محبت را چاشنی امر به معروف کنیم

به گزارش مشرق، آیت الله محمدعلی جاودان در کتاب ره نمای طریق در پاسخ به سوالات برخی از افراد دلسوز که نگران حفظ دین خود و اطرافیانشان بودند، راهنمایی هایی ارائه داد که این پرسش و پاسخ ها به شرح زیر است:

معاشرتی را ترک کنید که مفید نیست

آیت الله جاودان در پاسخ به این سوال که «آیا دوستی با کسانی که با نامحرم ارتباط دارند، صحیح است؟» نوشت: اگر معاشرت با دوستان گنهکاری که مبتلا به هر گناهی مانند رابطه با نامحرم هستند، در شما اثر بدی نمی گذارد، بلکه شما می توانید در آن ها تاثیر مثبتی داشته باشید، لازم است که دوستی خود را با آن ها ادامه دهید و در این دوستی به طرق مختلف راه بدشان را به آن ها تذکر داده و آنان را نهی از منکر و امر به معروف کنید.

وی افزود: سعی کنید که آن ها حداقل مقید به نمازشان باشند یا حتی آن را در اول وقت به جا آورند که همین نماز ان شاءالله باعث هدایت آنان خواهد شد. این گونه از معاشرت ها، یقینا مفید است و باید ادامه پیدا کند اما اگر هیچ اثر مثبتی در معاشرت وجود نداشته باشد، مفید نیست و بهتر است که ترک شود؛ چه رسد به این که آنان در شما اثر بدی داشته باشند. (صفحه 75)

هیچوقت همراهی نکنید

سوال: من جوانی 25 ساله و مقید به مسائل دینی هستم که متاسفانه خانواده ام اینگونه نیستند. پدرم برای فرزندانش ماهواره تهیه کرده و من هم نتوانستم از این کار پدرم جلوگیری کنم. البته خانواده در حضور من جرات استفاده از کانال های نامناسب را ندارند. بسیار دچار تشویش هستم که نکند مرتکب عمل حرام یا خلاف رضایت حضرت ولی عصر(عج) شده باشم. به نظر شما وظیفه من چیست؟

وظیفه شما مقابله با این جریان گناه بوده و باید این مطلب را به خانواده تان می گفتید که گفته اید و باید مخالفت می کردید که کرده اید. بعد از این هم همین رفتار را ادامه بدهید و خودتان را از آن به کلی دور نگاه دارید. زیرا ترس لغزش برای شما نیز وجود دارد. باید خانواده تان همیشه شما را مخالف این جریان ببینند. لذا حتی یک مرتبه هم با آن ها همراهی نکنید. ضمنا اگر خدای ناکرده لغزشی برای شما پیش آمد، تنها راه چاره، استغفار و دوری از گناه است. (صفحه 86)

کتاب خوب معرفی کنید

سوال: همسر بنده پس از به دنیا آمدن فرزندمان، نماز را ترک کرد. بنده چگونه باید با او رفتار کنم؟

اولین وظیفه شما در برابر همسرتان امر به معروف است. لذا با زبان خوش و با مهربانی او را به نماز دعوت کنید و علت ترک نماز را از او جویا شوید و در صدد رفع آن علت برآیید. همچنین کتاب های خوبی که در زمینه نماز نوشته شده است را تهیه و مطالعه کنید و به ایشان نیز هدیه دهید تا مطالعه کنند. (صفحه 517)

بیش از یک مرتبه تذکر دهید

سوال: به نظر شما وظیفه بنده نسبت به پدری تارک الصلاة و خواهری بدحجاب چیست؟

تنها وظیفه شما نسبت به پدر و خواهرتان، امر به معروف و نهی از منکر است. البته به علت نزدیک بودن آن ها به شما وظیفه تان سنگین تر است و می بایست با دوستی و مهربانی و بیش از یک مرتبه به آنان تذکر دهید. پس باید فکر کنید و برای هر یک از آن ها راهی که در او موثرتر است بیابید. (صفحه 515)

نشینده بگیرید و دعا کنید

سوال: من با برادرم که از نظر اعتقادات مذهبی با من در اختلاف است و به احکام الهی توجه چندانی ندارد، دائما در حال بحث هستم. از طرفی دلم می خواهد او هم در مسیر حق گام بردارد و از طرف دیگر او بسیار زود عصبانی می شود و در حالت پرخاش، الفاظ رکیکی را به کار می برد. از طرفی دلم برایش می سوزد و نمی توانم رهایش کنم و از طرفی دوست دارم در راه حق باشد.

