وقتی آیین نامه 2800 برای بافت های فرسوده کافی نیست/ضرورت نجات جان در برابر فاجعه خاموش زلزله

به گزارش ایسنا، در حالی که ویرایش های جدید آیین نامه 2800 با هدف مقاوم سازی ساختمان ها در برابر زلزله منتشر می شوند، یک نکته مهم نباید فراموش شود و این است که این آیین نامه تنها برای ساختمان هایی نوشته شده که قرار است از این به بعد ساخته شوند و توجهی به کیفیت ساختمان های موجود ندارد و این در حالی است که واقعیت شهری ایران چیز دیگری است؛ هزاران خانه فرسوده و غیرایمن در دل بافت های قدیمی شهرها نفس می کشند، بی آنکه به استانداردی تکیه داشته باشند.

زلزله در ایران اتفاقی نادر نیست؛ از بم تا کرمانشاه، تجربه های تلخی پشت سر گذاشته ایم. اما در قلب بسیاری از شهرهای کشور، در محله هایی زندگی می کنند که سال هاست روی گسلِ بی توجهی ساخته شده اند؛ بافت های فرسوده ای که خانه هایش سال ها پیش بدون نظارت مهندسی، بدون در نظر گرفتن خطر زلزله و بدون آگاهی از آیین نامه های فنی ساخته شده اند.

در این شرایط، آیین نامه 2800 به عنوان مهم ترین سند فنی مقاوم سازی در برابر زلزله، نه فقط یک الزام مهندسی، بلکه ضرورتی برای بقاست. این آیین نامه می گوید ساختمان باید بتواند لرزه های زمین را تحمل کند، جان انسان ها را نجات دهد و بعد از زلزله، سرپناه باقی بماند. آمارها نشان می دهند که بخش زیادی از مرگ ومیر زلزله ها در کشور، مربوط به ساختمان های قدیمی، غیرمقاوم و بدون سازه ای اصولی است؛ همان هایی که در دل بافت های فرسوده پنهان هستند. وقتی زلزله می آید، نه فرصت فرار هست، نه وقت هشدار.

اجرای آیین نامه 2800 در بافت های فرسوده، یعنی دادن حق زندگی ایمن به مردمی که سال هاست قربانی فراموشی در توسعه شهری هستند. یعنی اگر دولت، شهرداری و ساکنان با هم همکاری کنند، می توان از فاجعه های بزرگ آینده پیشگیری کرد. اما چالش هایی هم هست؛ از هزینه بالای نوسازی گرفته تا ناآگاهی عمومی و پیچیدگی مالکیت ها. اینجاست که نقش رسانه، آموزش و سیاست گذاری های حمایتی اهمیت پیدا می کند. نوسازی بافت فرسوده فقط کار مهندسان نیست؛ یک پروژه ملی برای حفظ جان شهروندان است. شاید زمان آن رسیده که آیین نامه 2800 از دفتر مهندسان بیرون بیاید و در کوچه های تنگ بافت های فرسوده، به چشم دیده شود.

آیین نامه 2800 چه می گوید

آیین نامه شماره 2800 "طراحی ساختمان ها در برابر زلزله" توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تهیه شده و هدف آن، افزایش ایمنی ساختمان ها در برابر خطر زلزله در مناطق مختلف ایران است. این آیین نامه از سال 1366 به بعد تدوین شده و تاکنون چند بار بازنگری شده و نسخه پنجم، آخرین نسخه ای هست که منتشر شده است. نسخه های جدیدتر، تغییرات مهمی در زمینه بارگذاری، مقاومت مصالح، نوع خاک و رفتار سازه ها داشته است.

مهم ترین نکات آیین نامه 2800 تعیین مناطق زلزله خیز ایران است که در آن کشور به 4 منطقه از کم خطر تا بسیار پرخطر تقسیم شده و برای هر منطقه، شدت زلزله مورد انتظار مشخص شده است.

بررسی نوع خاک زیر ساختمان از دیگر نکات مطرح در این آیین نامه است و در آن به موضوع نوع و جنس خاک که تأثیر زیادی در نحوه پاسخ ساختمان به زلزله دارند، تاکید شده است. در آیین نامه، خاک به دسته های مختلف از سخت تا نرم تقسیم شده و ضوابط طراحی متناسب با آن ارائه شده است.

طراحی معماری و سازه ای از دیگر نکات مطرح در این آیین نامه است که بر اساس آن ساختمان باید طوری طراحی شود که تحت اثر زلزله، دچار ریزش کلی نشود. سیستم های باربر جانبی از دیگر موضوعاتی است که در آن پرداخته شده و در این بخش انواع سیستم های مقاومت در برابر زلزله مثل قاب خمشی، دیوار برشی و مهاربندها (بادبندها) معرفی شده و کاربرد هر یک با توجه به نوع سازه و منطقه زلزله خیز مشخص شده است.

