مناقشه ای خطرناک در همسایگی ما که چهار بازیگر اتمی دارد

به گزارش مشرق ، یک هفته پیش (22 آوریل- دوم اردیبهشت ماه) منطقه پهلگام در کشمیر تحت کنترل هند، صحنه حمله ای تروریستی بود که منجر به کشته و زخمی شدن ده ها نفر شد. این رویداد تلخ، نه تنها موجی از غم و اندوه را در سراسر هند برانگیخت، بلکه بار دیگر شعله های تنش دیرینه میان هند و پاکستان را نیز برافروخت.

هند و پاکستان دو قدرت اتمی دارای کلاهک های متعدد هسته ای هستند بنابراین هرگونه درگیری نظامی میان این دو همسایه با تسلیحات متعارف، ممکن است کار را به جاهای باریک و استفاده از تسلیحات اتمی هم بکشاند. به دلیل همین وضعیت است که بسیاری از ناظران بین المللی، کشمیر را خطرناک ترین منطقه دنیا خوانده اند

افراد مسلح شامگاه سه شنبه با گشودن آتش به سوی گروهی از گردشگران در منطقه توریستی پهَلگام واقع در حدود 90 کیلومتری شهر سرینگر در کشمیر هند، دست کم 26 نفر را کشتند. مقامات هندی این حادثه را یک حمله تروریستی توصیف کرده و مدعی دخالت پاکستان در این حمله شدند.

دهلی نو، با استناد به سابقه حملات مشابه و وجود پناهگاه های امن برای تروریست ها در آن سوی مرز، اسلام آباد را به حمایت مستقیم یا غیرمستقیم از این اقدامات خشونت آمیز متهم می کند.

این حمله، در حالی رخ داد که روابط میان دو قدرت اتمی جنوب آسیا در سال های اخیر همواره پرتنش و شکننده بوده است. هر از چند گاهی، وقوع حملات تروریستی در خاک هند، به ویژه در منطقه کشمیر، این تنش ها را به اوج رسانده و تلاش های پراکنده برای برقراری صلح و ثبات در منطقه را با چالش های جدی مواجه ساخته است.

ریشه اختلافات هند و پاکستان در کشمیر

هند و پاکستان از زمان استقلال، اختلافات متعددی دارند که تاکنون لاینحل مانده است. مساله خط کنترل مرزی (LOC) که دو طرف همواره یکدیگر را به به نقض آن متهم می کنند، اختلافات ارضی، پیمان آبهای سند (IWT) که نحوه تقسیم آب های رودخانه سند و شاخه های آن بین دو کشور را تنظیم می کند، فعالیت گروه های تروریستی و تنش های سیاسی و دیپلماتیک، عمده اختلافات میان دهلی نو و اسلام آباد طی چند دهه گذشته بوده است.

مهم ترین اختلاف دو کشور که ریشه غالب بحران های موجود قلمداد می شود مساله کشمیر است که به زمان تقسیم شبه قاره در سال 1947 بازمی گردد. در آن زمان، ایالت های شاهزاده نشین از جمله کشمیر، حق انتخاب پیوستن به هند یا پاکستان را داشتند. حاکم هندو مذهب کشمیر، «هاری سینگ» در ابتدا تمایلی به پیوستن به هیچ یک از دو کشور نشان نداد، اما پس از حمله قبایل تحت حمایت پاکستان، از هند درخواست کمک نظامی و در مقابل، سند الحاق به هند را امضا کرد.

پاکستان این الحاق را به دلیل اکثریت مسلمان جمعیت کشمیر و ادعای ارضی خود بر این منطقه به رسمیت نشناخت. این وضع منجر به اولین جنگ هند و پاکستان در سال 1947-1948 شد و کشمیر را به دو بخش تحت کنترل هند (جامو و کشمیر و لاداخ) و پاکستان (آزاد کشمیر و گلگیت-بلتستان) تقسیم کرد.

