مستند کامران شیردل سوژه یک فیلم دیگر شد؛ قصه دیوانه ای که دیوانه نبود!

رضا خانلری کارگردان مستند کوتاه «یک شب که بارون اومد ...» در گفتگو با خبرنگار مهر درباره داستان این فیلم گفت: بیش از پنجاه سال پیش، یکی از اساتید برجسته سینمای ایران کامران شیردل، مستندی با عنوان «اون شب که بارون اومد» ساخت که در آن روایت می شود نوجوانی، جان مسافران یک قطار را نجات می دهد. ما در «یک شب که بارون اومد ...» نیز به همین قصه پرداختیم اما این فیلم یک تفاوتی اساسی با مستند شیردل دارد؛ ما بر این باور بودیم که ماهیت سینما پرداختن به حقیقت است و متأسفانه در فیلم آقای شیردل به طور غیرعمد، یک نفر زیر سوال می رود اما در این فیلم، سعی کردیم این نکته را که در مستند کامران شیردل به اشتباه منتقل شده بود، اصلاح و این بخش از حقیقت را تکمیل کنیم.

وی افزود: در تمام طول فیلم چهره این فرد نشان داده نمی شود در حالی که در فیلم آقای شیردل او به اشتباه دیوانه خطاب می شود. تلاش ما این بود که این سوءتعبیر را در «یک شب که بارون اومد ...» تصحیح کنیم.

خانلری درباره روند شکل گیری این مستند یادآور شد: من در دانشگاه تدریس می کنم و در طول ترم، مستند «اون شب که بارون اومد» را درس می دهم. یکی از دانشجویانم پس از دیدن این فیلم، اطلاع داشت که روستایی که در فیلم وجود دارد کجاست و واسطه ای برای ارتباط با آن روستا شد و پس از بررسی لوکیشن های روستای لاملنگ متوجه شدم فردی که در فیلم کامران شیردل دیوانه خطاب شده بود، در حقیقت دیوانه نبوده است. این همان نکته ای بود که سعی کردم در فیلمم اصلاح کنم. فیلم آقای شیردل اثری بسیار مهم و ارزشمند است که به دلیل نقد شرایط اجتماعی دوران پهلوی، در زمان شاه توسط ساواک توقیف شد و اجازه اکران پیدا نکرد. اغلب علاقه مندان سینما پس از انقلاب موفق به دیدن این فیلم شدند.

وی در ادامه درباره ویژگی های فرمی، این مستند کوتاه توضیح داد: در فیلم «یک شب که بارون اومد ...» از نمادپردازی استفاده کردیم تا مفاهیم پنهان را به مخاطب منتقل کنیم. همچنین از صدای نصرت کریمی، راوی فیلم «اون شب که بارون اومد» در قالب نریشن بهره بردیم و صدای افرادی را که در فیلم آقای شیردل حضور داشتند نیز روی تصاویر جدید به کار گرفتیم.

وی افزود: تمامی اهالی روستای لاملنگ در نزدیکی گرگان همچنان درباره حقیقت ماجرای فیلم آقای شیردل دچار تضاد و تناقض هستند و هرکدام روایت متفاوتی ارائه می دهند. من «اون شب که بارون اومد» را یکی از چند فیلم برتر تاریخ مستند ایران می دانم. در فیلم من موضوع قضاوت، محور اصلی اثر است که از یک تجربه شخصی در زندگی ام نشأت گرفته است.

این کارگردان درباره توجه خود به فرم در آثارش توضیح داد: در تمام آثارم به فرم اهمیت زیادی می دهم و برایم مهم است که با فرم و گرافیک، پیامم را منتقل کنم. فیلم «یک شب که بارون اومد ...» از لحاظ فرمی به روز شده است. اگر به فرم و روایت آقای شیردل وفادار می ماندم، این فیلم دیگر اثر من محسوب نمی شد.

خانلری در ادامه با انتقاد از وضعیت آموزش سینما در دانشگاه ها، عنوان کرد: با وجود دانشگاه های سینمایی، سرفصل های آموزشی به روز نیستند و بسیاری از دروس باید اصلاح شود. متأسفانه در دانشگاه های معتبر مانند دانشگاه تهران هم استادانی با مدارک غیرمرتبط، چون مدرک زبان، به تدریس سینما مشغول هستند. این مسئله به کیفیت آموزش لطمه زده است. سینما نیازمند آموزش دقیق، مشخص و تمرین مداوم است زیرا زبان سینما زبان بسیار قدرتمندی است و باید با جدیت به آن پرداخته شود.

وی درباره اهمیت سینمای مستند افزود: آغاز سینما با مستند بوده و هرچقدر در سینمای مستند پیشرفت کنیم، در سینمای داستانی هم موفق تر خواهیم بود. ما باید ادای دینی به دوره دوم مستندسازی کنیم. مستند ایرانی از 1338 تا 1357 شاهد پیشرفت های خوبی بود و فیلم هایی چون «ریتم»، «گود مقدس»، «یا ضامن آهو» و یا آثار ابراهیم گلستان و ... ساخته شدند که به نظر من این دسته از آثار سبب شدند تا بهترین دوره سینمای ایران شکل بگیرد. از سال 1357 و با حضور چهره هایی چون شهید آوینی، بازهم پیشرفت های قابل توجهی در مستندسازی داشتیم و پس از دهه 80 نیز اتفاقات خوبی رقم خورد. اما نبود مدیریت صحیح و توجه کافی باعث شده بسیاری از این آثار دیده نشوند.

خانلری با تأکید بر لزوم سرمایه گذاری در حوزه مستند تصریح کرد: مستند می تواند پایه های فرهنگی کشور را شکل دهد. پیش از دوران کرونا، تلویزیون رشد خوبی در زمینه نمایش مستند داشت اما متأسفانه این روند بعد از کرونا متوقف شد. در حالی که ما جشنواره های متعددی داریم اما همچنان سینمای مستند مظلوم واقع شده و اکران مناسبی ندارد.

وی یادآور شد: در سینمای مستند می توان با مخاطب صادقانه سخن گفت، اما درک درستی از این ظرفیت وجود ندارد. مسئولان می توانند با تکیه بر قدرت مستند، به یک انقلاب فرهنگی دست یابند. در کشور ما سالانه حدود 2000 فیلم کوتاه ساخته می شود که نشان دهنده پتانسیل بالای هنری مردم است. اما اگر این استعدادها درست هدایت نشوند، آثار مخرب تولید خواهند شد که به زیبایی شناسی سینما لطمه می زند.

خانلری در پایان از پروژه های هنری آتی خود، خبر داد و عنوان کرد: در حال حاضر در فصل دوم سریال «حکایت های کمال» به نویسندگی و کارگردانی قدرت الله صلح میرزایی و تهیه کنندگی محمود سلامیان به عنوان بازیگر و مشاور تدوین حضور دارم.