سواد دیجیتال را برای جلوگیری از وابستگی ناسالم به فناوری جدی بگیریم

در عصری که انگشتانمان گویی با صفحه های لمسی تلفن های هوشمند پیوندی ناگسستنی یافته و زنگ اعلان شبکه های اجتماعی، نبض زندگی بسیاری را تنظیم می کند، زنگ خطر وابستگی ناسالم به فناوری بیش از هر زمان دیگری به گوش می رسد.

از دست دادن تمرکز در مهمانی های خانوادگی گرفته تا اضطراب ناشی از جاماندن از قافله به روزرسانی های مجازی، نشانه های این وابستگی در تار و پود زندگی روزمره ما رخنه کرده است. اما آیا راهی برای گسستن این زنجیرهای نامرئی وجود دارد؟ پاسخ متخصصان قاطع است: کلید رهایی از این بند، در ارتقای «سواد دیجیتال» نهفته است؛ مهارتی که دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی برای حفظ سلامت روان ، سلامت اجتماعی و تعادل در دنیای پرشتاب دیجیتال امروز به شمار می رود.

در همین راستا به سراغ مجتبی حمایتخواه، عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه پیام نور شیراز رفتیم تا در این موضوع بیشتر صحبت کنیم.

وی در گفت وگو با خبرنگار ایکنا از فارس با تشریح ابعاد گوناگون تأثیر فناوری های نوین بر روابط اجتماعی و فرهنگ عمومی تأکید کرد و گفت: این تحولات هم فرصت های گسترده ای برای تعاملات فراهم آورده و هم تهدیداتی جدی برای کیفیت روابط و ارزش های اجتماعی به همراه داشته است.

حمایتخواه ضمن بررسی تغییر ماهیت تعاملات اجتماعی، به تأثیر شبکه های اجتماعی بر فرهنگ عمومی، پیامدهای فناوری بر سلامت روان و نقش آن در گسترش شکاف های اجتماعی، به آینده روابط انسانی و جایگاه هوش مصنوعی نیز پرداخت.

تغییر ماهیت تعاملات اجتماعی؛ از افزایش کمیت تا کاهش کیفیت

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور فارس با اشاره به اینکه فناوری ها منبع تغییرات اساسی هستند، اظهار کرد: عصر فناوری و دیجیتال قطعاً یکی از عوامل اساسی تغییر در تعاملات و روابط اجتماعی انسان ها بوده است.

وی تصریح کرد: فناوری ها هم فرصت و هم تهدید محسوب می شوند و پیامدهای مثبت و منفی دارند که این امر بستگی به هدف و نحوه استفاده کاربران دارد.

این عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه پیام نور فارس با بیان اینکه امروزه تعداد روابط اجتماعی افراد افزایش یافته و تعاملات مجازی گسترده شده است، افزود: ما امروز در هر زمان و مکانی می توانیم با هر فرد و گروهی که بخواهیم تعامل داشته باشیم و گستردگی تعاملات اجتماعی رخ داده است اما کیفیتی که تعاملات اجتماعی در گذشته و به صورت چهره به چهره داشت، امروز در ارتباطات و تعاملات اجتماعی مجازی وجود ندارد. در واقع، تعاملات اجتماعی گسترده شده، اما این روابط بسیار سطحی و زودگذر است.

این جامعه شناس پدیده «تنهایی در جمع» را ناشی از همین روابط مجازی دانسته و آن را از تأثیرات فناوری بر روابط اجتماعی برشمرد.

تأثیر شبکه های اجتماعی بر فرهنگ عمومی و تغییر ارزش ها

وی در پاسخ به سؤالی درباره تأثیر شبکه های اجتماعی بر فرهنگ عمومی گفت: انسان قرن 21 به فناوری ها و رسانه های مدرن نیازمند است و این احساس نیاز قطعاً بر فرهنگ عمومی و ارزش های اجتماعی او، خواه ناخواه، دانسته یا نادانسته، اثر می گذارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور فارس با اشاره به چالش کشیده شدن نهادهای اجتماعی سنتی نظیر خانواده، آموزش و پرورش تحت تأثیر فناوری ها، تصریح کرد: انسانی که نیازهایش را از طریق این نهادها تأمین می کرده، به تبع تحت تأثیر این فناوری قرار گرفته و ارزش هایش تغییر کرده است که این تغییر بسته به نوع و سطح توسعه یافتگی جوامع متفاوت خواهد بود.

