رنجی سراسر ضرر

به گزارش ایرنا، شالیکاران مازندرانی در حالی کشت اول برنج را در 228 هزار هکتار از اراضی شالیزاری این خطه از شمال ادامه می دهند که تعدادی از کشاورزان این استان بخشی از اراضی خود را برای خزانه گیری کشت مجدد برنج نشاء کاری نکردند.

کارشناسان ممتاز دانشگاهی و زیست محیطی کشور با استفاده از تمامی ظرفیت های موجود اطلاع رسانی در چند سال اخیر از کشاورزان و شالیکاران خواسته بودند بخاطر آسیب نرسیدن به آب های سفره های زیرزمینی و احتمال خطر فرونشست چاه های کشاورزی و اراضی مازندران، و آسیب های که به خاک وارده می شود کشت دوم برنج را متوقف و به جای آن کشت پاییزه که انواع سبزیجات و صیفی جات کشت کنند که از قضا درآمد آن هم بیشتر از کشت دوم برنج خواهد بود.

طغیان نسل چهارم و پنجم آفت ها، مصرف بی رویه آب های زیر زمینی، آلودگی محیط زیست، چالش های اقتصادی و اجتماعی، آسیب رسانی به مواد آلی خاک و میکروب های مفید و موجود زنده در خاک از جمله معضل جدی کشت دوم برنج است که به زمین های شالیزاری وارد می شود.

کارشناسان معتقدند کشت دوم برنج در مازندران در کوتاه مدت ممکن است توجیه اقتصادی داشته باشد، اما دربلندمدت بدون برنامه ریزی صحیح، نه تنها محیط زیست را به شدت آلوده خواهد کرد اقتصاد منطقه را با مخاطرات جدی مواجه می کند. کشت مجدد برنج در شالیزارهای مازندران که در سال های اخیر بدون توجه به پیامدهای دراز مدت آن رو به گسترش است، می تواند چالش های متعددی به همراه داشته باشد که به برخی از آنها اشاره می شود.

از سوی دیگر برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی در مازندران به ویژه در مناطق شرقی این استان حجم ذخیره سفره های زیرزمینی این استان را به میزان قابل توجهی کاهش داده است؛ به طوری که طبق آمارها پایان فروردین امسال حجم آب های زیرزمینی این استان نسبت به دوره درازمدت حدود 185 میلیون متر مکعب کاسته شد؛ یعنی 23 میلیون متر مکعب بیشتر از ذخیره سد شهید رجایی ساری و 42 درصد کل ظرفیت ذخیره 11 سد مازندران.

برداشت بی رویه از منابع آبی زیرزمینی در ایران طی چند دهه اخیر سبب شده حجم سفره های آب زیرزمینی در کشور به میزان چشمگیری کاهش یابد و نگران کننده ترین پیامد این افت تراز نیز به شکل گسترده ای در کشور به چشم بیاید. ابتدای ماه جاری نیز شینا انصاری معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دومین نشست سراسری استانداران در سال 1404 به همین موضوع اشاره کرد و گفت که 30 استان کشور درگیر پدیده فرونشست هستند.

یکی از عوامل اصلی در شکل گیری این پدیده خطرناک برای محیط زیست، برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی است. موضوعی که در سال های اخیر بارها بر پیشگیری از آن تاکید شد و اقدامات متعددی نیز برای کاهش این برداشت ها در حال انجام است، اما هنوز این روند شتابان برداشت ها ادامه دارد.

در مازندران نیز که یکی از استان های پرباران کشور است و از وجود نزدیک به 120 رشته رودخانه به طول مجموع هفت هزار کیلومتر بهره می برد، این برداشت ها در سال های اخیر چالش برانگیز شده اند و حجم ذخایر آبی زیرزمینی این استان را به طور قابل ملاحظه ای کاهش داده اند.

تخریب ساختمان خاک

دکترای رشته زراعت و مدرس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران در گفت گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: کشت مداوم برنج بدون افزودن کودهای آلی یا استراحت دادن به زمین، مواد مغذی خاک را کاهش داده و به مرور زمان خاک را فقیر می کند.

مرتضی نور علیزاده اطاقسرا گفت: تردد مکرر ماشین آلات و نیروی کار در زمین های خیس، خاک را فشرده و نفوذپذیری آن را کاهش می دهد.

وی گفت: کشاورزان برای آماده سازی هر چه زودتر اراضی شالیزاری برای کشت دوم کاه و کلش را آتش می زنند، آتش زدن کاه و کلش که این امر باعث از بین رفتن «میکروارگانیسم های» خاک شده و در دراز مدت به شدت حاصلخیزی خاک را تحت تاثیر قرار می دهند.

علیزاده با بیان این مطلب که افزایش جمعیت آفت مهم کرم ساقه خوار یکی از آسیب های کشت دوم برنج محسوب می شود، اظهار کرد: تک کشتی بودن زمین، محیطی ایده آل برای تکثیر آفت کرم ساقه خوار برنج است.

