«بن عاشور» مفسر قرآن و مدرن سازی آموزش در تونس

به گزارش ایکنا به نقل از الجزیره، شیخ محمد الطاهر بن عاشور در سال 1879 در تونس به دنیا آمد و تحت تأثیر شیوخ اصلاح طلب بود. ضمن اینکه با مصلحان زمان خود نیز در ارتباط بودکه از آن جمله می توان به محمد عبده، شیخ رشید رضا و شیخ محمد الخضر حسین اشاره کرد؛ کسانی که تاثیر زیادی بر اهتمام و توجه ابن عاشور بر اصلاح آموزش در تونس داشتند.

به گفته جمال الدین دراویل، استاد تمدن و تاریخ عقاید در دانشگاه قیروان، شیخ ابن عاشور از خانواده ای اندلسی است که اجدادشان در حومه رباط، پایتخت مراکش، سکنی گزیدند و سپس به پایتخت تونس نقل مکان کردند . جد پدری او از علمای بزرگ قرن نوزدهم بود.

روش شناسی در تفسیر

این عالم تونسی را از اساتید اجتهاد اسلامی معاصر می دانند؛ او مفسر قرآن کریم بود و در زمینه حدیث، زبان، بلاغت و اصول نظام اجتماعی اسلامی مطالبی نوشته است.

محمد بن علی الشتوی، رئیس واحد فقها تونس در دانشگاه الزیتونه، می گوید که ابن عاشور در نوشته ها و طرح ها خود دارای چند ویژگی است؛ او صاحب نظریه جدیدی در علم مقاصد است و هنگام نوشتن کتاب «مقاصد شریعت اسلامی» تصمیم گرفت تا علم مقاصد شریعت را از علم اصول فقه جدا کرده و بدون اینکه علم اصول فقه را کنار بگذارد، آن را به علمی مهم تبدیل کند.

جمال الدین دراویل در خصوص رویکرد ابن عاشور به تفسیر قرآن می گوید: کشورهای شمال آفریقا مفسر دیگری جز شیخ ابن عاشور نشناختند. او تفسیر خود را بر رویکردی روشن استوار کرده است که در ده مقدمه ای که در بخش اول کتابش با عنوان «التحریر و التنویر» آمده و در آنجا تصریح شده است که بازنگری در تفسیر قرآن کریم نقطه کانونی برای ساختن یک فرهنگ عربی اسلامی  جدید و پیشرفته است.

یکی از بارزترین مطالبی که در مقدمه ها به آن اشاره شده و به نوعی قطب نمای شیخ ابن عاشور در تفسیر به حساب می آید، این است که ایشان رویکرد اساسی در تفسیر قرآن کریم را رویکرد زبانی و بلاغی دانسته اند .

علی الشتوی خاطرنشان می کند که تونس و به طور کلی آفریقا تفسیر یحیی بن سلام را قبلاً می دانستند که حتی قبل از تفسیر امام طبری نوشته شده بود. همچنین مفسرانی بودند که برخی از سوره های قرآن کریم را تفسیر کرده بودند. سپس طرح شیخ ابن عاشور در تفسیر در چارچوب جریان اصلاحی که جهان عرب شاهد آن بود مطرح شد و مورد توجه قرار گرفت.

وی می افزاید: یکی از ویژگی های خاص شیخ ابن عاشور این است که قبل از شروع به تفسیر قرآن، مقاصد سوره را به طور کلی بیان می کند و تا زمانی که آیه را از منظر زبانی، نحوی و بلاغی بررسی نکند از آن عبور نمی کند. همچنانکه بر پیوند مستحکمی که بین آیات وجود دارد توجه می کند و دانش زبانی، فقهی و تارخی خود را در تفسیر متن قرآن به کار می گیرد.

اصلاح آموزش

جمال الدین دراویل درباره نقش ابن عاشور در اصلاح آموزش در دانشگاه قیروان می گوید: شیخ ابن عاشور از اکتفا به بازیابی دانش قدیم خودداری کرد و متوجه شد که اجتهاد امری ضروری است و نوآوری شناختی باید با حرکت غیرقابل توقف تاریخ همراه شود. او در رابطه با موضوع برخورد با علما می گوید: به هیچ وجه عظمتی در آنها نمی بینم... آنها نیز آن طور که ما می خوانیم می خوانند و آن طور که ما می فهمیم می فهمند.

محمد بن علی الشتوی با اشاره به اینکه تلاش های این عالم تونسی برای مدرن سازی زیتونه مورد استقبال عده ای و مقاومت برخی دیگر قرار گرفته است، خاطرنشان کرد که وی در کتاب خود با عنوان «الیس الصبح بقریب؟» - که در سن 26 سالگی نوشت - نقدی ریشه ای بر نظام آموزشی که تاریخ و علوم اسلامی در آن تدریس می شد نوشته و پیشنهاد واردکردن آموزش علوم جدید در دانشگاه الزیتونه را مطرح کرد .

جمال الدین دراویل ابراز تأسف می کند که دانشگاه اززیتونه از شیخ ابن عاشور بهره کافی نبرده و به پروژه و اندیشه های وی در زمنیه آزادی و روشنگری وی وفادار نبوده است .

این استاد تمدن و تاریخ عقاید دانشگاه قیروان درباره مواضع ابن عاشور در مخالفت با استبداد تأکید می کند که شیخ ابن عاشور ارزش آزادی را ریشه دار کرده و آن را مقصد اساسی قانون گذاری می داند و این در کتاب های «مقاصد شریعت اسلامی» و «اصول نظام اجتماعی در اسلام» آمده است .

شیخ طاهر ابن عاشور در 12 اوت 1973م در سن 94 سالگی در پایتخت تونس درگذشت .

گزارش از فرشته صدیقی

انتهای پیام