از آن زمان تاکنون، این مساله لاینحل، عامل اصلی تنش و درگیری های متعدد بین دو کشور بوده و همچنان به عنوان یک کانون بحران در جنوب آسیا باقی مانده است.

روابط هند و پاکستان را باید همواره تحت تاثیر مساله کشمیر تحلیل و تجزیه کرد؛ موضوعی که تا به امروز مانع از برقراری صلح و ثبات در روابط دو کشور و برقراری روابط پایدار میان دو طرف شده است. از دید بسیاری از ناظران و تحلیلگران، تا زمانی هم که بحران کشمیر حل نشود روابط هند و پاکستان روی خوش نخواهد دید.

تشدید تنش های نظامی

از زمان وقوع حمله تروریستی در پهلگام، نیروهای مرزی هند و پاکستان با هم درگیر شده و به تبادل آتش پرداخته اند. هند یک موشک دوربرد آزمایش کرده که واکنش پاکستان و هشدار برای اقدامات متقابل را به دنبال داشته است.

از سوی دیگر، دهلی نو توافق آبی میان دو کشور را به حالت تعلیق درآورده و جریان انتقال آب رودخانه سند به پاکستان را متوقف کرده است. در مقابل پاکستان حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای هندی بسته و صدها پرواز در دهلی نو طی روزهای گذشته زمین گیر یا مجبور شدند مسیر پروازی خود را تغییر دهند. همچنین خبرگزاری «شینهوا» گزارش داده که طی روزهای گذشته نیروهای پاکستانی دو کوادکوپتر جاسوسی هندی را در منطقه خط کنترل ساقط کرده اند.

در عین حال اظهارات و تهدیدهای دو طرف نشان می دهد که سطح تنش نظامی در حال عبور از تبادل آتش مرزی به یک درگیری نظامی گسترده تر مثل حملات هوایی و توپخانه ای است.

براساس گزارش «گاردین»، نخست وزیر هند «نارندرا مودی» که شدیدا تحت فشار گروه های سیاسی داخلی قرار دارد، ابتدا در سخنرانی هفتگی خود در رادیو گفت، «خون هر هندی به جوش آمده است.» او قول داد که «مهاجمان تروریست را تا آخر تعقیب و مخفیگاه های تروریست ها را در داخل پاکستان با خاک یکسان کند.»

نارندرا مودی نخست وزیر هند

مودی روز چهارشنبه در ادامه مواضع خود اعلام کرد که به نیروهای مسلح هند دستورات لازم برای تعیین اهداف و زمان پاسخ به این حمله تروریستی داده شده است و به نظر می رسد که هند در آستانه یک اقدام نظامی علیه پاکستان است.

دکترین نظامی موسوم به «بازدارندگی طیف کامل» پاکستان بر استفاده از سلاح های هسته ای تاکتیکی برای جلوگیری از تهدیدات متعارف متمرکز است، در حالی که دکترین «آغاز سرد» هند برای انجام حملات متعارف سریع قبل از تشدید تنش طراحی شده است. با این استراتژی های متضاد، هرگونه رویارویی ممکن است به سرعت از کنترل خارج شود

«عطاءالله ترار» وزیر اطلاع رسانی پاکستان نیز در حساب خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «هند احتمالا طی سه روز آینده دست به حمله خواهد زد...». وی با اشاره به قریب الوقوع بودن حمله هند تاکید کرد «هرگونه اقدام تهاجمی با پاسخ قاطع مواجه خواهد شد. هند مسئول کامل هر پیامد جدی در منطقه خواهد بود.»

«خواجه محمد آصف» وزیر دفاع پاکستان هم در گفت وگو با «رویترز» گفت: «ما نیروهای خود را در مرز تقویت کرده ایم زیرا این (حمله هند) چیزی است که اکنون قریب الوقوع است. بنابراین در این شرایط باید تصمیمات استراتژیکی گرفته شود و این تصمیمات گرفته شده است.»

