اروپا «اسنپ بک» را به آمریکا تقدیم می کند؟

به گزارش مشرق ، شورای امنیت سازمان ملل متحد 29 تیر 1394 (20ژوئیه 2015)، با اکثریت قاطع (15 رای مثبت از 15 عضو) توافق جامع هسته ای میان ایران و گروه 1+5 را در قالب قطعنامه 2231 تایید کرد. با تصویب این قطعنامه برای اولین بار در تاریخ سازمان ملل، کشوری با گرفتن قطعنامه های متعدد ذیل فصل 7 منشور ملل متحد، توانست بدون حتی یک روز اجرای این قطعنامه ها همه قطعنامه های قبلی را لغو و از ذیل فصل 7 منشور خارج شود. این مساله آنقدر حایز اهمیت و منحصر به فرد بود که در متن قطعنامه نیز به این موضوع اشاره شد؛ تحت این عنوان که «این یک تغییر بنیادین در رابطه ایران با شورای امنیت سازمان ملل است».

در سال 2006 شورای امنیت با صدور اولین قطعنامه (1996) ذیل فصل هفتم، برنامه هسته ای ایران را «تهدید علیه صلح و امنیت جهانی» اعلام کرد و بعد از آن با تصویب پنج قطعنامه 1737 (2006)، 1747 (2007)، (2008) 1803، 1835 (2008)، 1929 (2010) ذیل فصل هفتم تحریم ها و محدودیت های شدید هسته ای، اقتصادی و نظامی علیه کشورمان اعمال کرد. قطعنامه هفتمی هم به شماره 2224 که در 9 ژوئن 2015 (19خرداد 1394) برای تمدید موجودیت هیات کارشناسان (Panel of experts) به تصویب شورای امنیت رسید. در قطعنامه 1929، هیات کارشناسان برای یک سال تاسیس شد تا در مورد اجرای قطعنامه های لازم الاجرا توسط کلیه اعضای سازمان ملل اطمینان حاصل کند و در قطعنامه 2224 این هیات کارشناسی تمدید شد. این هیات در واقع سازوکاری شبیه کمیته نفت در برابر غذا برای عراق را در رابطه با ایران پیاده می کرد.

بر اساس برجام و تایید این توافق به واسطه قطعنامه 2231، این 6 قطعنامه تحریمی فوق ملغی شد، اما برخی از محدودیت ها از جمله در مورد خرید و فروش تسلیحات متعارف و فروش مواد با کاربرد دوگانه نظامی باقی ماند. در عین حال بر اساس زمان بندی های تعیین شده در برجام و قطعنامه 2231، در صورت «اجرای مطلوب برجام و عدم وجود قصور در رفتار ایران»، این محدودیت ها هم طی زمان بندی مشخص لغو می شد که تاکنون در دو مرحله در سال های پنجم و هشتم محدودیت های مذکور لغو شدند.

شورای امنیت سازمان ملل متحد

اسنپ بک به نفع اروپا است؟

کشورهای اروپایی از مخالفان خروج یک جانبه آمریکا از برجام در 2018 بودند و با اقدامات متعدد و پرهزینه ترامپ برای تمدید تحریم های شورای امنیت به طور بی سابقه ای مخالفت کردند چرا که برجام و تلاش دیپلماتیک برای رسیدن به این توافق را یکی از مهم ترین دستاوردهای اتحادیه اروپا در نیم قرن اخیر می دانستند و خروج آمریکا از این توافق نه صرفا ضربه ای به ایران بلکه ضربه محکمی به وجهه بین المللی و منطقه ای اتحادیه اروپا بود.

به علاوه تهدید ایران به خروج از ان پی تی به عنوان واکنش احتمالی اش به استفاده از مکانیسم ماشه، موضوع مهمی است که کشورهای اروپایی و جامعه جهانی تمایل ندارند با آن رو به رو شوند. آنها به خوبی می دانند که ورود به این عرصه پرونده هسته ای ایران را پیچیده تر می کند و با یک گره کور مواجه می کند.

«حسن روحانی» رئیس جمهور وقت ایران در اردیبهشت سال 1398 در نامه ای خطاب به سران 1+4 اعلام کرده بود که در صورت ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت و بازگشت قطعنامه های تحریمی پیش از برجام، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک گزینه جبرانی از NPT خارج خواهد شد.