اولا خود شما در معرض خطر هستید. این بحث شما با ایشان یکی از عوامل خطر است. بحث را رها کنید. شما به اندازه ای که امر به معروف و نهی از منکر شده باشد، با ایشان سخن گفته اید. او را رها کنید و از این به بعد با ایشان به ادب و محبت رفتار کنید و کاملا با اخلاق خوب با او عمل کنید و اگر چیزی گفت، نشنیده بگیرید و از این به بعد بکوشید شبانه روز دعایش کنید و برای هدایت او به امام زمان (عج) توسل کنید. (صفحه 465)

ریشه را پیدا کنید

سوال: از بگو مگوهای پدر و مادرم و بحث و جدل هایشان به شدت رنج می برم. با این که به آن ها گفته ام که از این مسائل به شدت آزرده خاطر می شوم ولی باز هم همان آش و همان کاسه! در خلوت خیلی با مادرم صحبت کرده و از حدیث و روایت گفته ام که می دانم گفتن های دوباره کاملا بی فایده است. راستش را بخواهید خیلی متمایل به صحبت کردن با پدرم نیز نیستم. شاید یکی از علل آن اخلاقیات خاص پدرم باشد که خیلی انتقادپذیر نیست و روحیه پذیرش اشتباه را ندارد. در این مواقع چه کنم و دیگر این که تکلیف من نسبت به پدر و مادرم در این باره چیست؟

جریان شما یک امتحان و یک ابتلا برای شماست. (امام صادق فرمود هر کس از مومنین گرفتار بلایی شود و بر آن صبر کند، برای او مثل اجر هزار شهید است.) از خدای متعال درخواست کنید و تضرع کنید که موفق بشوید به وظیفه تان در این مورد عمل کنید. شما بیش از امر به معروف و نهی از منکر وظیفه ندارید اما چون طرف، پدر و مادر شما هستند، یک کوشش علاوه هم بکنید. فکر کنید و راهی پیدا کنید که مشکلات آن ها را حل کنید.

اگر اصل مشکل حل شود، دیگر آتش اختلاف فروکش می کند. روی این مساله فکر کنید. ریشه ها را به دست آورید و اگر ممکن است با مشاور متخصص مشورت کنید. شاید راهی پیدا شود. فعلا با مادر می توانید صحبت کنید؛ باز هم صحبت کنید. در صدد پیدا کردن راهی برای صحبت با پدر هم برآیید. هم فکر کنید و هم از مشاور مشورت بگیرید. اگر کوشش بکنید، امید است که خدای متعال برای شما راهی باز کند. شما نمازهایتان را اول وقت و با دقت و صحیح بخوانید و دعای «رب اغفرلی و لوالدی و ارحمهمان کما ربیانی صغیرا و اجرهما بالاحسان احسانا و بالسیئات غفرانا» را زیاد در نماز و غیرنماز با توجه و تضرع بخوانید (صفحه 460)

مواظب باشید در شما اثر نگذارند

سوال: بنده دختری 16 ساله هستم که به محض ورود به دبیرستان، تغییرات زیادی را در دوستان گذشته ام مشاهده کردم؛ مانند ارتباط با نامحرم و عدم رعایت مسائل دینی. من چندین مرتبه با کم توجهی های خود، خواسته ام به آنان اشتباه بودن کارهایشان را بفهمانم ولی هر دفعه آن ها به نحوی با من ارتباط برقرار کرده و قول داده اند که به خواسته های من احترام بگذارند. البته هیچ گاه به قولشان عمل نکرده اند. به نظر شما بنده باید چگونه با آن ها رفتار کنم؟

