حمزه سیدالشهدا(ع)؛ الگویی برای همه نسل ها

ماه شوال سالروز جنگ احد است. جنگ احد در سال سوم هجری به وقوع پیوست و در آغاز با پیروزی مسلمین همراه بود، اما در نهایت به دلیل تخلف برخی از مسلمانان به شکست انجامید و 70 نفر به شهادت رسیدند که حضرت حمزه سیدالشهدا(ع) یکی از این شهدای والامقام است.

پانزدهم شوال سالروز شهادت حضرت حمزه سیدالشهدا(ع) است. وی یکی از اصحاب غریب و از مجاهدان و حامیان اصلی رسول الله(ص) در دوران غریبی اسلام و مایه فخر اهل بیت(ع) و بهترین خاندان پیامبر بعد از اهل بیت(ع) بود.

تعاریف رسول اکرم(ص) از حضرت حمزه(ع)

پیامبر بزرگوارمان درباره عموی خود فرمودند: در کنار عرش خدا نوشته شده است «حمزه اسد الله و اسد رسوله و سید الشهداء» (الکافی، ج1، ص 224). در روایتی دیگر از رسول اکرم(ص) فرمودند: «محبوب ترین برادر من امیرالمؤمنین(ع) و محبوب ترین عموی من حمزه سیدالشهداست.»(امالی شیخ صدوق، ص 553)

شخصی خدمت حضرت رسول اکرم(ص) رسید و گفت: خداوند به من فرزندی داده است. اسم او را چه بگذارم؟ رسول اکرم(ص) فرمودند: محبوب ترین اسم پیش من حمزه است.(الکافی ، ج 6 ، ص 19)

حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) در این باره می فرمایند: « خود پیغمبر اکرم(ص) به نظر می رسد که از همان لحظه اول که ایشان شهید شد، خواستند از او الگو درست کنند؛ اینکه پیغمبر(ص) به او لقب «سیدالشهدا» دادند؛ و بعد وقتی وارد مدینه شدند و دیدند زن های انصار گریه می کردند، ناله می کردند، زاری می کردند ــ چون در جنگ احد 70 نفر شهید شدند که چهار نفر از مهاجرین بودند و 66 نفر از انصار به شهادت رسیده بودند ــ پیغمبر یک قدری گوش کرد، بعد فرمود که حمزه گریه کننده ندارد. این خبر به گوش زن های مدینه رسید و همه گفتند که قبل از اینکه برای شهید خودمان گریه کنیم بر حمزه گریه خواهیم کرد.(اسدالغابة، ج 1، ص 530 )

پیغمبر وادارشان کرد دیگر؛ یعنی وادار کرد همه مدینه را بر او گریه کنند؛ پیغمبر غوغا درست کرد همه مدینه را برای جناب حمزه. معنای این چیست؟ این یعنی پیغمبر می خواهد حمزه را برجسته کند. او سیدالشهداست، و کسی است که همه باید بر او گریه کنند. این الگوسازی است و برای آن روز هم فقط نیست؛ برای همیشه تاریخ است و برای همه مسلمین است.»

ساختن تسبیح از تربت حضرت حمزه(ع)

یکی از اموری که نشان دهنده اصرار اهل بیت(ع) بر الگوسازی از حضرت حمزه سیدالشهداست، رفتن حضرت زهرا(س) به زیارت قبر حمزه(ع) و ساختن تسبیح از تربت ایشان است. طبق روایتی از امام صادق(ع)، حضرت فاطمه زهرا(س) هر صبح شنبه به زیارت قبور شهدای احد به ویژه قبر مطهر حمزه سید الشهدا(ع) می رفت و برای او طلب رحمت و مغفرت می کرد.(تهذیب الاحکام، ج 1، ص 465)

همچنین حضرت فاطمه زهرا(س) برای شمارش تسبیح معروفش(34 الله اکبر، 33 الحمدلله و 33 سبحان الله)، در ابتدا از نخ پشمینه ای که گره هایی در آن ایجاد کرده بود، استفاده می کرد و بعد از شهادت حضرت حمزه، از تربت قبر او تسبیحی ساخت و تسبیحش را انجام می داد.(روضةالمتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 177)

حضرت حمزه(ع) مصداق « ومنهم من قضی نحبه» است

در ذیل حدود 30 آیه قرآن کریم به حضرت حمزه(ع) اشاره شده است که مفسران و روایات، آن ها را عموماً و خصوصاً بر حضرت حمزه تطبیق داده اند. از جمله آن آیات می توان به آیه 23 سوره احزاب اشاره کرد: «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَی نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدیلًا.»

