«عرفان اسلامی»؛ سبک کاربردی برای مدیریت چالش های زندگی مدرن

در زندگی امروز که استرس و اضطراب در جامعه بیداد می کند و بیماری های روحی و روانی همچون افسردگی گریبان گیر انسان هاست پیوند انسان با مفاهیم عرفانی مانند توکل و رضا به دنبال خود آرامش روحی و روانی برای انسان ها به ارمغان می آورد. در واقع توجه به مفاهیم عرفان اسلامی بر روان انسان مدرن اثر می گذارد و پیوند مفاهیم عرفانی از جمله توکل و رضا با آرمش روانی در زندگی امروز را بارها دیده ایم.

در همین خصوص، خبرنگار ایکنای خراسان رضوی، با زهره صداقت، دبیر علمی خانه اندیشه و گفت وگوی خانواده، گفت وگویی انجام داده است که در ادامه می خوانیم.

ایکنا _ چگونه مفاهیم عرفانی مانند «توکل و رضا» می توانند به کاهش استرس و اضطراب در زندگی مدرن کمک کنند؟

در دنیای امروز یکی از مهم ترین مشکلات انسان، اضطراب و احساس عدم کنترل بر رویدادهای زندگی است و داشتن و نداشتن معرفت - از مصدر عرفان - بر امور زندگی ما تأثیرگذار است. مفاهیم عرفانی چون توکل و رضا به انسان آرامش می دهد تا در برابر ناملایمات زندگی تسلیم محض نباشد اما مسئولیت کامل نتایج را هم بر دوش خود نگذارد.

توکل به معنای اعتماد واقعی به خداوند است. برای نمونه وقتی، در دعاوی به دنبال وکیل می گردیم که خودمان یک سری کارها را انجام داده و به نتیجه نرسیده ایم و برای ادای حق به دنبال وکیل رفته ایم، بنابراین توکل به معنای اعتماد واقعی به خداوند است و آدمی بعد از تلاش معقول و منطقی نتیجه را به حکمت الهی واگذار می کند. این باور به وجود نظمی که برتر است و مشیت حکیمانه در پشت پرده رویدادها دارد. نگرانی از آینده را برای انسان ها کاهش می دهد. رضایت هم همین طور است و به معنای پذیرش قلبی آنچه مطلوب و نامطلوب که از سوی خداوند به ما می رسد. از این بابت که ایمان داشته باشیم که خداوند سراسر خیر است. حتی اگر در زندگی به زعم ما ناملایمات و نامطلوب هایی دچار شویم اگر به خداوند ایمان داشته باشیم و رضایت کامل از موضوعات پیش آمده داشته باشیم، می دانیم که عاقبت آن امر خیر است. بنابراین فرد راضی کمتر دچار احساسات منفی چون یأس و خشم و حسرت و... می شود. وقتی انسان بپذیرد که خیر و شر در زندگی او هدفمند است و از حکمت الهی سرچشمه می گیرد، احساس امنیت درونی می یابد و ذهنش از اضطراب های بیهوده آزاد می شود. بنابراین توکل و رضا مانند سپرهای روانی هستند که از روان انسان در برابر استرس های مکرر زندگی مدرن مواظبت می کنند و زمینه آرامش روحی عمیق را فراهم می کنند.

ایکنا ـ آیا می توان عرفان اسلامی را به عنوان یک روش درمانی مکمل برای بهبود سلامت روان در نظر گرفت؟

عرفان اسلامی می تواند به عنوان روش درمانی برای بهبود سلامت روان مورد توجه قرار گیرد. بسیاری از مشکلات روانی که امروزه مردم دچار آن هستند، همچون افسردگی و احساس پوچی و... ریشه در گسست های معنوی انسان دارد و عرفان اسلامی با برگرداندن انسان به اصل و ریشه خود و بازگشت به رابطه عاشقانه با مبدأ به نام ایمان به خداوند، به زندگی انسان جهت می دهد. عرفان نه تنها انسان را متوجه مراقبه می کند؛ بلکه ما را به درون خودمان متوجه می کند. وقتی که انسان بداند هر کاری که انجام می دهد به دنبال آن عکس العملی هست، مراقب افکار، رفتار، گفتار، کردار و عمل خود است. در واقع عرفان به صورت فعالانه به انسان آموزش می دهد که چگونه با پذیرش مشیت الهی از بار سنگین اضطراب و گناه رها شود. در عرفان مفاهیمی مانند فنا، تسلیم، عشق الهی، توسل، ذکر مداوم، رضا و توکل داریم که ابزاری شفابخش برای روان انسان هستند. البته عرفان جایگزین درمان های بالینی امروزه نمی شود، اما در کنار روان درمانی به عنوان تقویت کننده روحی و معنوی می تواند باشد. زیرا اگر روحی قوی و بسیط داشته باشیم می تواند ما را کنترل کند و به ما آرامش درونی بدهد. در اختلالات روانی که منشأ معنوی دارند یا در بحران های هویتی امروزه، درمان گران معنوی شیوه های عرفانی را به عنوان مکمل درمان روان شناختی در پروتکل های مشاوره ای خود مورد استفاده قرار می دهند.