آنچه در میان دوستان شما اتفاق افتاده، امری طبیعی است. زیرا اگر کسی ایمان درستی نداشته باشد، در برابر حوادث، گناهان و لذت های نامشروع به راحتی مغلوب می شود. باید بدانید که «سخن گفتن شما» در برابر «لذت و خوش خیالی و یا واقعی آن ها» اثری نخواهد داشت. در هر صورت شما تا حد امکان آن ها را رها نکرده و سعی کنید با اخلاق و اعمال خودتان آن ها را از این راه برگردانید. تلاش کنید که آنان نمازشان را صحیح و اول وقت بخوانند. اگر به نماز تن دادند که همین یک مورد، قدم بزرگی در اصلاح آن ها خواهد بود ولی اگر به نماز تن ندهند، امید به درست شدن آن ها خیلی کم می شود. ضمنا بکوشید و به خداوند پناه ببرید که آن ها احترام شما را کماکان حفظ کنند و در شما اثر نگذارند. (صفحه 65)

شرایط امر به معروف را یاد بگیرید

سوال: چه راهکارهایی را برای امر به معروف و نهی از منکر در محیط دانشگاه ها توصیه می کنید؟

اولا شرایط امر به معروف و نهی از منکر را که در رساله های عملیه بیان شده، به دقت خوانده و یاد بگیرید و طبق آن عمل کنید. ثانیا بکوشید یک نفر و تنها نباشید. اگر به جای یک نفر، دو نفر حرف بزنند، سه نفر و چهار نفر و بیشتر تذکر بدهند و در مسیرشان استقامت کنند و از حرف و ناسزا و استهزای مردم نترسند، حتما کار با موفقیت همراه خواهد بود. ثالثا شما کار خود را در نهایت مهربانی و ادب انجام دهید و در برابر آزاد دیگران عکس العملی از خود نشان ندهید و صبر کنید. (صفحه 504)

مروری بر احکام امر به معروف و نهی از منکر

برخی احکام شرعی امر به معروف مطابق با فتاوای رهبر معظم انقلاب که در جلد اول رساله آموزشی آمده، به شرح زیر است:

امر به معروف و نهی از منکر یعنی مردم را به کار نیک واداشتن و از کار زشت بازداشتن یکی از واجبات و فرایض بسیار مهم و بزرگ اسلامی به شمار می رود و افرادی که این فریضه را ترک می کنند یا در برابر آن بی تفاوتند، گناهکار خواهند بود و کیفری سخت و سنگین در انتظار آنها است. امر به معروف و نهی از منکر نه تنها به اتفاق فقهای اسلام واجب است، بلکه اصل وجوب آن جزو ضروریات دین مبین اسلام به شمار می آید.

امر به معروف و نهی از منکر با رعایت شرایط آن یک تکلیف شرعی عمومی برای حفظ احکام اسلام و سلامت جامعه است، و صرف توهم این که موجب بدبینی فاعل منکر یا بعضی از مردم نسبت به اسلام می گردد، باعث نمی شودکه این وظیفه بسیار مهم ترک شود.

افرادی که از تخلفات قانونی مثل اختلاس از بیت المال مطلع می شوند، وظیفه دارند با رعایت شرایط و ضوابط شرعی نهی از منکر کنند، و توسل به رشوه و راه های غیر قانونی برای هر عملی هر چند به منظور جلوگیری از فساد، جایز نیست. بلی اگر شرایط امر به معروف و نهی از منکر وجود نداشته باشد، تکلیفی نخواهند داشت. مثلاً اگر خوف داشته باشند که در صورت مبادرت به این فریضه، ضرری از طرف مسئولین بالاتر متوجه آنان می شود، تکلیف از آنها ساقط می شود.

البته این حکم در مواردی است که حکومت اسلامی حاکم نباشد، ولی با وجود حکومت اسلامی که اهتمام به اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر دارد برکسی که قادر بر این فریضه نیست واجب است که نهادهای ذیربط را که از طرف حکومت برای این کار اختصاص یافته اند، مطلع نماید و تا کنده شدن ریشه های فاسد که فسادآور هم هستند، موضوع را پیگیری کند.

