فضائل و آداب شب و روز عید فطر در سیرۀ معصومین

خبرگزاری تسنیم، عید فطر که به عنوان یکی از مهم ترین و فرخنده ترین اعیاد در جهان اسلام شناخته می شود، نمادی از پیروزی معنوی و پاکیزگی روح پس از یک ماه روزه داری و خودسازی در ماه مبارک رمضان است. این عید آغاز فصلی نو در زندگی فردی و اجتماعی مؤمنان محسوب می شود که با شکرگزاری به درگاه الهی و تجدید پیمان با ارزش های اسلامی همراه است. در این روز، مسلمانان با حضور در نماز عید و پرداخت زکات فطره، به جشن و سرور می پردازند و با یکدیگر به مهربانی و همدلی رفتار می کنند، تا این عید بزرگ را به بهترین شکل ممکن گرامی بدارند.

اهمیت و جایگاه عید فطر در میان پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام نیز بسیار والا بوده است. ایشان همواره این روز را با شکوه و عظمت خاصی برگزار می کردند و به تبیین فضایل و برکات آن می پرداختند. احادیث متعددی از ایشان در خصوص فضیلت شب و روز عید فطر نقل شده که نشان دهندۀ ارزش معنوی و اهمیت این عید بزرگ در نزد پیامبر اسلام و اهل بیت وحی است. ایشان در سخنان خود، مسلمانان را به احیای شب عید فطر با عبادت و نیایش، پرداخت صدقه و زکات، و تلاوت قرآن دعوت می کردند و از این طریق، سعی در ارتقای سطح معنویت و آگاهی دینی جامعه اسلامی داشتند.

مهمترین اعمال شب و روز عید فطر

رسول خدا (ص): شب جوائز و  رفتار ملائک با مؤمنان در روز عید

به عنوان نمونه پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آلهضمن سخنانی درباره فضیلت شب و روز عید فطر فرمود:
... و چون شب عید فطر که شب جوائز نام دارد فرا رسد خداوند پاداش عمل ‏کنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را در تمام شهرها برانگیزد، پس در زمین فرود آیند و سر کوچه و گذرها بایستند و گویند: ای امت محمد بسوی پروردگار کریم برای نماز عید بیرون شوید که او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد. و چون سوی محل برگزاری نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به ملائکه فرماید: ای ملائکه من پاداش یک اجیر وقتی به وظیفه ‏اش عمل کند چیست؟ گویند: معبودا و سیّدا پاداش او آن است که اجر او را بطور کامل عطا کنی. (الأمالی (للمفید)، ص232)

خداوند عزّ و جلّ فرماید: شما را گواه می گیرم که من پاداش روزه‏ رمضان و نمازشان را خشنودی و آمرزش خود از ایشان قرار دادم.  خداوند [خطاب به بندگان خویش] می‏ فرماید: ای بندگان من! [هرچه می خواهید] از من بخواهید که به عزت و جلال خودم سوگند که امروز در این اجتماع خویش، هر چه برای دنیا و آخرت خود بخواهید عطا می‏ کنم. ( فضائل الأشهر الثلاثة، شیخ صدوق، ص127)