حضرت امام باقر(ع) از امیرالمؤمنین(ع) نقل می کنند: « لَقَد کُنتُ عَاهَدتُ اللهَ تَعالی وَ رَسولَهُ اَنا وَ عَمّی حَمزَةُ وَ اَخی جَعفَرٌ وَ ابنُ عَمّی عُبَیدَة عَلی اَمرٍ وَفَینا بهِ لِلّهِ وَ لِرَسُولِهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِه» من و عمویم حمزه و برادرم جعفر و پسر عمویم عبیده، بر یک موضوعی با هم توافق کردیم، با خدا و پیغمبرش معاهده کردیم. (قرارداد بسته اند بر یک امری که قاعدتاً «جهاد حتی الشهادة» است) یعنی ما در این راه، در این حرکت، بی محابا می رویم تا لحظه شهادت.

بعد حضرت می فرماید: «فَتَقَدَّمَنی اَصحابی» این رفقا، این سه نفر از من جلو افتادند؛ «وَ تَخَلَّفتُ بَعدَهُم لِما اَرادَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَاَنزَلَ اللهُ فینا: مِنَ المُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقوا ما عاهَدُوا اللهَ عَلَیهِ فَمِنهُم مَن قَضی نَحبَه» تا آخر آیه. بعد می فرماید: «حَمَزةُ وَ جَعفَرٌ و عُبَیدَة؛ این سه نفر «قَضی نَحبَه» هستند؛ وَ اَنا وَاللهِ المُنتَظِر.»(تفسیر نورالثقلین، ج 4 ، ص 258)

آنچه موجب شهادت حمزه سیدالشهدا(ع) شد

حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) در این باره می فرمایند: «إِنَّ الَّذینَ تَوَلَّوْا مِنْکُمْ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّیْطَانُ ببَعْضِ مَا کَسَبُوا»(آل عمران، 155) حاصل ترجمه این است: آن کسانی که شما دیدید روز جنگ احد آن جور به دشمن پشت کردند و فاجعه درست کردند و موجب شهادت حمزه سیدالشهدا و بزرگانی از اصحاب شدند -انّما استزلّهم الشّیطان ببعض ما کسبوا- لغزش آن ها را شیطان از ناحیه آنچه که قبل ها انجام داده بودند، زمینه سازی کرد؛ یعنی گناهانشان.»(31 مرداد 1389)

معاویه و شکافتن قبر حضرت حمزه(ع)

از نخستین کسانی که نبش قبر صحابه پیامبر(ص)؛ آن هم شهدای بزرگوار را رسم کرد، و بعد از خود بر جای گذاشت، معاویه بن ابی سفیان بود که دستور داد قبور شهدای احد را بشکافند. به گزارش محمد بن سعد در «الطبقات الکبیر» وقتی معاویه دستور نبش قبور شهدا از جمله حضرت حمزه(ع) را صادر کرد، دستور وی عملی شد و جنازه شهیدان احد بر گردن مردم حمل می شد، چنانکه گویا به خواب فرو رفته بودند. اما وقتی به نبش قبر حضرت حمزه(ع) رسیدند، کلنگ به پای آن حضرت اصابت کرد و خون تازه از بدن مطهرش جاری شد .( الطبقات الکبیر لابن سعد، تحقیق: الدکتور علی محمدعمر، مکتبه الخانجی بالقاهره، الجزء الثالث، ص 10)

در سال 49 هجری و پس از گذشت 46 سال از جنگ احد از سوی معاویه بن ابی سفیان خلیفه وقت، دستور صادر شد که در احد قناتی حفر کنند. با آماده شدن قنات، منادی در مدینه  اعلان کرد: افرادی که در احد شهید دارند برای در امان ماندن اجساد و قبور آنان از نفوذ و جریان آب، این قبور را نبش و اجساد شهدا را به محل دیگر انتقال دهند و براساس این دستور به نبش قبور شهدا اقدام شد. قبر حضرت حمزه، عمرو بن جموح و عبداللّه پدر جابر انصاری سلام الله علیهم شکافته شد.

