نقد و بررسی کتاب «ابزارهای فرهنگی» برگزار شد

خبرگزاری تسنیم از قم، نشست تخصصی نقد و بررسی کتاب «ابزارهای فرهنگی؛ تجربه نگاری تولید و استفاده از ابزارهای کمک آموزشی در تبلیغ دینی» به همت کارگروه تجربه نگاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه السلام) قم و با حضور اساتید و پژوهشگران حوزه تبلیغ، در سالن اجتماعات این پژوهشکده برگزار شد.

در این مراسم، کتاب «ابزارهای فرهنگی» که به بررسی اهمیت استفاده از ابزارهای کمک آموزشی در فعالیت های تبلیغی و تربیتی می پردازد، مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

این اثر در دو فصل «نیاز به وسایل کمک آموزشی در تبلیغ کودک و نوجوان» و «معرفی تجربیات موفق» تدوین شده است. در فصل نخست، مراحل شکل گیری ابزارهای کمک آموزشی از ایده تا اجرا تشریح شده و در فصل دوم، نمونه هایی چون قصه گویی، بازی و سرگرمی، پرده خوانی، کارت بازی و پوسترهای فرهنگی ارائه گردیده است. در مجموع، این کتاب تلاش دارد با مستندسازی تجارب میدانی، به ارتقای کیفیت تبلیغ دینی کمک کند.

در آغاز نشست، حجت الاسلام حامد عبداللهی دبیر علمی برنامه به تبیین روند تحولات پژوهشکده در سال های اخیر پرداخت.

وی با اشاره به سیر تغییر رویکردها از تولید منابع مکتوب به سوی مستندسازی تجارب میدانی، «تجربه نگاری فرهنگی» را نقطه عطفی در فعالیت های پژوهشکده دانست و افزود: در دوره جدید، با حضور حجت الاسلام موسوی، توجه به تجربه نگاری فرهنگی به عنوان یک رویکرد نوین آغاز شد؛ چراکه تجربیات میدانی مبلغان باید ثبت، ترسیم و در ادامه به دانش تبدیل شوند. در همین راستا، انتشارات پژوهشکده نیز فعال شد تا نشر این آثار با محوریت علمی و فرهنگی دنبال شود.

حجت الاسلام عبداللهی خاطرنشان کرد: نفس برگزاری این نشست ها، خود نشان دهنده اهمیت موضوع کتاب است. در تلاشیم با این جلسات، هم از زحمات نویسندگان حمایت کنیم و هم نقدهای سازنده را برای ارتقاء آثار در دستور کار قرار دهیم.

در ادامه، ساختار نشست به گونه ای تنظیم شده بود که آقای خیری در ده دقیقه ابتدایی به معرفی کلی کتاب پرداخت، سپس حجت الاسلام ابطحی که خود از فعالان حوزه تولید ابزارهای فرهنگی است، در سخنانی کوتاه فعالیت های خویش را شرح داد. در بخش پایانی، آقای ربانی به نقد تفصیلی کتاب پرداخت و در جمع بندی نیز زمان کوتاهی به پرسش و پاسخ اختصاص یافت.

معرفی کتاب «ابزارهای کمک آموزشی با رویکرد دینی برای کودکان و نوجوانان»

محمود خیری نویسنده و پژوهشگر حوزه تکنولوژی آموزشی، در نشست نقد کتاب جدید خود با عنوان «ابزارهای کمک آموزشی با رویکرد دینی برای کودکان و نوجوانان» به تبیین اهداف و روند تهیه این اثر پرداخت.

وی با اشاره به تجربه بیش از دو دهه فعالیت در حوزه ابزارهای کمک آموزشی فرهنگی و دینی، بیان داشت: از حدود 25 تا 30 سال پیش که با مفهوم تکنولوژی آموزشی آشنا شدم، همواره دغدغه تولید وسایل کمک آموزشی با گرایش دینی را داشتم؛ ابزارهایی که بتوانند پاسخ گوی نیازهای روز جامعه و متناسب با گروه های سنی کودک و نوجوان باشند.

