هیچ کس پای فیلمنامه امام علی(ع) را امضا نکرد؛ جز رهبر انقلاب

خبرگزاری تسنیم، در کنار پرداختن به اتفاقات زیبا و فنی سریال امام علی(ع)، شاید توجه به چند ناگفته درباره این سریال نیز جذاب و خواندنی است.

در کنار بازیگر گران و انتخاب نقش ها و فیلمنامه و کارگردانی، شاید تهیه کنندگی نقش بسزایی در این نوع آثار دارد خصوصاً سریالی همچون «امام علی(ع)».

در تولید این سریال محمد بیک زاده کار تهیه کنندگی را به عهده داشت. وی فارغ التحصیل دکترا در رشته ادبیات و حقوق از دانشگاه مشهد مقدس و تهران و محقق و پژوهشگر در عرصه علوم دینی است. او در دهه 1360 مسئول طرح و برنامه گروه فیلم و سریال شبکه یک سیما بود و سریال امام علی(ع) را به عنوان اولین سریال بزرگ مذهبی پس از انقلاب تهیه کنندگی کرد.

بیک زاده مسلط به زبان و ادبیات عربی است و در پژوهش و تحقیق از منابع شیعی و اهل سنت برای سریال امام علی(ع) فعالیت داشت. البته او سریال ماندگار «بانو»، «قصه های کهن»، «کمند خاطرات»، «پدر»، «زیر چتر خورشید»، «ترنم» و سرمایه گذاری «پهلوانان نمی میرند» و تهیه کنندگی فیلم سینمایی «ساحره» را نیز در کارنامه اش دارد.

خبرگزاری تسنیم انجام داده است. 

* ماجرای تمجید رهبر انقلاب از فیلمنامه و کشف یک دیالوگ خنک

* شما فیلمنامه را محضر همه مراجع عظام تقلید خصوصاً رهبر انقلاب بردید که ایشان گویا روی فیلمنامه نکاتی هم داشتند.

ببینید همانطور که قبلا گفتم این سریال ویژگی های زیادی داشت و البته به دلیل اهمیت مذهبی آن نمی توانستیم سطحی کار کنیم بنابراین نظر مراجع و علما لازم بود بنابراین فیلمنامه را خدمت آنها بردیم، تا نظرشان را بدهند و اگر ایرادی بود مطرح شود. علما می گفتند فیلمنامه خوبی است اما هیچ کس همت اینکه زیرِ متن نکته ای بنویسد و یا به قولی همین تأیید را مکتوب کند را از خودش نشان نداد و تنها کسی که زیر فیلمنامه ما مطلبی نوشتند و از آن تمجید کردند رهبر انقلاب بود.

وقتی فیلمنامه از سوی رهبری پس از مطالعه و بازخوانی به دست ما رسید، در مرقومه ای پای فیلمنامه از ایشان بود که آن را تأیید کردند و از خداوند برای ما توفیق خواستند. اما نکته اصلی اینجا بود که در وهله بعدی آن‎قدر متن را با دقت خوانده بودند که جلوی یک دیالوگ نوشتند: "چه خنک!". اتفاقاً درست نوشتند و آن دیالوگ را حذف کردیم.

البته نکته ای که لازم است، به آن اشاره کنم این است که ما در کارهای تاریخی دو سه گروه مدعی داریم؛ اول عامه مردم و اعتقادات شان است که نباید با آنها شوخی کرد. دوم دانشگاهیان و تاریخ دانان و سوم حوزویان. این سه گروه مدعی هستند و شما باید طوری سریالِ تاریخی را بسازید که پاسخ این سه گروه داده شود.

پاسخ گروه نخست، احترام به فهم و درک آنهاست؛ یعنی باید به فهم و درک مردم - مخاطبان - احترام گذاشت. پاسخ گروه دوم عدم تعارض تاریخی است؛ هرجا که خلاف تاریخ صحبت کنیم این ها مدعی خواهند بود و شما باید پاسخ بدهید. گروه سوم هم تعارض های دینی است که باید به اهالی حوزه های علمیه پاسخ بدهیم.