هرچند که پاکستان هرگونه دست داشتن در این حمله را رد کرده و از هند برای ادعاهای خود سند و مدرک خواسته است اما افکار عمومی هند بسیار خشمگین است و همین مساله دولت هند را شدیدا تحت فشار قرار داده است.

گاردین با اشاره به تحرکات نظامی هند طی روزهای گذشته نوشته نیروی دریایی هند با شلیک چندین موشک پس از حمله تروریستی پهلگام به دنبال نشان دادن توانایی خود در حملات دوربرد دقیق در سایه حمله تروریستی اخیر بود و این مساله احتمال اقدام نظامی هند را بالا برده است.

جنگ متعارف و هشدار منازعه اتمی

هند و پاکستان دو قدرت اتمی دارای کلاهک های متعدد هسته ای هستند بنابراین هرگونه درگیری نظامی میان این دو همسایه با تسلیحات متعارف، ممکن است کار را به جاهای باریک و استفاده از تسلیحات اتمی هم بکشاند. به دلیل همین وضعیت است که «بیل کلینتون» رئیس جمهور پیشین آمریکا و بسیاری از ناظران بین المللی، کشمیر را خطرناک ترین منطقه دنیا خوانده اند.

«حنیف عباسی» وزیر حمل و نقل پاکستان پس از تهدیدهای نظامی هند هشدار داده که «زرادخانه اتمی پاکستان 130 کلاهک دارد که به عنوان الگو و مدل نگهداری نمی شوند. موشکهای بالستیک حامل کلاهک مستقیم هند را نشانه گرفته اند!»

به نوشته گاردین، این اظهارات حنیف عباسی نگرانی هایی را مبنی بر اینکه این دو همسایه مسلح به سلاح هسته ای به سمت یک رویارویی گسترده تر پیش می روند، تشدید کرده است.

تحلیلگران و ناظران سیاسی می گویند، دکترین نظامی موسوم به «بازدارندگی طیف کامل» پاکستان بر استفاده از سلاح های هسته ای تاکتیکی برای جلوگیری از تهدیدات متعارف متمرکز است، در حالی که دکترین «آغاز سرد» هند برای انجام حملات متعارف سریع قبل از تشدید تنش طراحی شده است. این استراتژی های متضاد، ترس از این را افزایش داده است که هرگونه رویارویی می تواند به سرعت از کنترل خارج شود.

«مایکل کوگلمن» نویسنده و تحلیلگر بین المللی می گوید: از دیدگاه دهلی، با توجه به فشار افکار عمومی، شدت حمله هفته گذشته و تمایل به بازگرداندن بازدارندگی، نوعی واکنش نظامی کاملا محتمل است و اگر این اتفاق بیافتد، پاکستان که نمی خواهد ضعیف به نظر برسد، قطعا تلافی خواهد کرد.

چین گوش به زنگ و آمریکا در حال رصد تحولات است

اراضی حاصلخیز کشمیر یک مدعی سوم هم دارد؛ چین. در شمال شرقی منطقه لاداخ کشمیر، منطقه «اقصی چین» قرار دارد که اکنون تحت حاکمیت چین قرار دارد اما هند آن را بخشی از کشمیر تحت کنترل خود می داند. این منطقه از مهم ترین اختلافات ارضی میان پکن و دهلی نو است.

«فاکس نیوز» با اشاره به این موضوع می نویسد، هند و چین رقبای ژئوپلیتیکی هستند که ارتش هایشان در سال 2020 در امتداد مرز مورد مناقشه هیمالیا با یکدیگر درگیر شدند. روابط بین این غول های آسیایی از آن زمان بهبود یافته است، اما آنها هنوز تعداد زیادی نیرو را در مرزهای مورد مناقشه دارند. مرزهای آنها همچنین با مرزهای پاکستان هم مرز است و آن را به تنها «نقطه اتصال اتمی سه جانبه جهان» تبدیل می کند.