منکرات از این جهت که منکر هستند فرقی بین آنها نیست ولی در عین حال ممکن است که بعضی از آنها در مقایسه با منکرات دیگر دارای حرمت شدیدتری باشد. به هر حال نهی از منکر برای کسی که شرایط آن را احراز کرده یک وظیفه شرعی است و ترک آن جایز نیست، و در این حکم بین منکرات و محیط های دانشگاهی و غیر دانشگاهی تفاوتی وجود ندارد.

بر مسؤولین ذیربط واجب است که به متخصصین بیگانه که گاهی در بعضی از مؤسسات کشور اسلامی کار می کنند دستور دهند که از تظاهر به اموری مثل شرابخواری، خوردن گوشت های حرام خودداری کنند و آنان را از خوردن علنی آنها منع نمایند ولی اموری که با عفت عمومی منافات دارد، به هیچ وجه نباید به آنان اجازه انجام آن داده شود. به هر حال، از طرف مسئولین ذیربط باید تدابیر مناسبی در این باره اتخاذ شود.

بر جوانان مؤمن واجب است در دانشگاه های مختلط در برابر مفاسدی که در بعضی از آن مکان ها مشاهده می کنند، ضمن دوری جستن از ابتلا به مفاسد، در صورت تمکن و تحقق شرایط امر به معروف و نهی از منکر مبادرت به انجام این فریضه کنند.

امر به معروف و نهی از منکر زنانی که حجاب کامل ندارند، متوقف بر نگاه با ریبه به آنها نیست. از این رو واجب است. بلی بر هر مکلفی واجب است که از حرام اجتناب کند؛ به خصوص زمانی که مبادرت به انجام فریضه نهی از منکر می کند.

محدوده امر به معروف و نهی از منکر

محدوده امر به معروف و نهی از منکر منحصر به قشر و صنف خاصی از مردم نیست و تمام اقشار و اصناف واجد شرایط را در بر می گیرد حتی بر زن و فرزند واجب است که هنگام مشاهده ترک معروف یا انجام حرام توسط پدر و مادر یا شوهر، به امر به معروف و نهی از منکر در صورت تحقق شرایط آن مبادرت کنند.

هرگاه موضوع و شرایط امر به معروف و نهی از منکر محقق باشد، تکلیف شرعی و وظیفه واجب اجتماعی و انسانی همه مکلفین است، و حالت های مختلف مکلف مانند مجرد یا متأهل بودن در آن تأثیر ندارد و به صرف این که مکلف مجرد است، تکلیف از او ساقط نمی شود.

شرایط امر به معروف و نهی از منکر

1. علم به معروف و منکر: یعنی امر و نهی کننده باید معروف و منکر را بشناسد و در غیر این صورت موظف نیست امر به معروف و نهی از منکر کند، بلکه نباید چنین کاری بکند؛ زیرا ممکن است در اثر جهل و نادانی امر به منکر و نهی از معروف کند. بنابراین نهی از منکر کردن کسی که نمی دانیم کارش حرام است یا نه (مثلاً معلوم نیست موسیقی که گوش می دهد از نوع مبتذل و حرام آن است یا حلال) واجب بلکه جایز نیست.

2. احتمال تأثیر: یعنی امر و نهی کننده باید احتمال بدهد که امر و نهی او اثر و نتیجه یی ولو در آینده دارد.

3. اصرار بر گناه: یعنی باید شخص گناهکار بر استمرار گناه، اصرار و سماجت داشته باشد و چنانچه معلوم شود که وی بدون این که امر و نهی شود، خود از خطا دست بر می دارد. یعنی معروف را به جا می آورد و منکر را ترک می کند، امر و نهی او واجب نیست.