به عزّت و جلالم سوگند، امروز در این گردهمایی تان، چیزی از امور آخرت و دنیایتان از من نمی خواهید، مگر آنکه به شما عطا کنم. و به عزّتم سوگند، عیب هایتان را می پوشانم، تا زمانی که مراقب من باشید. و به عزّتم سوگند، به شما پاداش می دهم و شما را در برابرِ دارندگانِ حدود [الهی، کسانی که مستحق مجازات هستند] رسوا نمی کنم. بازگردید، آمرزیده شده اید. مرا خشنود کردید و من از شما خشنود شدم.» راوی می گوید: پس فرشتگان شادمان می شوند و بشارت می دهند و به یکدیگر، به خاطر آنچه به این امت داده می شود، هنگامی که روزه شان را می شکنند [و عید می گیرند]، تبریک می گویند. (مستدرک الوسائل, ج7 , ص429)
فَإِذَا کَانَتْ لَیْلَةُ الْفِطْرِ وَ هِیَ تُسَمَّی لَیْلَةَ الْجَوَائِز أَعْطَی اللَّهُ الْعَالَمِینَ أَجْرَهُمْ بغَیْرِ حِسَابٍ فَإِذَا کَانَتْ غَدَاةُ یَوْمِ الْفِطْرِ بَعَثَ اللَّهُ الْمَلَائِکَةَ فِی کُلِّ الْبلَاد- فَیَهْبطُونَ إِلَی الْأَرْضِ وَ یَقِفُونَ عَلَی أَفْوَاهِ السِّکَکِ فَیَقُولُونَ یَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ اخْرُجُوا إِلَی رَبٍّ کَرِیمٍ یُعْطِی الْجَزیلَ وَ یَغْفِرُ الْعَظِیمَ فَإِذَا بَرَزُوا إِلَی مُصَلَّاهُمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَائِکَةِ مَلَائِکَتِی‏ مَا جَزَاءُ الْأَجِیرِ إِذَا عَمِلَ عَمَلَهُ قَالَ فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا جَزَاؤُهُ أَنْ تُوَفِّیَ أَجْرَهُ.

 خطبه امیرالمومنین (ع) در روز عید فطر / آیه ای از قیامت
همچنین از امیرالمؤمنین نقل است که روز عید فطر برای مردم خطبه خواند و فرمود «ای مردم در این روز شما، روزی است که در آن به محسنان ثواب دهند و بدکاران زیانمندند. این شبیه ترین روز به روز قیامت تان است. با بیرون آمدن شما از منزل به نمازگاه، یاد کنید بیرون آمدن خود را از گورهایتان به محضر پروردگارتان. و یاد کنید به وقوف خود در نمازگاه وقوف خود را در برابر پروردگار خود و یاد کنید به برگشت خود به منزلهایتان برگشت خود را به منزل های بهشت یا آتش خود. و بدانید ای بندگان خدا که کمترین مزد مرد و زن روزه ‏دار آن است که مَلکی در روز آخر ماه رمضان خطاب به آنها جار می زند مژده گیرید بندگان خدا که برای شما آنچه گذشته از گناهان شما بود آمرزیده شد و بپایید در آینده چطور خواهید بود.

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ یَوْمَکُمْ هَذَا یَوْمٌ یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ وَ هُوَ أَشْبَهُ یَوْمٍ بیَوْمِ قِیَامَتِکُمْ  فَاذْکُرُوا بخُرُوجِکُمْ مِنْ مَنَازلِکُمْ إِلَی مُصَلَّاکُمْ خُرُوجَکُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَی رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بوُقُوفِکُمْ فِی مُصَلَّاکُمْ وُقُوفَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا برُجُوعِکُمْ إِلَی مَنَازلِکُمْ رُجُوعَکُمْ إِلَی مَنَازلِکُمْ فِی الْجَنَّةِ أَوِ النَّارِ وَ اِعْلَمُوا عِبَادَ اَللَّهِ أَنَّ أَدْنَی مَا لِلصَّائِمِینَ وَ اَلصَّائِمَاتِ أَنْ یُنَادیَهُمْ مَلَکٌ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَبْشِرُوا عِبَادَ اللَّهِ فَقَدْ غُفِرَ لَکُمْ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبکُمْ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَکُونُونَ فِیمَا تَسْتَأْنِفُونَ. ( الأمالی( للصدوق)، ص101)