اراضی حاصلخیز کشمیر یک مدعی سوم هم دارد؛ چین. در شمال شرقی منطقه لاداخ کشمیر، منطقه «اقصی چین» قرار دارد که اکنون تحت حاکمیت پکن قرار دارد اما هند آن را بخشی از کشمیر تحت کنترل خود می داند. این منطقه از مهم ترین اختلافات ارضی میان پکن و دهلی نو است

به گزارش «دویچه وله» اهمیت این منطقه برای چین نه تنها استراتژیک، بلکه اقتصادی نیز هست. کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC)، سنگ بنای ابتکار کمربند و جاده پکن، از گلگت-بلتستان تحت مدیریت پاکستان عبور می کند. این وضعیت باعث می شود ثبات کشمیر برای پکن نه تنها از نظر ژئوپلیتیک، بلکه از نظر مالی نیز نگران کننده باشد.

نفوذ چین و سرمایه گذاری های این کشور در پاکستان و اختلافات ارضی چین و هند در کشمیر، بحران کشمیر را با حضور سه قدرت اتمی حال حاضر جهان بسیار پیچیده و بغرنج تر کرده است. بعد از حمله تروریستی پهلگام، چین فورا از پاکستان حمایت کرد. چین متحد پاکستان و از عوامل پیشرفت برنامه موشکی این کشور نیز محسوب می شود.

به گزارش «ایندیا اکسپرس»، وزیر خارجه چین «وانگ یی» بر موضع دیرینه پکن در حمایت از پاکستان، به ویژه در حفاظت از حاکمیت و منافع امنیتی این کشور تأکید کرده و گفته است: «چین همواره از پاکستان در اقدامات قاطع ضد تروریسم آن حمایت کرده و نگرانی های امنیتی معقول پاکستان را کاملاً درک می کند.»

در همین حال، هند روابط دفاعی قوی با ایالات متحده دارد که مدت ها است به دنبال محدود کردن پکن در منطقه ایندو-پاسیفیک است. آمریکا پس از حمله تروریستی پهلگام علنا از هند حمایت و اعلام کرد که اوضاع را از نزدیک زیر نظر دارد.

بمب اتم؛ مساله این است

از زمان تشدید تنش ها در کشمیر تحلیلگران در حال گمانه زنی درباره این مساله هستند که آیا درگیری نظامی پاکستان و هند می تواند به جنگ اتمی بینجامد یا نه.

اگر چه وجود کلاهک اتمی نزد طرفین درگیر کار را بسیار خطرناک کرده است اما سلاح اتمی قبل از هر چیز یک ابزار بازدانده است. تنها کشوری که تاکنون از بمب اتمی به عنوان سلاح تهاجمی استفاده کرده است ایالات متحده است و سایر دارندگان تسلیحات اتمی تاکنون از آن به عنوان عامل بازدارنده بهره برده اند. همین موضوع می تواند دو طرف را از وارد شدن به یک درگیری تمام عیار که آستانه جنگ اتمی را بشکند دور کند.

کوگلمن صاحب نظر در مسائل آسیای جنوبی می گوید که وقوع یک جنگ تمام عیار میان هند و پاکستان بعید است و هند احتمالا به گزینه های محدودتری که به تضعیف تروریست های ضدهندی و بازگرداندن بازدارندگی منجر خواهد شد بیشتر متمایل است.

پروار پهپادهای هندی بر فراز کشمیر نیز می تواند در راستای عملیات شناسایی ارتش هند برای هدف قرار دادن احتمالی پناهگاه هایی باشد که مقامات دهلی نو معتقدند متعلق به تروریست ها است. با این حال وقتی درگیری نظامی رخ می دهد مجموعه اشتباهات محاسباتی و یا تحولات میدان جنگ ممکن است شرایط را به نقاط غیر قابل بازگشتی سوق دهد و هند و پاکستان از این قاعده مستثنی نیستند. به ویژه اینکه این دو کشور دشمنان دیرینه یکدیگر به شمار می روند.