4. نداشتن مفسده: یعنی باید امر و نهی مفسده نداشته باشد. بدین ترتیب اگر امر و نهی موجب شود به شخص امر و نهی کننده و یا به مسلمان دیگر مفسده ای از قبیل ضرر جانی یا آبرویی یا مالی برسد، در این جا امر و نهی واجب نیست. البته مکلف موظف است ملاحظه اهمیت را بکند. یعنی باید در تمام معروف و منکرها بین مفسده امر و نهی و مفسده ترک امر و نهی مقایسه کند و سپس به آنچه مهمتر است عمل نماید.

چند نکته درباره شرایط امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر در صورتی واجب است که واجد شرایط چهارگانه باشد، بنابراین اگر امر و نهی یکی از آن شرایط را نداشته باشد، مثلاً مفسده داشته باشد در این صورت، امر و نهی واجب نیست، هر چند شرایط دیگر را دارا باشد.

در امر به معروف و نهی از منکر شرط نیست که امر و نهی کننده به آنچه امر می کند، عمل نماید و از آنچه نهی می کند، اجتناب ورزد. یعنی امر و نهی بر شخص گناهکار هم واجب است و او نمی تواند به عذر این که گناه می کند، خود را از این وظیفه بزرگ تبرئه سازد. (این که در منابع دینی از افرادی که خود عمل نمی کنند و دیگران را به عمل وامی دارند و یا خود گناه می کنند و دیگران را از گناه باز می دارند مذمت و نکوهش بسیار شده برای این است که چرا خود عمل به وظیفه نکرده اند نه برای این که چرا امر و نهی کرده اند).

در امر به معروف و نهی از منکر شرط نیست که امر و نهی موجب بی آبرویی یا کاسته شدن احترام کسی که واجب را ترک کرده و یا فعل حرام را به جا آورده باشد، نشود. بنابراین اگر در امر به معروف و نهی از منکر شرایط و آداب آن رعایت شود و از حدود آن تجاوز نشود و در عین حال مستلزم بی آبرویی یا کاسته شدن احترام کسی شود که مرتکب خلاف شده، اشکال ندارد.

مراحل و مراتب امر معروف و نهی از منکر

رعایت مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر واجب است. یعنی تا به مرحله پایین تر، مقصود حاصل می شود، نباید وارد مرحله بالاتر شد.

1. امر و نهی قلبی: مقصود از امر و نهی قلبی، اظهار رضایت یا کراهت قلبی است. یعنی مکلف باید رضایت قلبی خود را نسبت به معروف و تنفر و انزجار درونی خود را نسبت به منکر آشکار سازد و از این راه فردی که معروفی را ترک می کند و یا منکری را به جا می آورد را به انجام معروف و ترک منکر وارد سازد.

امر و نهی قلبی(اظهار رضایت و تنفر) درجاتی دارد که تا با پایین ترین درجه و سبک ترین راه می توان امر و نهی کرد و به مقصود دست یافت نباید متوسل به درجه بالاتر شد. این درجات بر حسب شدت و ضعف و بر حسب انواعی که دارند، بسیارند. برخی از آنها عبارتند از با تبسم و لبخند و روی گشاده برخورد کردن، چشم فرو بستن، خیره شدن، به روی دست زدن، دندان به لب گرفتن، با دست یا سر اشاره کردن، سلام نکردن، رو گرداندن، پشت گرداندن، صحبت را قطع کردن، قهر و ترک معاشرت کردن.

2. امر و نهی لسانی: مقصود از امر و نهی زبانی این است که مکلف باید با گفتن از طرف بخواهد از منکر دست بردارد و معروف را انجام دهد. امر و نهی لسانی، درجاتی دارد که تا با پایین ترین درجه و آرام ترین لحن می توان به مقصود رسید نباید اقدام به درجه بالاتر کرد. این درجات بر حسب شدت و ضعف و بر حسب انواعی که دارند بسیارند. برخی از آنها عبارتند از ارشاد کردن، تذکر دادن، موعظه کردن، پند و اندرز دادن، مصالح و مفاسد و سود و زیان ها را بر شمردن، بحث و مناظره کردن، استدلالی سخن گفتن، با غلظت و درشتی حرف زدن و با تهدید صحبت کردن.

