کلرآلکالی (تولیدکننده PVC، سود کاستیک و کلر) تأکید کرد و گفت: ایران با دارا بودن ذخایر نمک غنی در خلیج فارس، می تواند به قطب منطقه تبدیل شود، اما مدیریت ناکارآمد مانع شده است.

حسین نجابت، معاون سابق وزیر نفت، نیز در این رابطه هشدار داد: بدون مدیریت شایسته و برنامه ریزی منسجم، حتی افزایش ظرفیت ها نیز نمی تواند جایگاه جهانی ایران را تضمین کند.

از سوی دیگر، بازار جهانی PVC تا 2029 به 146 میلیارد دلار می رسد، اما تولید ایران (790 هزار تن) در مقایسه با واردات ترکیه (923 هزار تن) ناچیز است. محدودیت صدور مجوز برای واحدهای پایین دستی PVC از موانع اصلی توسعه عنوان شد.

حلقه های نهایی زنجیره پتروشیمی نیازمند هدایت هدفمند سرمایه گذاری است

در همین رابطه مدیر توسعه صنایع پایین دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی با بیان اینکه هدایت و فعال سازی سرمایه گذاری ها در زنجیره ارزش، راهبرد کلیدی این مدیریت در سال جاری است، از اجرای برنامه هایی در حوزه تولید گرید های خاص، عرضه اعتباری محصولات پرکاربرد، تأمین مواد اولیه متناسب با نیاز صنایع پایین دستی خبر داد.

محمد متقی در گفتگویی، درباره برنامه های مدیریت توسعه صنایع پایین دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی از برنامه ریزی سالانه در راستای تحقق شعار سال «سرمایه گذاری برای تولید» و همچنین برنامه های راهبردی و میان مدت خبر داد و اظهار کرد: در این مدیریت، دو نگاه اصلی به صورت همزمان در دستور کار قرار دارد؛ نخست تمرکز بر سرمایه گذاری های جدید به منظور هدایت و حمایت از تولید در بخش هایی از زنجیره ارزش که فرصت های نوینی در حال شکل گیری است، و دوم فعال سازی ظرفیت های راکد و نیمه فعال که در صورت برنامه ریزی مناسب، می توان آن ها را به تولید واقعی و پایدار رساند.

تأمین مواد اولیه متناسب با نیاز فصلی صنایع پایین دستی

مدیر توسعه صنایع پایین دستی با تأکید بر اهمیت تأمین پایدار خوراک برای واحدهای فعال، خاطرنشان کرد: برنامه ریزی برای عرضه متناسب مواد اولیه با نیاز صنایع پایین دستی یکی دیگر از اقدامات ماست. به طور نمونه، برخی محصولات به دلیل فصلی بودن، در مقاطع خاص سال با افزایش تقاضا مواجه می شوند. با برگزاری جلسه های منظم میان شرکت های پتروشیمی و صنایع پایین دستی، تلاش می کنیم مواد اولیه به میزان کافی و به موقع تأمین شود. این روند، همچون سال های گذشته، به طور مستمر رصد و کنترل می شود.

تداوم عرضه های اعتباری برای محصولات پرتقاضا

متقی ادامه داد: عرضه های اعتباری برای گریدها و محصولات پرکاربرد از دیگر محورهای کاری ماست که به ویژه برای محصولاتی نظیر PVC اجرا می شود. این عرضه ها که از سال های گذشته آغاز شده، همچنان ادامه دارد و مدیریت فرآیند به گونه ای است که تخصیص مؤثر اعتبارات مانع از التهاب در بازار شود. این کار با هماهنگی میان مصرف کنندگان، تولیدکنندگان و بانک های عامل دنبال می شود تا جذابیت لازم برای مشارکت آن ها فراهم شود.

تعامل فراگیر با نهادهای همکار برای رفع موانع

وی درباره اقدامات بین دستگاهی گفت: یکی دیگر از محورهای مهم کاری ما، تعامل با نهادها و دستگاه های همکار از جمله وزارت صمت، معاونت برنامه ریزی وزارت نفت، نهاد ریاست جمهوری (نهضت احیا) و ستاد تسهیل است. با این دستگاه ها همکاری نزدیکی داریم و مسائل موجود را چه در سطح ملی و چه استانی، چه به صورت ساختاری و چه موردی، دنبال می کنیم.