از طرفی با اسنپ بک، عملا قطعنامه 2231 منقضی و کان لم یکن می شود و باید به آخرین قطعنامه شورای امنیت یعنی 1929 بازگردند. قطعنامه 1929 در سال 2010 یعنی 15 سال پیش تصویب شد و از آن زمان تاکنون تحولات بسیار زیادی علاوه بر حوزه تحریم های اقتصادی، سیاسی و دفاعی در روند توسعه و پیشرفت فعالیت های هسته ای و دفاعی ایران انجام گرفته است. به علاوه شرایط مذاکراتی که طرفین امروز در آن قرار دارند، بسیار متفاوت از آن چیزی است که این قطعنامه درخواست می کند. از این رو هر راه حلی که بخواهد جدای از برجام یا بر خلاف مبنا و اصول برجام در رابطه با موضوع ایران در نظر گرفته شود، به یک قطعنامه جدید نیاز دارد و در این صورت اروپایی ها مجبورند برای تصویب آن، علاوه بر آمریکا با چین و روسیه نیز به اجماع برسند که کار را بسیار سخت و دشوار می کند. این درحالی است که واکنش های ایران به این روند نیز می تواند سرنوشت بازی را تغییر دهد.

دیدار سران آمریکا و فرانسه در کاخ سفید

معامله اروپا با آمریکا؟

در اکتبر 2020 و در سال پنجم اجرای برجام، تحریم ارسال تسلیحات به ایران و از این کشور به کشورهای دیگر لغو شد. هم چنین در اکتبر 2023 و در سال هشتم اجرای برجام، تحریم تسلیحاتی ایران لغو شد و محدودیت های ایجاد شده برای برنامه هسته ای کشور نیز برداشته شد. اکنون در سال دهم اجرای برجام در آستانه یکی دیگر از تاریخ های مهم اجرای برجام و قطعنامه 2231، در اکتبر 2025 هستیم که با فرارسیدن این تاریخ، تمامی قطعنامه های تحریمی علیه ایران مبتنی بر متن برجام به کل لغو می شود.از دیگر ثمرات انقضای قطعنامه 2231 این است که ساز و کار "اسنپ بک" نیز که از مهم ترین تهدیدات علیه ایران در این سال ها محسوب می شد، دیگر کارآیی نخواهد داشت و از بین می رود.

شایان ذکر است در برجام اعلام شده بود، اگر آژانس بین المللی انرژی اتمی، قادر باشد زودتر از تاریخ های مذکور در سال پنجم، هشتم و دهم تایید کند که ایران هیچ گونه فعالیت اعلام نشده اتمی ندارد، اجرای این محدودیت ها پایان می یابد اما آژانس نه تنها به این نتیجه تاکنون نرسید، بالعکس با تکرار اقدامات سیاسی خود، پرونده اتهامات جدیدی را علیه ایران طی چند سال گذشته باز کرد.

با وجود اینکه قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران بر اساس قطعنامه 2231 ملغی شده بود، اما راه بازگشت آنها در چارچوب ساز و کار اسنپ بک همچنان باز گذاشته شده بود. به عبارتی چنانچه اختلافی بین اعضای برجام شکل می گرفت، پس از بررسی اختلافات و طی شدن روند تعیین شده در این رابطه، در صورت تاکید بر نقض اجرای برجام از سوی ایران توسط کمیسیون مشترک، گزارش تخلفات ایران از سوی کشور درخواست کننده به شورای امنیت گزارش می شد که در این شرایط، امکان بازگشت خودکار قطعنامه ها در یک فرایند 60 روزه به خواست عضو درخواست کننده فراهم می شد. در این فرایند اعضا امکان استفاده از حق وتو ندارند.

تا قبل از خروج آمریکا از برجام موضوع اسنپ بک یا احتمال استفاده از آن علیه ایران مطرح نبود، اما بعد از خروج آمریکا در 2018 از برجام، تلاش بسیاری انجام شد تا برخلاف قوانین بین المللی و قوانین برجام از این ساز و کار برای تمدید قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران استفاده شود، اما تمام این تلاش ها با حمایت کشورهای عضو و جامعه بین المللی بی نتیجه ماند و هر بار دستگاه سیاست خارجی آمریکا با یک شکست در شورای امنیت مواجه می شد.

