دخل و خرج خانوارها چقدر است؟

به گزارش مشرق ، مرکز آمار ایران از آغاز و اجرای طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی سال 1404 از اردیبهشت ماه 1404 لغایت فروردین ماه 1405 خبر داد که نتایج آن در شهریور سال 1405 منتشر خواهد شد.

طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار (Household Income and Expenditure Survey - HIES) یکی از مهم ترین طرح های آماری در ایران است که به طور مستمر توسط مرکز آمار ایران اجرا می شود. هدف اصلی این طرح، جمع آوری اطلاعات تفصیلی درباره منابع درآمدی و هزینه های خانوارهای شهری و روستایی در سطح کشور است. این اطلاعات، مبنای اساسی برای تحلیل های اقتصادی، اجتماعی و برنامه ریزی های توسعه ای کشور به شمار می رود.

اهداف طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی

برآورد متوسط هزینه ها و درآمدهای خانوارهای شهری و روستایی به تفکیک استان و کل کشور، بررسی ساختار هزینه ها و سبد مصرفی خانوارها، محاسبه شاخص های فقر و نابرابری درآمدی، تأمین داده های مورد نیاز برای محاسبه شاخص قیمت مصرف کننده (CPI) و حساب های ملی، ارزیابی تأثیر سیاست های اقتصادی و اجتماعی بر وضعیت معیشتی خانوارها و تأمین اطلاعات برای پژوهش های اقتصادی و اجتماعی را می توان از اهداف اجرای این طرح برشمرد.

نحوه و مراحل اجرای این طرح:

طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار مبتنی بر روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده است. در این روش، ابتدا کل کشور به بلوک های آماری تقسیم می شود و سپس نمونه ای از بلوک ها به صورت تصادفی انتخاب می گردد. در هر بلوک انتخاب شده، تعدادی خانوار نیز به صورت تصادفی انتخاب و مورد پرسشگری قرار می گیرند.

طراحی پرسشنامه: پرسشنامه این طرح شامل بخش های مختلفی است که اطلاعات مربوط به مشخصات خانوار، منابع درآمدی (شامل حقوق و دستمزد، درآمد حاصل از مشاغل آزاد، درآمد اجاره و غیره) و انواع هزینه ها (شامل هزینه های خوراکی، پوشاک، مسکن، بهداشت و درمان، آموزش، حمل و نقل و غیره) را جمع آوری می کند.

آماده سازی و آموزش نیروی انسانی: قبل از شروع جمع آوری داده ها، نیروهای آمارگیر (پرسشگران) آموزش های لازم را در خصوص نحوه تکمیل پرسشنامه و برقراری ارتباط با خانوارها دریافت می کنند.

جمع آوری داده ها: داده ها معمولاً به صورت مصاحبه حضوری با سرپرست خانوار یا یکی از اعضای مطلع خانوار جمع آوری می شود. در این مرحله، آمارگیر با مراجعه به درب منزل خانوار، اطلاعات مورد نیاز را از طریق تکمیل پرسشنامه جمع آوری می کند.

ویرایش و کدگذاری داده ها: پس از جمع آوری داده ها، اطلاعات وارد سیستم شده، ویرایش و کدگذاری می شوند تا برای تحلیل های بعدی آماده گردند.

تحلیل و انتشار نتایج: در این مرحله، داده ها با استفاده از روش های آماری مناسب تحلیل شده و نتایج به صورت گزارش های مختلف منتشر می شود. این گزارش ها معمولاً شامل جداول و نمودارهایی است که متوسط هزینه ها و درآمدهای خانوارها، ساختار هزینه ها، شاخص های فقر و نابرابری درآمدی و سایر شاخص های مرتبط را نشان می دهد.

البته لازم به ذکر است که عدم همکاری برخی از خانوارها، خطای اندازه گیری و مشکلات مربوط به جمع آوری اطلاعات دقیق درباره درآمدهای غیررسمی می تواند منجر به دست کم گرفتن درآمد خانوارها شود. اجرای این طرح به دلیل حجم نمونه بالا و نیاز به نیروی انسانی متخصص نیز هزینه بر است.

در توضیح اهمیت اجرای این طرح باید گفت که دولت و سایر سازمان های برنامه ریز از این اطلاعات برای تدوین برنامه های توسعه ای، سیاست های فقرزدایی و کاهش نابرابری درآمدی استفاده می کنند.

همچنین اطلاعات این طرح برای محاسبه شاخص قیمت مصرف کننده (CPI)، شاخص فلاکت و سایر شاخص های اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد و محققان و پژوهشگران از این اطلاعات برای انجام تحقیقات در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی استفاده می کنند و بنگاه های اقتصادی و شرکت ها نیز از این اطلاعات برای شناخت الگوهای مصرفی خانوارها و هدف گذاری بازار استفاده می کنند.

بر اساس آنچه نگارش شد، در مشروح گزارشی که از سوی مرکز آمار ایران منتشر شد آمده است که طرح هزینه و درآمد خانوار قدیمی ترین طرح نمونه گیری مرکز آمار ایران است که از سال 1342 تاکنون اجرا شده است. در طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار سال 1402 از 19640 خانوار نمونه نقاط شهری و 18243 خانوار نمونه نقاط روستایی کشور آمارگیری شده است. در این طرح علاوه بر پرسش ریز اقلام هزینه و درآمد خانوار، خصوصیات اجتماعی اعضای خانوار، وضع شغلی و مشخصات محل سکونت خانوار نیز پرسش می شود.

نگاهی به اهم نتایج این طرح در سال 1402 در مناطق شهری و روستایی نشان می دهد:

- متوسط هزینه کل خالص سالانه ی یک خانوار شهری 2,065,250 هزار ریال بوده است که نسبت به رقم مشابه در سال قبل 50.6 درصد افزایش نشان می دهد. از هزینه کل سالانه ی خانوار شهری 514,761 هزار ریال با سهم 24.9 درصد مربوط به هزینه های خوراکی و دخانی و 1,550,489 هزار ریال با سهم 75.1 درصد مربوط به هزینه های غیرخوراکی بوده است. در بین هزینه های خوراکی و دخانی، بیشترین سهم مربوط به هزینه گوشت با سهم 24.7 درصد و در بین هزینه های غیرخوراکی بیشترین سهم با 56.5 درصد مربوط به هزینه مسکن، سوخت و روشنایی بوده است.

- متوسط درآمد اظهار شده سالانه یک خانوار شهری 2,569,372 هزار ریال بوده است که نسبت به سال قبل، 53.9 درصد افزایش داشته است. بر این اساس در سال 1402 رشد متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری بیشتر از رشد متوسط هزینه کل سالانه است. منابع تأمین درآمد خانوارهای شهری نشان می دهد که 29.8 درصد درآمد از مشاغل مزد و حقوق بگیری، 16.9 درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیر کشاورزی و 53.3 درصد از محل درآمدهای غیر شغلی خانوار تأمین شده است.

مقایسه درصد خانوارهای شهری استفاده کننده از لوازم عمده زندگی در سال 1402 نسبت به سال 1401 نشان می دهد که خانوارهای استفاده کننده از تلویزیون رنگی از 97.0 به 97.1، جاروبرقی از 91.6 به 93.0، ماشین لباسشویی از 88.0 به 89.4، یخچال فریزر از 67.7 به 69.2، اتومبیل شخصی از 53.7 به 54.8، مایکروویو و فرهای هالوژن دار از 12.9 به 15.2و ماشین ظرفشویی از 8.0 به 8.7 درصد تغییر یافته است.

- در سال 1402، عمده ترین نوع سوخت مصرفی 95.8 درصد از خانوارهای شهری برای گرما، گاز طبیعی (شبکه عمومی) بوده است.

- متوسط هزینه کل خالص سالانه یک خانوار روستایی 1,106,590 هزار ریال بوده است که نسبت به سال قبل 40.3 درصد افزایش نشان می دهد. از هزینه کل سالانه خانوار روستای 437,694 هزار ریال با سهم 39.6 درصد مربوط به هزینه های خوراکی و دخانی و 668,896 هزار ریال با سهم 60.4 درصد مربوط به هزینه های غیرخوراکی بوده است. در بین هزینه های خوراکی و دخانی، بیشترین سهم مربوط به هزینه گوشت با سهم 24.2 درصد و در بین هزینه های غیرخوراکی، بیشترین سهم با 35.7 درصد مربوط به مسکن، سوخت و روشنایی بوده است.

- متوسط درآمد اظهار شده سالانه یک خانوار روستایی 1,492,926 هزار ریال بوده است که نسبت به سال قبل 51.4 درصد افزایش داشته است. بر این اساس در سال 1402 رشد متوسط درآمد سالانه خانوارهای روستایی بیشتر از رشد متوسط هزینه کل سالانه است. منابع تأمین درآمد خانوارهای روستایی نشان می دهد که 30.2 درصد از مشاغل مزد و حقوق بگیری، 29.3 درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیر کشاورزی و 40.5 درصد از محل درآمدهای غیر شغلی خانوار تأمین شده است.

- مقایسه درصد خانوارهای روستایی استفاده کننده از لوازم عمده زندگی در سال 1402 نسبت به سال 1401 نشان می دهد که خانوارهای استفاده کننده از اجاق گاز از 97.8 به 98.1، تلویزیون رنگی از 93.6 به 94.3، جاروبرقی از 69.4 به 71.6، ماشین لباسشویی از 60.5 به 62.6، یخچال فریزر از 54.8 به 56.9، اتومبیل شخصی از 37.1 به 37.7، مایکروویو و فرهای هالوژن دار از 2.3 به 3.2 و ماشین ظرفشویی از 0.4 به 0.5 درصد تغییر یافته است.

- در سال 1402 عمده ترین نوع سوخت مصرفی 80.7 درصد از خانوارهای روستایی برای گرما، گاز طبیعی (شبکه عمومی) و 8.7 درصد نفت سفید بوده است.

متوسط هزینه ها و درآمد خانوار بر حسب استان

بررسی متوسط هزینه کل سالانه یک خانوار شهری نشان می دهد که استان تهران با 3,308,436 هزار ریال بیشترین و استان آذربایجان غربی با 1,074,951 هزار ریال کمترین هزینه را در سال 1402 داشته اند.

همچنین استان تهران با 3,818,600 هزار ریال بیشترین و استان سمنان با 1,577,584 هزار ریال، کمترین متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری را در سال 1402 به خود اختصاص داده است.

بررسی متوسط هزینه کل سالانه یک خانوار روستایی نشان می دهد که استان بوشهر با 1,834,367 هزار ریال بیشترین و استان سیستان و بلوچستان با 589,409 هزار ریال کمترین هزینه را در سال 1402 داشته اند.

همچنین استان مازندران با 2,407,119 هزار ریال بیشترین متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی و استان سیستان و بلوچستان با 715,544 هزار ریال، کمترین متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی را در سال 1402 به خود اختصاص داده است.