خیری با بیان این که نخستین تلاش های خود را حدود 22 سال پیش در دفتر تبلیغات اسلامی آغاز کرده، افزود: در آن زمان مجموعه ای از ابزارهای آموزشی و فرهنگی را، هرچند بدون رویکرد دینی، معرفی کردیم. اما با گذشت زمان و افزایش تجربیات، ضرورت تولید ابزارهایی با رویکرد دینی برای کودکان و نوجوانان بیش از پیش احساس شد.

وی از شکل گیری ایده تدوین این کتاب در همین راستا خبر داد و تأکید کرد: هدف از این اثر، شناسایی، معرفی و حفظ ابزارهای مؤثر در آموزش مفاهیم دینی است؛ چراکه بسیاری از این ابزارها به دلیل وابستگی به شخص طراح، با کناره گیری او از بین رفته اند. ما نیازمند آرشیو، بانک اطلاعاتی یا مجموعه ای منظم هستیم که این ابزارها را گردآوری، ثبت و مستندسازی کند.

کتاب «ابزارهای فرهنگی»؛ گامی در جهت تحول آموزش دینی کودکان

نویسنده کتاب «ابزارهای فرهنگی» در ادامه، ضمن معرفی ساختار و بخش های مختلف کتاب، به دسته بندی ابزارهای ارائه شده پرداخت. وی با اذعان به دشواری دسته بندی دقیق این ابزارها، به تفکیک چند محور اصلی اشاره کرد:

بازی و سرگرمی: از جمله کاردستی هایی مانند «شتر و عرق» برای آموزش قضاوت های حضرت علی(ع)، گلبرگ های عترت، هدبندهای آموزشی، و ابزارهایی مانند «اتوبوس آداب سفر» و «اسب کاردستی».

پرده خوانی و نقالی دینی: شامل روایت قصه های قرآنی و مباحث مهدویت توسط گروه های خلاق از جمله فعالان شهر اصفهان.

صحنه نما: کارهای برجسته استاد قدوسی از تبریز که بیش از 30 سال در این زمینه فعالیت داشته اند.

کارت های آموزشی: مانند کارت های تصویری سوره های قرآن، احکام، حقوق والدین، قلعه نماز، و کارت های دو به دو.

پوسترها: از جمله پوسترهای تفسیر کوتاه قرآن، تاریخ پیامبر(ص) ویژه حوزه های علمیه خواهران، پوستر مهدویت، و اینفوگرافی های بین المللی.

وی افزود: در بخشی از کتاب نیز ابزارهای مربوط به قصه گویی دینی برای کودکان معرفی شده اند که توسط خانواده ها و تولیدکنندگان مستقل ساخته شده اند؛ مانند جعبه های قصه، عروسک های روایت گر، و پرده های قصه گویی.

خیری با تأکید بر این که این اثر تنها گام ابتدایی در مسیر بلندمدت تولید ابزارهای آموزشی دینی است، خاطرنشان کرد: انتظار داریم این کتاب مقدمه ای برای تأسیس نشریه ای تخصصی در زمینه تکنولوژی آموزشی با گرایش دینی باشد؛ نشریه ای که در آن مربیان، مبلغان و طراحان، آثار خود را معرفی و از تجربه های یکدیگر بهره مند شوند.

نویسنده اثر ابراز امیدواری کرد که نهادهای متولی امور فرهنگی، از جمله حوزه های علمیه، دفتر تبلیغات و سازمان تبلیغات اسلامی، با ایجاد بانک اطلاعاتی و آرشیوی از ابزارهای کمک آموزشی دینی، زمینه پایداری و گسترش این حرکت را فراهم سازند.

ضرورت استفاده از تکنولوژی آموزشی

در ادامه حجت الاسلام ابطحی به بیان تجربیات عملی خود در زمینه تولید و به کارگیری وسایل کمک آموزشی پرداخت و به نکات مهمی در خصوص ضرورت و اهمیت استفاده از این ابزارها در تبلیغ دینی اشاره کرد.