مواجهه ی امام حسن مجتبی علیه السلام در قبال عید فطر
یا امام حسن مجتبی علیه السلام در روز عید فطر گروهی را دیدند که مشغول بازی و خنده بودند، پس در حالی که به آنان اشاره می کرد، به اصحاب خویش فرمود: همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه برای بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود برای رسیدن به رضوان خداوند از یکدیگر پیشی بگیرند. پس گروهی در این میدان تاختند و به خشنودی الهی فائز شدند، و عدّه ‏ای دیگر عقب افتادند و تقصیر کردند و زیان دیدند، پس شگفتا و بسیار شگفتا از آنکه به خنده و بازی مشغول باشد. در چنین روزی که نیکوکاران در این روز پاداش می ‏یابند، و تقصیرکاران زیان می ‏بینند، و قسم به خدا که اگر حجاب از میان برخیزد و پرده کنار رود بی ‏تردید و حتما نیکوکار مشغول نیکوکاری خود شود و بدکردار گرفتار زشتکاری خود باشد.
وَ نَظَرَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ع‏ إِلَی أُنَاسٍ فِی یَوْمِ فِطْرٍ یَلْعَبُونَ وَ یَضْحَکُونَ فَقَالَ لِأَصْحَابهِ وَ الْتَفَتَ إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضَانَ مِضْمَاراً لِخَلْقِهِ یَسْتَبقُونَ فِیهِ بطَاعَتِهِ إِلَی رِضْوَانِهِ فَسَبَقَ فِیهِ قَوْمٌ فَفَازُوا وَ تَخَلَّفَ آخَرُونَ فَخَابُوا فَالْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَب مِنَ الضَّاحِکِ اللَّاعِب فِی الْیَوْمِ الَّذی یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخِیبُ فِیهِ الْمُقَصِّرُونَ وَ ایْمُ اللَّهِ‏ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ لَشُغِلَ مُحْسِنٌ‏ بإِحْسَانِهِ وَ مُسِی‏ءٌ بإِسَاءَتِهِ. (من لا یحضره الفقیه , ج1,  ص511)

امام سجاد علیه السلام:  شبی که کمتر از شب قدر نیست
همچنین امام باقر علیه السلام نقل می کنند «امام سجاد علیه السلام شب عید فطر را با نماز، احیا می کرد تا اینکه صبح می شد و نیز شب عید فطر را در مسجد بیتوته می کرد و خطاب به من می فرمود: پسرم، این شب کمتر از آن یک شب یعنی شب قدر نیست.
کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع یُحْیِی لَیْلَةَ عِید الْفِطْرِ بصَلَاةٍ حَتَّی یُصْبحَ وَ یَبیتُ لَیْلَةَ الْفِطْرِ فِی الْمَسْجِد وَ یَقُولُ یَا بُنَیَّ مَا هِیَ بدُونِ لَیْلَةٍ یَعْنِی لَیْلَةَ الْقَدْرِ.  ( اقبال الأعمال، ابن طاووس، ج1 ص463؛ وسائل الشیعة، ج8، ص87)

امام صادق علیه السلام: عید فطر در آیینه قرآن
امام صادق علیه السلام ذیل آیه 185 سوره بقره: «وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلی‏ ما هَداکُمْ ...؛ و [ قضای روزه ] برای این است که: شما روزه ‏هایی را [که به خاطر عذر شرعی افطار کرده ‏اید] کامل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت فرموده بزرگ شمارید»،  فرمود: در روز فطر تکبیری است؛ راوی می گوید پرسیدم چه زمانی است؟ امام فرمود هنگام مغرب و شب عید فطر و عشاء و نماز صبح و نماز عید؛ سپس تمام می شود و آن، فرموده خداوند متعال است که فرمود: وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلی‏ ما هَداکُمْ؛
تکبیر، گفتن این جمله است: الله اکبر الله اکبر الله اکبر لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ اللَّهُ أَکْبَرُ عَلَی مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَی مَا أَبْلَانَا [أَوْلَانَا]؛ خدا بزرگتر است، خدا بزرگتر است، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است، و خدای را سپاس، و سپاس خدای را بر آنچه ما را بدان هدایت کرد، و او را شکر بر آنچه به ما ارزانی داشت.» (إقبال الأعمال (ط - القدیمة)، ج‏1، ص272)

انتهای پیام/