وی ادامه داد: کشت دوم برنج فرصت تکثیر این آفت را فراهم و در سالهای اخیر با کشت مجدد برنج شاهد نسل چهارم و گاهی نسل پنجم طغیان آفت ها هستیم.

این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: در کشت دوم برنج با توجه به تداخل نسل باعث افزایش و طغیان این آفت شده که مبارزه و مدیریت آن بسیار مشکل می شود.

علیزاده با بیان این که افزایش بیماریهای قارچی نظیر «بلاست برنج» از دیگر پیامدهای کشت مجدد برنج است، ادامه داد: استفاده بی رویه از آفت کش ها و کودهای شیمیایی برای جبران مشکلات ناشی از کشت مداوم، به مقاومت آفات و علف های هرز منجر می شود.

وی گفت: همانطور که اشاره شد استفاده مداوم از حشره کش ها باعث مقاومت کرم ساقه خوار شده و با توجه به اینکه در کشت دوم با تداخل نسل همزمان تخم، لارو سنین مختلف، شفیره و پروانه را در مزرعه داریم، مبارزه شیمایی مشکل بوده و اغلب کشاورزان از سموم پرخطر استفاده می کنند که تبعات خاص خود را دارد.

برنج پرتوقع در مصرف آب

مدرس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابط طبیعی مازندران اظهار کرد: برنج نسبت به مصرف آب گیاهی پرتوقع است و کشت مداوم آن در مازندران (به ویژه در سالهای خشکسالی) فشار شدیدی بر منابع آب زیرزمینی و رودخانه ها وارد می کند.

نور علیزاده اطاقسرا گفت: کاهش آبدهی رودخانه ها و تالابها به دلیل برداشت بی رویه، حیات آبزیان و تنوع زیستی منطقه را تهدید می کند.

وی با اشاره به این مطلب که نفوذ کودها و سموم شیمیایی به آبهای زیرزمینی باعث آلودگی آبهای آشامیدنی شده و آلودگی خاک را تشدید می کند، اظهار کرد: تخمیر مواد آلی در زمین های غرقاب شده منجر به انتشار متان (یک گاز گلخانه ای قوی) می شود.

این کارشناس کشاورزی ادامه داد: کشت برنج یکی از عوامل اصلی انتشار این گاز بوده که در تغییر اقلیم نیز تاثیرگذار است و اغلب کشاورزان برای تسریع در آماده سازی زمین پس از برداشت کشت اول، کاه و کلش باقیمانده را آتش می زنند که این عمل باعث آلودگی هوا شده وحتی در برخی از افراد موجب مشکلات تنفسی می گردد.

علیزاده گفت: با کاهش کیفیت خاک و افزایش هزینه های مبارزه با آفات، سوددهی کشت برنج در دراز مدت کاهش می یابد که این امر به ضرر کشاورز است.

این مدرس زراعت گفت: تماس طولانی مدت با آب راکد و سموم شیمیایی، خطر بیماریهای پوستی و تنفسی را برای شالیکاران افزایش می دهد.

به جای کشت برنج دوم چه بکاریم؟

دکترای رشته زراعت و مدرس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران اظهار کرد: کشت محصولاتی مانند کلزا یا سبزیجات پس از برداشت برنج برای بهبود خاک، مدیریت تلفیقی آفات (IPM)، کاهش مصرف سموم با استفاده از روشهای «بیولوژیکیاثر» بخش است.

وی با اشاره به این مطلب که کشاورزان برای بهره وری بهتر زمین و افزایش درآمد می توانند از محصولات دیگر برای کشت استفاده کنند، ادامه داد: این کشتها باید با شرایط آب وهوایی مرطوب، خاک غنی و فصول سرد پاییز و زمستان سازگار باشندو برخی گزینه های مناسب عبارتند از: غلات زمستانه مانند گندم و جو که در فصل پاییز بصورت دیم کشت می شوند و به آبیاری نیاز ندارند و این محصولات برای تأمین امنیت غذایی مناسب هستند.

این مدرس زراعت و کشاورزی تصریح کرد: کشت حبوباتی همانند باقلا و نخود برای جایگزین کشت دوم برنج پیشنهاد می شود چون حبوبات به دلیل توانایی تثبیت نیتروژن در خاک، باعث بهبود حاصلخیزی زمین می شوند و دوره رشد کوتاهی دارند. و از طرف دیگر سبزیجات و صیفی جات مانند سیر و پیاز، به ویژه سیر که در آب وهوای مرطوب رشد خوبی دارد و بازارپسندی بالایی دارد، سبزیجات برگ دار مانند اسفناج، کاهو، جعفری و شلغم که به سرعت رشد می کنند و برای فروش محلی مناسبند می توانند مورد اقبال کشاورزان واقع شوند.

برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، 42 درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می شود. استان مازندران تولید کننده 72 نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید 15 محصول رتبه اول تا سوم را دارد.

این استان با برخورداری از تنها 2.5 درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و 11 درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد.