«شورش کلفت ها»؛ روایت زنانی که دیگر قربانی نیستند

رضوان سنجاقی یکی از کارگردانان نمایش «شورش کلفت ها» که در پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه است درباره روند اقتباس و تغییرات اعمال شده بر متن ژان ژنه در این نمایش به خبرنگار مهر گفت: نقطه آغاز این پروژه، ایده هایی ذهنی بود که حول محور شخصیت های زنِ نمایش شکل گرفت؛ زنانی که رویاهایشان بر باد رفته و در حسرت هایی حل نشده گرفتار شده اند. در اقتباس از این متن، شخصیتی به نام شیرفروش را اضافه کردیم که در نمایشنامه اصلی وجود نداشت؛ او اولین مردی است که این زنان با او مواجه می شوند و همین برخورد، لایه های تازه ای به روایت اضافه می کند.

وی با اشاره به سختی کار روی متون قدیمی تر عنوان کرد: نمایشنامه ژنه متنی دشوار و پرچالش است؛ قهرمانان او، از جمله همین 2 خواهر، نمایندگان طبقات مطرود جامعه اند اما در اقتباس جدید، تلاش کردیم آنان را از موقعیت استثمارشده خارج کرده و به سمت کنش گری و عصیان ببریم. به باور من، اگر قرار است متنی کلاسیک در زمانه ما اجرا شود، باید بازخوانی و بازنویسی شود تا با مسائل و زبان امروز جامعه هم خوانی داشته باشد.

وی درباره روایت این اثر نمایشی، افزود: این نمایش برداشتی آزاد از نمایشنامه «کلفت ها» نوشته ژان ژنه است که از رویداد خبرسازی در دهه 50 در اروپا الهام گرفته شده است. این خبر حاکی از قتل زنی تقریبا میانسال و دختر نوجوانش توسط کلفت های خانه بود. موضوعی که به فاصله طبقه بورژوازی و پرولتاریا اشاره مستقیم دارد. در نمایشنامه های ژان ژنه قهرمانان از مطرودان جامعه هستند، مستخدمین زیر دست و افراد زیرنفوذ که دست به کارهای بزرگی می زنند. در این نمایش روایت 2 خواهر کلفت را می بینیم که در خانه ای مجلل برای خانمی به نام لوموسیا کار می کنند. آنها که در حسرت ازدواج و تجربه زندگی انسانی به سر می برند، با ورود شخصیتی جدید به نام شیرفروش، به عنوان تنها مردی که کلفت ها دیده اند، آنها جذب وی می شوند و در نهایت تصمیم به شورش می گیرند. این شورش به قتل خانم خانه با جوشانده ای مسموم و انداختن تنها معشوق او به زندان ختم می شود.

سنجاقی درباره ساختار اجرایی نمایش «شورش کلفت ها» عنوان کرد: در فرم، ابتدا اسکلت بندی نمایشنامه اصلی حفظ شد اما بخش زیادی از متن حذف و با نگاه خودمان بازنویسی شد. فرم اثر تلفیقی از فضای کلاسیک و مدرن است. از عناصر عروسکی در قالب ماروت بهره گرفتیم، که ترکیب انسان و عروسک است تا فضای بازی در بازی به شکل مناسب تری اجرایی شود، برای شخصیت خانم خانه، پرفورمنسی طراحی کردیم که اغراق در آن شخصیت را برجسته تر نشان دهد. از سایه بازی، طراحی صحنه ای با ملافه های آویزان که نشانی از رختشور خانه این عمارت مجلل است و همچنین موسیقی زنده در خدمت روایت استفاده کردیم. هدف ما این بود که هر 15 دقیقه یک تصویر تازه در ذهن مخاطب خلق شود و متن دیالوگ محور ژنه را به سمت تصویری تر شدن پیش ببریم.

وی درباره چالش های اقتباس از آثار کلاسیک افزود: دست بردن در متونی که جایگاه تثبیت شده ای در تاریخ تئاتر دارند، کار دشواری است. اما دوره ای که با محمد چرمشیر گذراندم، تاثیر به سزایی در یادگیری چگونگی اقتباس بدون آسیب زدن به شاکله اثر و منطبق کردن آن با شرایط روز جامعه، در من گذاشت به همه دوستانی که علاقه مند به اقتباس از متون کلاسیک هستند، پیشنهاد می کنم مقاله ایشان در باب اقتباس را مطالعه کنند. اگر برای یک متن کلاسیک پلات تازه ای نداریم، بهتر است سراغش نرویم.

وی بیان کرد: برخی آثار کلاسیک مثل نمایشنامه های شکسپیر، امکان خوانش از زوایای گوناگون را دارند، به عبارت بهتر این دسته از آثار را می توان از ابعادی چون روان شناختی، جامعه شناختی، فلسفی و ... بررسی کرد، اما اجرای موفق نیازمند تمرکز روی یکی از این ابعاد است تا انسجام نمایش حفظ شود. همچنین نباید از هجمه طرفداران متعصب متون کلاسیک ترسید چراکه اقتباس خلاقانه، جزئی از فرآیند زنده نگه داشتن این آثار در بستر زمان است.

سنجاقی در بخش پایانی صحبت های خود به شرایط اجرای این اثر در پردیس تئاتر شهرزاد اشاره کرد و گفت: در روند اجرا با چالش خاصی روبه رو نبودیم و خوشبختانه مسئولان سالن همکاری خوبی با گروه ما داشتند و تا حد امکان در مراحل آماده سازی و اجرا، همراهی لازم را داشتند.

نمایش «شورش کلفت ها» که اقتباسی آزاد از نمایشنامه «کلفت ها» نوشته ژان ژنه است، به نویسندگی رضوان سنجاقی و کارگردانی مشترک محمدرضا امیرصادقی و رضوان سنجاقی از 5 فروردین در سالن شماره 3 پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه رفته است.

رضوان سنجابی، فائزه زرکش بهاری، فروغ بهرامی، هرمان مولوی و نیما فرد، گروه بازیگران «شورش کلفت ها» را تشکیل می دهند.