3. امر و نهی عملی: مقصود از امر و نهی عملی این است که مکلف باید با اِعمال قدرت و به کار بردن جبر و زور، طرف را از انجام منکر و ترک معروف باز دارد. امر و نهی درجاتی دارد که تا با پایین ترین درجه و آسانترین روش می توان نتیجه گرفت نباید به درجه شدیدتر پرداخت. این درجات بر حسب شدت و ضعف و بر حسب نواعی که دارند بسیارند. برخی از آنها عبارتند از حایل شدن و جلوی فرد را گرفتن، حربه از دست گرفتن، وسایل گناه را از دسترس او خارج ساختن، عقب راندن، دست طرف را محکم نگه داشتن، حبس کردن، سختگیری کردن، کتک زدن، به درد آوردن، مجروح و زخمی کردن، شکستن عضو، از کارانداختن، ناقص کردن، کشتن.

با توجه به این که در زمان حاکمیت حکومت اسلامی می توان مراتب بعد از مرحله امر و نهی زبانی را به نیروهای امنیتی داخل (پلیس) و قوه قضاییه واگذار کرد، به خصوص در مواردی که برای جلوگیری از ارتکاب معصیت چاره ای جز اِعمال قدرت از طریق تصرف در اموال کسی که فعل حرام انجام می دهد یا تعزیر و حبس او و مانند ان نیست، در چنین زمانی با حاکمیت و اقتدار چنین حکومت اسلامی، واجب است مکلفین در امر به معروف و نهی از منکر به امر و نهی زبانی اکتفا کنند و در صورت نیاز به توسل به زور، موضوع را به مسئولین ذیربط در نیروی انتظامی و قوه قضاییه ارجاع دهند.

چند نکته درباره مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر

جواب سلامِ مسلمان شرعاً واجب است، ولی اگر بر خودداری از جواب سلام کسی که فعل حرام انجام می دهد به قصد نهی از منکر، عرفاً نهی و منع از منکر صدق کند، این کار جایز است.

اگر مأمورانی که از طرف دولت وظیفه ی جلوگیری از فساد را بر عهده دارند در انجام وظیفه ی خود کوتاهی کنند دخالت اشخاص دیگر در اموری که از وظایف نیروهای امنیتی و قضایی محسوب می شود جایز نیست، ولی مبادرت مردم به معروف و نهی از منکر با رعایت حدود و شرایط آن، اشکال ندارد.

کسی که با رانندگانی مواجه می شود که از نوارهای موسیقی غنا و حرام استفاده می کنند وظیفه دارد با تحقق شرایط نهی از منکر، نهی از منکر کند، منتها بر او بیشتر از نهی از منکر زبانی واجب نیست و در صورتی که مؤثر واقع نشود واجب است که از گوش دادن به غنا و موسیقی حرام اجتناب کند و اگر به طور غیر ارادی صدای موسیقی حرام و غنا به گوش او برسد چیزی بر او نیست.

فردی که در بیمارستان به کار مقدس پرستاری مشغول است و گاهی در بعضی از قسمت های محل کار خود ملاحظه می کند که تعدادی از بیماران، نوارهای موسیقی مبتذل و حرام گوش می دهند و نصیحت نیز در آنها بی اثر است، چنانچه بخواهد محتویات باطل نوار را برای جلوگیری از استفاده ی حرام از آن پاک کند جایز است ولی بایستی برای این کار از مالک یا حاکم شرع اجازه بگیرد.

تعرض به داخل خانه های مردم به منظور امر به معروف و نهی از منکر جایز نیست، بنابراین هرگاه صدای بلند موسیقی از بعضی از منازل باعث اذیت و آزار مؤمنین شود نباید متعرض داخل منازل شد. (بلکه باید با رعایت شرایط امر به معروف و نهی از منکر و رعایت مراتب آن، نهی از منکر قلبی و زبانی کرد و در صورت عدم تأثیر به نیروهای انتظامی اطلاع داد).