دیدار نخست وزیر انگلیس و رئیس جمهور فرانسه در لندن

موضع خصمانه اروپا با تکیه بر اتهام زنی

بعد از پایان دولت دونالد ترامپ و روی کار آمدن «جو بایدن» در 2020، مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی با حضور نمایندگان چین و روسیه دنبال شد. طبق گزارش ها، در اسفند 1400 همه چیز آماده امضای توافق احیای برجام میان ایران و کشورهای 1+4 بود که روسیه حمله به اوکراین را آغاز کرد و از آن پس درگیری میان مسکو و کی یف و کشیده شدن پای آمریکا و اتحادیه اروپا و دیگر هم پیمانان غرب به این مناقشه موجب شد تا مذاکرات برجامی به تعویق افتد. تعویق مذاکرات از یک طرف و اتهام همکاری های نظامی و دفاعی ایران با روسیه به ویژه استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین که به گفته مقامات ایرانی فروش آن ها به قبل از جنگ اوکراین مربوط بود، فضای بین المللی را بسیار ملتهب کرد و اتحادیه اروپا که تا آن زمان از ایران در مجامع بین المللی بر سر برجام به لحاظ سیاسی حمایت می کرد را در موضعی خصمانه قرار داد تا جایی که تحریم های جداگانه ای از سوی اروپا علیه ایران اعمال شد و فشار به ایران در مجامع بین المللی به ویژه در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در دستور کار قرار گرفت.

کشورهای اروپایی تحت تاثیر فشار جنگ اوکراین و ادعای همراهی و همکاری ایران با روسیه، تهدید به استفاده از اسنپ بک را در دستور کار خود قرار دادند و در مواضع و اظهارات مقامات این کشورها این تهدید هر روز بیشتر و بیشتر شد تا جایی که در نشست غیرعلنی شورای امنیت که 22 اسفند 1402 به درخواست آمریکا و چند کشور دیگر از جمله فرانسه و انگلیس برگزار شد، نمایندگان کشورهای اروپایی بیش از آمریکا نسبت به استفاده از اسنپ تمایل نشان دادند.

آمریکا در این نشست که بعد از انتشار آخرین گزارش آژانس درباره ایران برگزار شد، خواستار خواستار متحد شدن اعضای شورای امنیت سازمان ملل برای محکوم کردن ایران شد. نماینده آمریکا و دیگر کشورها تلاش کردند تا برنامه هسته ای ایران را تهدید «صلح و امنیت بین الملل» معرفی کنند.

نشست ماه مارس شورای اروپا در بروکسل

اروپا به دنبال امتیازگیری

روشن است دولت دونالد ترامپ به شیوه های مختلف تلاش خواهد کرد راهبرد شکست خورده اش برای اجرای اسنپ بک و بازگردان پرونده هستة ای ایران به شورای امنیت در 2020 و از بین بردن کامل برجام و متعلقاتش را بازآفرینی کند و برای تحقق اهداف یک جانبه اش حتما از شورای امنیت و شورای حکام نهایت استفاده را خواهد برد. نکته قابل توجه و متفاوت در 2025 نسبت به 2020 این است که آمریکا چهار سال پیش همراهی کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه، انگلیس و آلمان را به هیچ وجه نداشت، اما تحولات بین المللی و فشارهای آمریکا به اروپا و از سویی تحولات سه سال گذشته در رابطه با جنگ اوکراین و کینه ای که اروپا از ایران در این راستا به دل گرفته است، بعید است با ترامپ در این دوره همراهی نکند. به علاوه تقدیم اسنپ بک از سوی اروپایی ها به آمریکا می تواند یک امتیاز وسوسه انگیز برای آنها برای دریافت امتیاز ادامه حمایت آمریکا از اوکراین و حضور در ناتو باشد.

اگر موضوع لغو قطعنامه های شورای امنیت و عدم استفاده غرب از اسنپ بک در اولویت مسوولان کشور است، انتظار می رود فضای دیپلماسی و تعامل با آژانس، کشورهای اروپایی، چین و روسیه و نیز کشورهای عربی منطقه را گسترش یابد تا کشور بتواند به سلامت از 6 ماهه نخست سخت و پیچیده سال جاری عبور کند. در عین حال دستگاه دیپلماسی و سیاسی کشور باید خود را برای شرایطی که در آن اسنپ بک فعال شود نیز آماده کند. از این رو سال آینده یکی از متناقض ترین سال های سیاست خارجی و دیپلماسی برای ایران است، از یک سو با قوت باید برای حل دیپلماتیک و سیاسی مسائل هسته ای و سیاسی اقدام کند و از سویی باید با همان قوت و توان برای مواجهه با یکی از دشوارترین صحنه های سیاسی و امنیتی علیه کشور در عرصه بین الملل از جبهه های مختلف آماده باشد.