وی با اشاره به خلأ موجود در زمینه تولید و معرفی ابزارهای کمک آموزشی با گرایش دینی، به اهمیت فعالیت در این زمینه تأکید کرد و با بیان اینکه شرکت صنایع آموزشی در سال های قبل از انقلاب اسلامی به تولید ابزارهای کمک آموزشی برای آموزش و پرورش و وزارت علوم می پرداخته، اظهار داشت که متأسفانه این شرکت در زمینه تولید ابزارهای کمک آموزشی با گرایش دینی فعالیت چندانی نداشته است.

این فعال حوزه تولید ابزارهای فرهنگی در ادامه به معرفی برخی از ابزارهای کمک آموزشی تولید شده توسط خود پرداخت که شامل موارد زیر است:

کارت های گلبرگ های عترت: این کارت ها به معرفی اجمالی اهل بیت (علیهم السلام) و زندگی آنها می پردازند و با استقبال خوبی از سوی طلاب و مبلغان مواجه شده است.

کارت های حقوق والدین: این کارت ها به معرفی حقوق والدین از دیدگاه اسلام می پردازند و با استفاده از داستان های جذاب، مفاهیم را به کودکان و نوجوانان منتقل می کنند.

کارت های قضاوت های حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام): این کارت ها به معرفی قضاوت های حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) می پردازند و با استفاده از تصاویر و داستان های جذاب، مفاهیم را به مخاطبان منتقل می کنند.

وی همچنین به مشکلات موجود در زمینه تولید و بازاریابی این ابزارها اشاره کرد و خواستار حمایت حوزه علمیه و مراکز تبلیغی از تولیدکنندگان این ابزارها شد.

حجت الاسلام ابطحی در پایان سخنان خود، خواستار ایجاد کارگاه های آموزشی در زمینه تولید و به کارگیری ابزارهای کمک آموزشی با گرایش دینی شد تا طلاب و مبلغان بتوانند با این ابزارها آشنا شوند و از آنها در فعالیت های تبلیغی خود استفاده کنند.

نقدی بر کتاب «ابزارهای فرهنگی»

در ادامه این نشست،  محسن ربانی به نقد و بررسی کتاب «ابزارهای فرهنگی» پرداخت و نکات مهمی را در خصوص نقاط قوت و ضعف این اثر مطرح کرد.

وی در ابتدای سخنان خود، به اهمیت تجربه نگاری در حوزه تبلیغ، به ویژه تبلیغ برای کودکان و نوجوانان، اشاره کرد و از تلاش های پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه السلام) در این زمینه قدردانی کرد.

استاد دانشگاه با اشاره به سابقه همکاری خود با محمود خیری، نویسنده کتاب، بر ضرورت ثبت و مستندسازی تجربیات مبلغان تأکید کرد و این کار را اقدامی ارزشمند و ضروری دانست.

وی در ادامه، به نقد محتوای کتاب پرداخت و ضمن تأیید عنوان «تجربه نگاری» برای این اثر، به برخی از کاستی های آن اشاره کرد. وی البته معتقد بود که برخی از تجربیات مطرح شده در کتاب، فاقد ویژگی های لازم برای یک تجربه نگاری کامل هستند و در برخی موارد، به سؤالات اساسی مطرح شده در این حوزه پاسخ داده نشده است.

ربانی همچنین به زبان ساده و محاوره ای کتاب اشاره کرد و ضمن تأیید تناسب آن با فضای کلی اثر، معتقد بود که در برخی از بخش ها، می توانست از منابع و مستندات دقیق تری استفاده شود. وی همچنین به عدم پرسشگری فعال و تحلیل محتوای تجربیات مطرح شده در کتاب اشاره کرد و این موضوع را یکی از نقاط ضعف اثر دانست.

ربانی در ادامه سخنان خود، به نقد ابزارهای کمک آموزشی معرفی شده در کتاب پرداخت و معتقد بود که بسیاری از این ابزارها، مبلغ محور هستند و در صورت عدم حضور مبلغ، کارایی لازم را نخواهند داشت. وی همچنین به گرافیک نامناسب برخی از این ابزارها و محتوای دم دستی و نقطه زن آنها اشاره کرد و خواستار توجه بیشتر به نیاز مخاطب و ارائه محتوای منسجم و هدفمند شد.