ایکنا ـ چگونه می توان آموزه های عرفانی را در زندگی روزمره به کار برد تا به آرامش روانی بیشتری دست یافت؟

متأسفانه همیشه یاد گرفته ایم عرفان تنها این است که بنشینیم پای صحبت های جذاب و ذکر بگوییم و به معنایی که امروزه است، الفاظی را بیان کنیم. اگرچه گفتن این الفاظ خالی از برکت برای انسان نیست و مسلماً هرچه از زبان خارج می شود اگر خوب و مثبت باشند، یک سری اثرات مثبت و اگر منفی باشند، اثرات منفی دارند. اما انسان باید در ادای کلمات آگاه باشد و وقتی که ذکر می گوید و صفات خدا را به زبان می آورد و وقتی صحبت از عرفان می کند از آنجایی که ذات انسان «انا لله و انا الیه راجعون» است، باید توانایی داشته باشد تمام صفات الهی را متجلی کند و تجلی آئینه الهی باشد. صفاتی همچون رحیم و کریم را در زندگی خود متجلی کند و منتظر نباشد که صاحب صفات، وارد زندگی اش شود، بلکه باید خود این صفات را متجلی کند. خاصیت علی و معلولی دنیا این است که باید معرفت به صفات الهی داشته باشیم و با استفاده از کتاب ادعیه یا قرآن، اشعار عرفا، توصیه ها و آموزه های آ ن ها را در رفتار و زندگی خود عملی کنیم و با موشکافی در صفات الهی، آنها را در وجودمان متجلی کنیم.

ایکنا ـ آیا مفاهیمی مانند توکل و رضا می توانند در مواجهه با چالش های زندگی مدرن، به عنوان یک راهنمای عملی عمل کنند؟

بله توکل و رضا می توانند به عنوان راهنمای عملی در چالش های روانی زندگی مدرن عمل کنند. در زندگی امروزی که تغییرات با سرعت بالایی صورت می گیرد، رقابت ها شدید است و عدم قطعیت در همه امور وجود دارد، مفاهیم عرفانی پرکاربرد هستند و در چنین فضایی، انسان مدام در معرض نگرانی و شکست و از دست دادن است و توکل به انسان می آموزد که انسان ضمن تلاش های مسئولانه و خردمندانه، نتیجه امور را به خداوند حکیم واگذار کند. این نگرش مانع از این می شود که روان فرد فرسوده شود و به دنبال خلأها و کاستی ها باشد، زیرا وقتی براساس عقل اکنون خود، کاری را انجام دهیم و نتیجه آن را به خدا واگذار کنیم، آسودگی روان برای ما حاصل می شود. با رضا هم، ما خود را از کینه، حسرت، خشم و... نسبت به ناکامی ها رها می کنیم و فرصت رشد برای ما فراهم می شود و حتی اگر شکست هم بخوریم رضایت داشتن از درون و آرامش، باعث کسب تجربه و پله پله بالا رفتن ما می شود. دو مفهوم توکل و رضا با فراهم کردن چارچوب معنوی برای درک اتفاقات به انسان کمک می کند تا تصمیمات سنجیده تری بگیرد و اعتمادبه نفس بیشتری داشته باشد و از فرازوفرودهای زندگی آسیب کمتری ببیند. عرفان اسلامی فقط یک آموزه نظری نیست؛ بلکه یک سبک زندگی کاربردی بری مدیریت چالش های زندگی مدرن به شمار می رود.

ایکنا ـ چه تفاوت هایی میان دیدگاه های عرفان اسلامی و روان شناسی مدرن در مورد سلامت روان وجود دارد؟

عرفان اسلامی و روان شناسی مدرن به بهبود سلامت روان انسان اهمیت می دهند اما رویکرد و اهداف این دو متفاوت است. روانشناسی مدرن عمدتاً براساس روش های تجربی و علمی بنا نهاده شده و به بازسازی رفتار، شخصیت، احساسات فرد برای دستیابی به رفاه روانی تأکید می کند و هدفش بهبود فردی و اجتماعی انسان است اما در مقابل عرفان اسلامی انسان را فراتر از سلامت روان می بیند و مستقیماً به سلامت روان نمی پردازد و از روان و ذهن حرفی نمی زند و هدفش تعالی روح و اتصال به حق است و سپس آرامش روانی حاصل تسلیم قلبی به خدا و فنا در اراده الهی است. در روانشناسی مدرن اضطراب و افسردگی، به معنای اختلالات دارای درمان تشخیص داده می شود اما عرفان، آنها را به معنای نشانه های دوری از حقیقت و غفلت از ذکر و یاد الهی می داند. از این رو هر دو می توانند به انسان کمک های بسیاری داشته باشند؛ روان شناسی می تواند ابزارهای عملی ارائه دهد و عرفان عمق معنوی و هدف نهایی را تأمین کند.