حمایت از پروژه های فناوری محور در «خاکستری زنجیره ارزش»

متقی همچنین به پروژه هایی اشاره کرد که در اصطلاح، در بخش خاکستری زنجیره ارزش قرار دارند؛ یعنی نه در طبقه بندی صنایع پایین دستی وزارت صمت و نه در دسته بندی بالادستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی می گنجند. وی گفت: این پروژه ها با وجود مقیاس کوچک، دارای فرآیندهای پیچیده و راکتورهای خاص هستند و جهان نیز به سمت توسعه این مدل های متنوع با پیچیدگی تکنولوژیک و ارزش افزوده بالا حرکت می کند. ما با کمک مراکز تحقیقاتی و همکاری با صنایع و شرکت های پتروشیمی، از این پروژه ها حمایت می کنیم، آن ها را به سرمایه گذاران معرفی می نماییم و زمینه توسعه آن ها را فراهم می سازیم.

تلاش برای ارتقاء همکاری میان بخشی و نقش تنظیم گری پتروشیمی

مدیر توسعه صنایع پایین دستی با اشاره به برخی چالش های ساختاری گفت: در حوزه صنایع پایین دستی که بخشی از آن در حیطه اختیارات وزارت صمت قرار دارد، همواره با چالش هایی مواجه بوده ایم؛ از جمله عدم هماهنگی کافی میان وزارت نفت و وزارت صمت. با توجه به جایگاه فعلی ما در مدیریت صنایع پایین دستی به عنوان تنظیم گر یا رگولاتور تا زمانی که نهاد مستقلی در دولت تشکیل شود مأموریت هایی در این حوزه به ما سپرده شده است.

وی افزود: ما در شرکت ملی صنایع پتروشیمی، کمیته های مشترکی با وزارت صمت، بورس کالا، گمرک و سازمان حمایت از مصرف کنندگان تشکیل داده ایم که جلسات آن به صورت مستمر برگزار می شود. این جلسات در دو سطح جریان دارد، سطح معاونین وزیر که هر چند ماه یک بار برگزار می شود و سطح مدیران ارشد که بنده مسئولیت برگزاری آن را دارم و جلسه های آن یک هفته در میان تشکیل می شود. در این جلسات، مسائل مرتبط با تنظیم گری میان تولیدکنندگان مواد اولیه (پتروشیمی ها) و مصرف کنندگان آن (بخش پایین دستی) بررسی و پیگیری می شود.

متقی تصریح کرد: برخی موضوعات نیز در سطح دولت و با پیگیری دکتر عباس زاده و معاونین وزارت صمت مطرح می شود که ما نیز انعکاس دهنده مسائل در آن سطح هستیم. البته بخشی از وظایف خارج از حیطه اختیارات ما و شرکت ملی صنایع پتروشیمی بوده و مستقیماً به وظایف وزارت صمت بازمی گردد. مواردی نظیر گمرک یا بورس کالا از این دسته اند و ما صرفاً در حوزه مسائل مشترک ورود کرده ایم و بر ضرورت همکاری همه جانبه دستگاه های مسئول تأکید داریم.

آینده صنعت؛ رشد ظرفیت یا تکرار اشتباهات؟

پیش بینی می شود ظرفیت تولید پتروشیمی تا 1404 به 105 میلیون تن و صادرات به 13.6 میلیارد دلار برسد.

تمرکز بر خوراک غیرگازی و افزایش تنوع محصولات از برنامه های کلیدی عنوان شده است، اما فقدان هماهنگی بین واحدها چالش های اساسی باقی گذاشته است.

در هر حال، صنعت پتروشیمی ایران با پتانسیل عظیم نیروی انسانی، منابع طبیعی و دستاوردهای فنی، همچنان درگیر مشکلات ساختاری است. بازنگری در شیوه مدیریت، تقویت پیوند صنعت و دانشگاه، و استفاده از فرصت هایی مانند پارک نمک و زنجیره PVC می تواند مسیر رشد را هموار کند.

تگ ها اخبار برگزیده زنجیره پتروشیمی صادرات پتروشیمی ایران صنعت پتروشیمی ایران