حمایتخواه با اشاره به اینکه تغییر ارزش ها از مادی به فرامادی در جوامع توسعه یافته طبق گفته رونالد اینگلهارت اتفاق افتاده است، افزود: تغییراتی در ارزش های اجتماعی جامعه ایران نظیر کمرنگ شدن حریم خصوصی، عادی سازی خودنمایی و جایگزینی فوریت دیجیتال به جای ارزش صبر ایجاد شده است. همچنین کم رنگ شدن مهربانی و همبستگی اجتماعی، سطحی و زودگذر شدن روابط اجتماعی نیز در جوامع عصر فناوری دیده می شود.

پیامدهای فناوری بر سلامت روان و لزوم سواد دیجیتال

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور فارس با اشاره به تأثیر منفی فناوری ها بر سلامت روان افراد اظهار کرد: امروز یکی از آسیب های جدی، آسیب های روانی و هویتی است که تحت تأثیر شرایط ارتباطات مجازی رخ داده است. افراد انتظار دارند که پس از انتشار محتوا، تعداد زیادی لایک دریافت کنند و تعداد دنبال کنندگانشان افزایش یابد و در صورت عدم تحقق این انتظارات، احساس ناکامی کرده و سلامت روان آن ها تحت تأثیر قرار می گیرد.

حمایتخواه مقایسه مداوم با ایده آل های نمایش داده شده در رسانه های مدرن را یکی دیگر از عوامل آسیب زا برای سلامت روان دانست و گفت: لزوم یادگیری سواد دیجیتال و فناورانه در سطح فردی و خانوادگی برای بهره گیری مثبت از فناوری و تقویت تعاملات حقیقی و سلامت روان بسیار مهم است.

گسترش شکاف های اجتماعی و اقتصادی در سایه فناوری

وی در ادامه به نقش فناوری ها در افزایش شکاف های اجتماعی و اقتصادی اشاره کرد و افزود: فناوری های نوین به طور ملموس تمام تار و پود زندگی اجتماعی را درهم آمیخته و شکاف های اجتماعی و اقتصادی را در بین گروه های مختلف جمعیتی افزایش داده است.

این جامعه شناس با ذکر مثال هایی نظیر تفاوت بین افراد باسواد و بی سواد دیجیتال، مناطق برخوردار و کم برخوردار از امکانات فناوری و مدارس مجهز و فاقد امکانات، به عمق این شکاف ها در حوزه های مختلف از جمله آموزش و کسب و کار پرداخت.

حمایتخواه همچنین به شکاف نسلی بین والدین و فرزندان اشاره کرد و افزود: لزوم یادگیری مهارت های دیجیتال توسط بزرگسالان، برای کاهش این فاصله و حفظ درک متقابل ضروری است.

آینده روابط انسانی و نقش مکمل هوش مصنوعی

این جامعه شناس در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به گسترش روزافزون استفاده از شبکه های اجتماعی بر نقش اساسی کاربران، سیاست گذاری های فرهنگی و اجتماعی و نهادهای خانواده و آموزش و پرورش در شکل گیری آینده روابط انسانی تأکید کرد.

حمایتخواه بیان کرد: تقویت ارتباطات حقیقی در کنار ارتباطات مجازی و بازگرداندن ارزش های اخلاقی اصیل ایرانی ـ اسلامی ضروری است.

وی در خصوص هوش مصنوعی، ضمن تأیید نقش آن به عنوان ابزاری نوین و مکمل زندگی اجتماعی، تأکید کرد: هوش مصنوعی قطعاً جای انسان را نخواهد گرفت و ابزاری است که مکمل زندگی اجتماعی خواهد بود و ما باید سعی کنیم که منفعت ما از ضرر ما بیشتر باشد. هوش مصنوعی ساخته انسان است، اما نمی تواند سازنده انسان و عواطف و احساسات انسانی باشد.

انتهای پیام