ایکنا ـ چگونه می توان از اشعار و متون عرفانی برای تقویت روحیه و ایجاد امید در زندگی استفاده کرد؟

متون عرفانی به ویژه اشعار شاعران بزرگی مانند مولانا، سنایی، عطار، حافظ و ... ذخایری از عشق الهی هستند و شفای الهی در آنها نهفته است. به ویژه آنکه اگر زندگی نامه این بزرگان را مطالعه کنیم اغلب آنها زندگی در رفاه و آسایش نداشته اند و در دوران های پرتلاطمی زندگی می کرده اند اما در آثار آنها عشق، امید و آرامش به ما یاد داده می شود و مطالعه این متون به ویژه در لحظات سخت زندگی، یادآور این حقیقت است که رنج ها گذرا هستند و مسیر زندگی همه ما سیر الی الله است. ابیات عرفانی، ما را به دیدن نور الهی در دل تاریکی ها فرا می خواند و امید به لطف بیکران خداوند را به ما یادآوری می کند. در اشعار این بزرگان مواردی به تکرار داریم که انسان را به پرهیز از غم و غصه خوردن تشویق می کند و نوید آسانی پس از هر سختی را می دهد و با خواندن اشعار امیدبخش و نوشتن آنها بر درودیوار محل کار و منزل تحمل مشکلات برای نوع بشر آسان تر می شود یا برگزاری مجالس شعرخوانی عرفانی به صورت جمعی و خواندن اشعار بزرگان می تواند ما را با استقامت رو به جلو حرکت دهد و حس انسجام معنوی و اجتماعی انسان را بالا ببرد.

ایکنا ـ آیا عرفان اسلامی می تواند به عنوان پلی میان معنویت و علم روانشناسی عمل کند؟

عرفان اسلامی به نظر بنده نوعی معناشناسی است. اگر منظور از عرفان اسلامی همین چارچوب هایی است که امروزه در معنای آن قرار گرفته و بعد با انجام آنها معنویت حاصل می شود عرفان اسلامی می تواند پل مؤثری میان معنویت روان شناسی باشد. روانشناسی مدرن که در دهه های اخیر آمده اهمیت جنبه های معنوی در سلامت را مورد واکاوی قرار داده و به آنها پرداخته و عرفان اسلامی هم در چارچوب های معنوی منظم خود مفاهیم گسترده ای مثل پذیرش، شکرگزاری، رهایی از کنترلگری، تسلیم در برابر ناشناخته ها، صبر، عشق بی قید و شرط و توقع نداشتن را در قالب های منسجمی در اختیار روان شناسی قرار داده و روانشناسی براین اساس کار می کند. در بسیاری از روش های درمانی جدید مراقبه های ذهن آگاهی، شباهت های زیای با سنت های مراقبه ای عرفانی دارند. عرفان اسلامی می تواند مفاهیم عمیقی از معنویت فنا فی الله تا بقای بالله را وارد عرصه فهم روانی انسان کند و یک بعد عمیق بر روان درمانی بیفزاید بنابراین عرفان می تواند پلی بین علم و ایمان و میان ذهن و روح باشد.

ایکنا ـ چگونه می توان مفاهیم عرفانی را به نسل جوان منتقل کرد تا در زندگی پرچالش امروزی از آن بهره مند شوند؟

انتقال مفاهیم عرفانی به نسل جوان، نیاز به رویکردی تازه و قابل لمس دارد. مهم ترین گام در این مسیر این است که عرفان را از قالب های کلیشه ای و صرفاً نظری خارج کنیم و آنها را به عنوان شیوه ای برای زندگی بهتر معرفی کنیم ما می توانیم همین مفاهیمی مانند توکل، رضا، عشق، ذکر، تسلیم شدن و... را با زبان امروزی بازتعریف و بازخوانی کنیم. استفاده از حکایات، داستان های کوتاه و شبکه های اجتماعی ابزارهای خوبی برای این بازتعریف هستند. همچنین می توان عرفان را راهی برای رسیدن به آرامش درونی و افزایش تاب آوری در برابر سختی ها و یافتن معنا در دل زندگی اعم از آسانی و سختی قرار دهیم. در واقع عرفان اسلامی را از بحث های فلسفی باید خارج کنیم و در مباحث زندگی روزمره آن را جاری کنیم. با برگزاری کارگاه های عملی مدیریت احساسات با آموزه های عرفانی و مراقبه های عرفانی می توانیم، جوانان را باتجربه های عملی وارد این مقوله کنیم. باید بتوانیم نیازهای واقعی و دغدغه های نسل امروز را با عرفان ارتباط دهیم.

انتهای پیام