در این میان، جامعه جهانی، سازمان های بین المللی و قدرت های ذینفوذ و ذینفع خواهان وقوع یک جنگ تمام عیار میان دهلی نو و اسلام آباد نیستند و برای مقابله با آن از همه توان خود استفاده خواهند کرد. از این رو سازمان ملل از ابتدای تنش پای کار آمد و قاطعانه خواستار خویشتنداری طرفین شد.

طبق گزارش ایندیا اکسپرس، «آنتونی گوترش» دبیر کل سازمان ملل اخیرا در تماس تلفنی مستقیم با «شهباز شریف» نخست وزیر پاکستان و «سوبرامانیام جایشانکار» وزیر امور خارجه هند از طرفین خواست اقدامات خود را کنترل کنند و برای میانجیگیری میان دو کشور و کاهش تنشها اعلام آمادگی کرد.

شهباز شریف نخست وزیر پاکستان

از سوی دیگر، چین به دلیل اولویت مسائل اقتصادی و نیاز به پاکستان در طرح کمربند و جاده خواستار ثبات و آرامش در این منطقه است. سخنگوی وزارت خارجه چین روز سه شنبه طرفین را دعوت به خویشتن داری و حل وفصل اختلافات از طریق گفت وگو کرد.

ایالات متحده نیز به دلیل اولویت های دیگر خود در سیاست خارجی، خواستار تنش و درگیری نظامی در کشمیر نیست و جنگ بین هند و پاکستان اولین چیزی نیست که آمریکا خواهان آن باشد. وزارت خارجه آمریکا روز یکشنبه اعلام کرد که با هند و پاکستان در تماس است و از آنها می خواهد که برای دستیابی به آنچه «راه حل مسئولانه» می نامد، تلاش کنند. آمریکا اگر چه علنا از هند حمایت کرده اما از پاکستان هم انتقاد نکرد.

به نوشته فاکس نیوز به نقل از کارشناسان نظامی، هرگونه درگیری بین هند و پاکستان بعید است که صرفا بین آنها باقی بماند، زیرا شرکای استراتژیک آنها احتمالا درگیر خواهند شد

با این وجود، در صورت وقوع درگیری نظامی گسترده، چین و آمریکا مجبور به مداخله و حمایت از یک طرف ماجرا هستند که می تواند تنش ها را بیشتر کند. فاکس نیوز در این زمینه به نقل از کارشناسان نظامی می نویسد، هرگونه درگیری بین هند و پاکستان بعید است که صرفا بین آنها باقی بماند، زیرا شرکای استراتژیک آنها احتمالا درگیر خواهند شد.

جمع بندی

حمله پهلگام، بار دیگر توجه جامعه جهانی را به وضعیت امنیتی پیچیده در منطقه کشمیر و تاثیر آن بر روابط هند و پاکستان و احتمال وقوع یک جنگ تمام عیار جلب کرده است. افزایش تنش ها در این منطقه حساس که تلاقی منافع سه قدرت اتمی چین، هند و پاکستان است، نه تنها صلح و ثبات منطقه ای را تهدید می کند، بلکه می تواند پیامدهای ناگواری برای امنیت بین المللی نیز به همراه داشته باشد.

در این شرایط، ضرورت یافتن راهکارهای دیپلماتیک برای کاهش تنش ها، انجام تحقیقات شفاف و مستقل در مورد این حمله تروریستی و از بین بردن پناهگاه های تروریستی بیش از هر زمان دیگری احساس می شود.

در همین راستا است که جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که با هر دو کشور دارای روابط خوب و حسنه است پیشنهاد میانجیگری را مطرح کرد.

همزمان با افزایش تنش ها در کشمیر، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد، «هند و پاکستان برادران و همسایگان ایران هستند و از روابطی برخوردارند که ریشه در پیوندهای فرهنگی و تمدنی چند صد ساله دارد. ما آنها را، مثل دیگر همسایگان، اولویت نخست خود می دانیم. تهران آماده است تا با استفاده از مساعی جمیله خود در اسلام آباد و دهلی نو، در این زمان دشوار تفاهم بیشتری را بین طرفین ایجاد کند.»