پیشنهادهایی در ترویج ابزارهای کمک آموزشی در تبلیغ دینی

علیرضا مؤمن، مدیر کارگروه تجربه نگاری فرهنگی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (علیه السلام)، در این نشست تخصصی به بیان اهمیت ترویج و گسترش استفاده از ابزارهای کمک آموزشی در تبلیغ دینی، به ویژه در حوزه کودکان و نوجوانان، پرداخت و پیشنهادات مهمی را در این زمینه مطرح کرد.

وی با تأکید بر نقش رسانه، به ویژه صدا و سیما، در فرهنگ سازی و معرفی این ابزارها، خواستار تولید و پخش برنامه های تلویزیونی با محوریت این ابزارها شد و گفت که این کار، علاوه بر معرفی ابزارها، به رونق اقتصادی تولیدکنندگان آنها نیز کمک خواهد کرد.

این استاد حوزه و دانشگاه همچنین بر ضرورت همکاری با شرکت صنایع آموزشی در زمینه تولید انبوه این ابزارها تأکید کرد و پیشنهاد داد که کارگروه تجربه نگاری فرهنگی، به عنوان حلقه واسط بین تولیدکنندگان و رسانه، فعالیت کند. وی معتقد بود که با همکاری این سه نهاد، می توان چرخه ای کامل از تولید محتوا تا ارائه محصول نهایی را ایجاد کرد.

پاسخ محمود خیری به نقدهای ربانی: تأکید بر جذابیت ابزارهای قصه گویی

محمود خیری، نویسنده کتاب «ابزارهای فرهنگی»، در پاسخ به نقدهای دکتر محسن ربانی، استاد حوزه و دانشگاه، به نکات مهمی اشاره کرد و به برخی از ابهامات مطرح شده پاسخ داد.

وی در ابتدا، از تحلیل دقیق و جامع دکتر ربانی قدردانی کرد و سپس به توضیحاتی در خصوص بخش قصه گویی کتاب پرداخت. وی با اشاره به ساخت غارهای نمادین برای روایت قصه های دینی، بر جذابیت و کارآمدی این ابزارها تأکید کرد.

وی توضیح داد که در این بخش، به ویژه با ساخت غارهای نمادین مانند غار ثور و غار حرا، سعی شده است جذابیت و کارآمدی ابزارهای کمک آموزشی به نمایش گذاشته شود. او بیان کرد که این ابزارها در نمایشگاه ها بازخورد بسیار خوبی داشته اند.

خیری در ادامه، به برخی از نقدهای دکتر ربانی در خصوص محتوای کتاب پاسخ داد و اظهار داشت که هدف اصلی از نگارش این کتاب، معرفی ابزارها و تولیدکنندگان آنها بوده است و نه تحلیل و نقد محتوای آنها. وی همچنین به مشکلات موجود در زمینه جمع آوری اطلاعات و مصاحبه با تولیدکنندگان گمنام این ابزارها اشاره کرد و اظهار داشت که با وجود این مشکلات، تلاش کرده است تا حد امکان، اطلاعات جامعی را در اختیار مخاطبان قرار دهد.

نویسنده کتاب «ابزارهای فرهنگی» در ادامه، به نقد دکتر ربانی در خصوص زبان ساده و محاوره ای کتاب پاسخ داد و اظهار داشت که با توجه به مخاطبان کتاب، که عمدتاً مبلغان و مربیان هستند، استفاده از زبان ساده و قابل فهم، ضروری بوده است.

خیری در پایان سخنان خود، به پیشنهادات دکتر علیرضا مؤمن، مدیر کارگروه تجربه نگاری فرهنگی، در خصوص ترویج و گسترش استفاده از ابزارهای کمک آموزشی در تبلیغ دینی اشاره کرد و بر ضرورت همکاری حوزه علمیه و مراکز تبلیغی در این زمینه تأکید کرد.

وی خواستار ایجاد مراکزی برای تولید و توزیع این ابزارها و همچنین برگزاری دوره های آموزشی برای مبلغان و مربیان شد و تصریح کرد: حوزه باید بخش کودک و نوجوان را به رسمیت بشناسد و به توسعه تکنولوژی و اسباب بازی های آموزشی توجه کند.

انتهای پیام/