هرگاه یکی از اقوام انسان مبادرت به ارتکاب معصیت کند و نسبت به آن لاابالی باشد، باید از اعمال خلاف شرع وی اظهار تنفر کرد و او را به هر روش برادرانه یی که مفید و مؤثر است پند و اندرز داد، ولی قطع رحم جایز نیست. بلی چنانچه احتمال داده شود که ترک معاشرت با او موقتاً موجب خودداری او از ارتکاب معصیت می شود به عنوان امر به معروف و نهی از منکر واجب است.

بر هر مکلفی واجب است شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر و موارد وجوب و عدم وجوب آن را یاد بگیرد تا مبادا در امر و نهی خود دچار عمل خلاف و منکر شود.

مسائل متفرقه امر به معروف و نهی از منکر

معیار در رابطه با اشخاصی که در گذشته مرتکب اعمال حرامی مانند شرب خمر شده اند، وضعیت فعلی آنهاست، اگر از آنچه انجام داده اند توبه کرده باشند، معاشرت با آنان، مانند معاشرت با سایر مؤمنین است، ولی کسی که در حال حاضر هم مرتکب حرام می شود باید او را از طریق نهی از منکر از آن کار منع کرد، و اگر از انجام فعل حرام اجتناب نمی کند مگر با دوری جستن از او، قطع رابطه و ترک معاشرت با وی از باب نهی از منکر واجب می شود.

پوشیدن طلا یا آویختن آن به گردن بر مردان مطلقاً حرام است، و پوشیدن لباس هایی که از نظر دوخت یا رنگ یا غیر آن تقلید و ترویج فرهنگ مهاجم غیرمسلمانان در نظر عرف محسوب می شود، جایز نیست. همچنین استفاده از زیورآلاتی که استعمال آن تقلید از فرهنگ تهاجمی دشمنان اسلام و مسلمین محسوب شود، جایز نیست و بر دیگران واجب است که در برابر این گونه مظاهر فرهنگی تقلیدی از بیگانگان مبادرت به نهی از منکر زبانی کنند.

فردی که مجبور به صحبت و معاشرت با کسی است که نماز نمی خواند و گاهی او را در بعضی از کارها کمک می کند، موظف است بر امر او به معروف و نهی از منکر در صورت تحقق شرایط آن مداومت ورزد و جز این وظیفه دیگری ندارد و یاری کردن و معاشرت با او اگر سبب تشویق بیشتر او بر ترک نماز نباشد، اشکال ندارد.

خانمی که همسرش به مسایل دینی اهمیت چندانی نمی دهد، مثلاً نماز نمی خواند وظیفه دارد زمینه اصلاح او را به هر وسیله ممکن فراهم آورد و باید از هرگونه خشونت که حاکی از بداخلاقی و ناسازگاری او باشد خودداری کند و اطمینان داشته باشد که شرکت در مجالس دینی و رفت و آمد با خانواده های متدین تأثیر بسیار زیادی در اصلاح او دارد.

مرد مسلمانی که با استناد به قرائنی اطلاع پیدا کند که همسرش به طور پنهانی مرتکب اعمال خلاف عفت می شود، واجب است از سوء ظن و استناد به قراین و شواهد ظنی اجتناب کند و در صورت احراز ارتکاب فعلی که شرعاً حرام است، جلوگیری از آن از طریق تذکر و نصیحت و نهی از منکر واجب است و اگر نهی ازمنکر مؤثر نباشد، در صورت وجود دلایل اثبات کننده می تواند به مراجع قضایی مراجعه کند.

دختر می تواند پسر جوانی را راهنمایی کرده و با رعایت موازین اسلامی به او در درس و غیر آن کمک کند ولی باید از فریب و وسوسه های شیطانی جداً پرهیز شود و احکام شرع در این رابطه مانند خلوت نکردن با اجنبی مراعات گردد.

رفت و آمد و معاشرت علمای اعلام با ظالمین و سلاطین جور در صورتی که برای ایشان ثابت شود که ارتباط با ظالم منجر به منع ظلم او می شود و در نهی از منکر مؤثر است و یا مسأله مهمی مستلزم اهتمام و پیگیری آن نزد ظالم باشد اشکال ندارد.