«کاهش تلفات انسانی و خسارات مالی در زلزله ها»، «ارتقای کیفیت ساخت و ساز» و «پیش نیاز دریافت پایان کار ساختمانی» از جمله رویکردهای آیین نامه 2800 است.

مشکلاتی که آیین نامه ها قادر به حل آنها نیستند

دکتر علی بیت اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت وگو با ایسنا با اشاره به ویرایش آیین نامه های ساخت و ساز در پاسخ به این سؤال که باتوجه به کیفیت ساخت و سازها این ویرایش ها چه مشکلاتی را حل می کند، یادآور شد: آیین نامه های تدوین شده در این زمینه، آیین نامه های ساخت و ساز مقام در برابر زلزله است که این آیین نامه ها برای آن بخش از ساختمان هایی است که می خواهند ساخته شوند.

وی افزود: آیین نامه 2800 اصلا برای ساختمان های موجود تدوین نشده است و تنها برای ساختمان هایی است که می خواهند طراحی و ساخته شوند و این در حالی است که مهمترین مشکل ما در این زمینه، ساختمان های موجود است.

بیت اللهی اظهار کرد: از دهه 60 و 70 تاکنون که ما کار تحقیقاتی را در این زمینه شروع کردیم، یافت فرسوده ما همان است که از گذشته بود و این سؤال مطرح می شود که آیا می توان محله ای با بافت فرسوده را تبدیل به محله تاب آور کرد؟ پاسخ آن منفی است، چرا که این امر یک کار بسیار دشواری است.

رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به دلایل دشواری تبدیل بافت های فرسوده به مناطق تاب آور، توضیح داد: برخی از ساکنان این مناطق مستاجر هستند و برخی از آنها مشاء هستند و توافق جمعی برای نوسازی این بافت ها وجود ندارد. مشارکت در نوسازی این مناطق نیز باید به این صورت باشد که چندین پلاک ساختمانی ریزدانه تجمیع و به یک واحد ساختمانی مقاوم در برابر زلزله ساخته شود.

وی با ابزار تاسف از اینکه توافق مالکان در این زمینه وجود ندارد، گفت: دلیل دیگر آن عدم اعتماد به ارگان های دولتی است؛ یعنی ساکنان مناطق با بافت های فرسوده این اعتماد و اطمینان را ندارند که اگر از ساختمان های خود با هدف بازسازی خارج شوند، در موعد مقرر خانه مناسبی را تحویل بگیرند.

بیت اللهی با بیان اینکه معابر مناطق بافت فرسوده دارای بافت زیر دانه و نفوذناپذیر هستند، ادامه داد: از این رو به دشواری می توان مصالح ساخت و ساز را به معابر یک تا دو متری انتقال داد. از این رو در این زمینه معضلاتی وجود دارد که نوسازی و به سازی را در بافت های فرسوده به شدت کُند می کند و به همین دلیل ریسک زلزله به دلیل افزایش جمعیت، افزایش می یابد.

وی اظهار کرد: انتظار ما این است که در مقاوم سازی روز به روز مصالح و طراحی های مناسب باعث شود که تلفات کاهش یابد، ولی از سوی دیگر در کلانشهرها متاسفانه به دلیل مشکلات اجرایی تغییر چهره بافت های فرسوده بسیار کند و ناچیز رخ می دهد. بنابراین در این زمینه باید خیلی ریشه ای تر عمل کنیم.

رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، سرمایه گذاری، مشوق های لازم و کسب اعتماد عمومی را از مهمترین اولویت های کاری کشور در کاهش ریسک لرزه ای عنوان کرد و یادآور شد: سند جهانی "سندای" برای کاهش خطرات زلزله از سوی بسیاری از کشورها به امضا رسید و ایران یکی از این کشورها است. در این سند جمله ای آورده شده است که "سرمایه گذاری برای کاهش ریسک، اتلاف هزینه نیست، بلکه نوعی پس انداز و سرمایه گذاری برای آینده است".

بیت اللهی تاکید کرد: ممکن است که امروز ما اعتباراتی را برای کاهش ریسک زلزله اختصاص دهیم تا ساختمان های بهتری در بافت های فرسوده ساخته شود، ولی از سوی دیگر ریسک زلزله را کاهش دادیم که یک نوع سرمایه گذاری برای اینده است.

انتهای پیام