کارگزاران معاویه با تعجب مشاهده کردند که این اجساد تازه همچون لحظه شهادت باقی مانده اند، به گونه ای که گویی دیروز دفن شده اند. حتی لباس ها و قطیفه ها و علف هایی که آنان را پوشش می داد با همان وضع باقی است و کوچکترین تغییری در آن ها رخ نداده است، به طوری که وقتی بیل کارگر به پای حضرت حمزه(ع) خورد، خون جاری شد. (تاریخ المدینه، ج ۱، ص ۱۳۳؛ طبری، تاریخ طبری، ج ۲ ، ص ۳۱۹؛ تاریخ ابن کثیر، ج ۴، ص ۴۳)

رخداد دیگر تاریخ در این راستا بر اثر جاری شدن سیل در قرن اخیر بود؛ پیکر مطهر حضرت حمزه بن عبدالمطلب(ع) در اثر سیل در سال 134۴ هجری قمری (حدود 1925 میلادی) مطابق با ۱۳۰۱ شمسی، نمایان شد. پس از جاری شدن سیل در منطقه احد، قبر ایشان شکافته شد و پیکرشان در حالی که سالم بود، مشاهده شد. سپس دوباره ایشان را در همان مکان به خاک سپردند.

رویداد نمایان شدن پیکر حضرت حمزه بن عبدالمطلب(رضی الله عنه) یکی از اتفاقات شگفت انگیز تاریخی است که در سال 134۴ هجری قمری (1925 میلادی)، مطابق با ۱۳۰۱ شمسی رخ داد. در این سال، به دلیل بارش شدید باران و جاری شدن سیلاب در منطقه احد، برخی از قبور شهدا، از جمله قبر حضرت حمزه، شکافته شد و پیکر ایشان پس از حدود 1300 سال در حالی که سالم و دست نخورده بود، نمایان شد.

این واقعه نشان دهنده جایگاه ویژه حضرت حمزه(ع) و سایر شهدای احد در نزد خداوند است. همچنین، نشان می دهد که برخی از اجساد شهدا به دلیل عنایت الهی از فساد و تجزیه در امان می مانند. این حادثه موجب شد تا احترام و ارادت مسلمانان به مقام سیدالشهدا، حضرت حمزه(ع) بیش از پیش افزایش یابد. (برگرفته از مقاله «رخداد شکافته شدن قبر حضرت حمزه (ع)» از دکتر هادی انصاری)

اهمیت زیارت حضرت حمزه

در روایات متعدد نسبت به زیارت قبور مطهر رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) و همچنین قبور شهدا و اولیای خدا از جمله زیارت قبر حضرت حمزه تأکید و توصیه شده است. در روایتی از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمود: «کسی که مرا زیارت کند و عمویم حمزه را زیارت نکند، در حق من جفا کرده است.» (کامل الزیارات، ص 335 ؛ مستدرک الوسایل، ج 10 ، ص 198).

سید الشهدای اولین وآخرین

رسول خدا(ص) در پاسخ دخترش حضرت زهرا(س) که پرسید: آیا او سید شهدایی است که همراه او به شهادت رسیده اند؟ پیامبر(ص) فرمودند: خیر، بلکه او سرور شهیدان اولین و آخرین است به غیر از انبیا و اوصیای آن ها.(کمال الدین و تمام النعمه، ج1، ص263)

بنابراین امام حسین(ع) سیدالشهدا به طور مطلق است و حضرت حمزه سیدالشهدا به استثنای انبیا و اوصیاست.

حجت الاسلام والمسلمین امرالله شجاعی راد، استاد و پژوهشگر حوزه

انتهای پیام