غفلت جامعه تفسیری از یادگار قرآنی شهید صدر

قرآن کریم کتاب حیات و سعادت است؛ این کتاب آسمانی اقیانوس عمیقی است که هیچ کس به عمق آن دست نیافته و تنها پیامبر گرامی(ص) و ائمه اطهار(ع) به حقیقت آن دست یافته اند. عالمان دین به دلیل حرکت در جاده ترسیم شده از سوی عترت نیز توان دستیابی به برخی حقایق قرآن را دارند و در عصر غیبت کبری، فقهای باتقوا و مسلط به آیات وحی می توانند با تفسیر این کتاب با عظمت، راه را به جویندگان سعادت نشان دهند.

از میان این عالمان زمان شناس و کم نظیر می توان به فقیه عالیقدر و مجاهد آیت الله شهیدسیدمحمدباقر صدر اشاره کرد. 19 فروردین سالروز شهادت این نابغه جهان اسلام و خواهر بافضیلتش شهیده سیده بنت الهدی صدر است.

شهید سیدمحمدباقر صدر از جمله مراجع تقلیدی است که آثار ایشان همواره با تعقل بسیار و زمان شناسی و درک صحیح از نیاز دورانش همراه بوده است، بنابراین همواره آثار این شخصیت والامقام از طراوت و تازگی برخوردار هستند. از جمله آثار ایشان کتاب «التفسیر الموضوعی و التفسیر التجزیئی فی القرآن الکریم» است. این کتاب با رویکرد برخی از موضوعات علوم قرآنی توسط مؤلف محترم به رشته تحریر درآمده است.

این اثر گرانسنگ در چهار فصل خلاصه می شود. فصل اول؛ شناختنامه کتاب است. شهیدصدر(ره) که از مراجع تقلید، قرآن پژوهان و دانشمندان نامی و بزرگ مذهب تشیع است، در کتاب یادشده مطالب خود را به صورت درس بیان کرده و سپس این درس ها از طرف ناشر کتاب، جمع آوری و به صورت کتاب به چاپ رسیده است. موضوعات مورد بحث در کتاب را می توان در سه محور «تفسیر موضوعی و ترتیبی»، «سنت های الهی» و «عناصر اجتماعی از نظر قرآن» تقسیم بندی کرد که در قسمت اول به بیان جایگاه تفسیر موضوعی و ترتیبی و تفاوت آن دو پرداخته و برای هر کدام فواید و آثاری را بیان کرده است.

در قسمت دوم سنت های تاریخی را که خداوند در قرآن بیان کرده و به صورت قانون می توان محسوب کرد، تشریح کرده و در قسمت پایانی به توضیح عناصر تشکیل دهنده اجتماع پرداخته، رابطه هر کدام از آن ها با یکدیگر را از دو دیدگاه قرآنی و مادی گری بررسی کرده است.

نکته قابل توجه این اثر آن است که با توجه به محتوای این اثر، به نظر می رسد که این کتاب بیشتر به مباحث درون قرآنی نزدیک تر است تا به مباحث علوم قرآنی.

مطالب این کتاب به صورت درس بیان شده و فصل بندی نشده است ولی موضوعات آن را می توان در سه فصل تقسیم بندی کرد. فصل اول: تفسیر موضوعی و ترتیبی در قرآن (شامل درس اول و دوم)، فصل دوم: سنن تاریخی در قرآن (از درس سوم تا هفتم) و فصل سوم: عناصر تشکیل دهنده اجتماع از نظر قرآن (از درس هشتم تا چهاردهم). جالب آن است که در فصل فصل این کتاب زمان شناسی و تعقل ویژه توسط مؤلف گرانمایه به وضوح دیده می شود.

در کتاب ذی قیمت «التفسیر الموضوعی و التفسیر التجزیئی فی القرآن کریم» ارتباط انسان و طبیعت تعریف شده است و همان گونه که اشاره شد در این اثر بیشتر به مسائل درونی قرآن اشاره شده تا علوم قرآن و در این اثر ابداً سطحی نگری مشاهده نمی شود.

شهید صدر در فصل سوم کتاب، عناصر تشکیل دهنده اجتماع را بررسی کرده و می گوید عناصر اصلی اجتماع عبارت است از: انسان و طبیعت و رابطه این دو. مؤلف برای توضیح این مطلب از شواهد تاریخی و آیات قرآن استفاده کرده است. در فصل دوم کتاب نیز سنت های تاریخی را از نظر قرآن کریم بحث می کند و با توجه به آیات قرآنی که این موضوع را بحث کرده است نتیجه گیری می کند که: سنن تاریخی اتفاقی نیست و از طرف دیگر این سنت ها به خدا ارتباط دارد و به اراده او انجام می شود. در همین فصل(درس هفتم) اشکال مختلف و صورت های متفاوت سنن تاریخی را مورد بحث قرار می دهد و نتیجه می گیرد که این سنن به سه صورت می تواند باشد؛ به صورت قضیه شرطیه، به صورت قضیه فعلیه و سوم به صورت یک جریان طبیعی در حرکت تاریخ و برای هر کدام از آیات قرآن مثال می زند.

کتاب «التفسیر الموضوعی و التفسیر التجزیئی فی القرآن کریم» در یک جلد، متن آن عربی و دارای 260 صفحه است. متأسفانه این کتاب همچنان در بین جامعه قرآنی مظلوم است و حتی در مباحث تفسیری نیز توسط جمهور مفسرین حاضر به این کتاب استناد نمی شود، در حالی که شهید سیدمحمدباقرصدر با ژرف نگری ویژه این دروس را بیان کرده و جای تأسف است که جامعه تفسیری از این یادگار مهم آن فقیه شهید غفلت کرده اند و بسیار نیکو و پسندیده است که حوزه های علمیه علاوه بر احیای نام و تفکر شهیدصدر به احیای سایر آثار این فقیه والامقام خصوصاً آثار تفسیری ایشان همت گماشته و تفسیر قرآن را با ژرف نگری و زمان شناسی برای مردم بیان کنند.

حجت الاسلام امین بهرامی(شریعت شوشتری)

انتهای پیام