البته در این میان یک گروه پاسخ خواه دیگر هم وجود دارد که اهل ادب هستند و این سخت ترین کار است. کاری که ما در سریال «امام علی(ع)» کردیم گفتیم زبان معیار ما تاریخ بیهقی باشد و واقعاً آقای میرباقری از عهده این کار برآمد و اگر شما یکسری از مونولوگ ها و دیالوگ های سریال را مرور کنید به این واقعیت خواهید رسید که واقعاً بیشتر شعرند تا مونولوگ و دیالوگ!

نگاهی به سریال معاویه|جایی که میوه نیست چغندر سلطان مرکباته!

* نکته ای که درباره تمجید رهبر انقلاب و نکات ایشان بر فیلمنامه سریال «امام علی(ع)» مطرح کردید بعدها آقای میرباقری گفتند این تمجید رهبر انقلاب پشتیبان بسیار جدّی برای پیشبرد سریال شد.

همین طور است؛ ارتش به ما کمک کرد به واسطه آنچه آقای خامنه ای (مقام معظم رهبری) نوشتند، سپاه کمک کرد به واسطه همان نوشته ای که رهبر معظم انقلاب پایِ فیلمنامه سریال امام علی(ع) ثبت فرموده بودند. واقعاً با این نوشته کارمان را پیش بردیم و برای ما پشتیبان بود.

کسر بودجه اجازه نداد پایان سریال به گونه ای دیگر شود

* جایی بود که کار آن قدر در مسیر تولید سخت شده باشد که بگویید کار متوقف شود؟

پایان کار متوقف کردیم؛ متأسفانه ما در روزهای پایانی تصویربرداری می خواستیم فینال های دیگری را داشته باشیم، اما به دلیل کسر بودجه این اتفاق میسر نشد.

آن زمان 269 میلیون تومان به چشم برخی زیاد می آمد؛ کاری نداریم که بلافاصله بعد از ما سریال «امام حسن(ع)» شروع شد و نزدیک به 2 میلیارد هزینه اش کردند.

چون سریال «امام علی(ع)» اولین کار بود خیلی ها نمی دانستند سرانجامش چه خواهد شد فقط خودمان می دانستیم و کسانی که پلان ها را روی پرده دیده بودند، می دانستیم کار، کار خوبی خواهد شد.

حتی از مدیران سازمان صداوسیما کمتر کسی می دانست این کار، کار خوبی می شد، بنابراین ما گرفتار بودجه طرح شدیم و تقریباً 20، 30 میلیون دیگر نیاز داشتیم تا کار ابتر بسته نشود. مجبور نشویم یک جفت پا را ببینیم که به سمت دریا می روند و کفش های پاره علی بن ابیطالب را نشان دهیم.

* کجا باید تمام می شد؟

در واقع یک تصویر سورئال بود یک جفت پای همان کسی که در سریال، نقش حضرت علی(ع) را بازی می کرد به سمت دریا می رفت و سریال همین جا ختم شد. اما چیزی که خودمان طراحی کردیم ادامه تاریخ بود و تا شروع خلافت امام حسن(ع) پیش می رفت.

داریوش ارجمند و مهدی فتحی در سریال امام علی(ع) کارگری هم کردند!

* شاید خیلی از مخاطبین هنوز هم نمی دانند که نقش حضرت علی(ع) را استاد مهدی فتحی ای بازی کرد که با نقش عمر و عاص در این سریال درخشید. اصلاً اعجاز حضور این بازیگر فقید و خیلی از بازیگران دیگری که همچون بهزاد فراهانی نقش معاویه و داریوش ارجمند که امضایِ ارزشمندی برای نقشِ مالک اشتر به جای گذاشت، صحبت کنید.

بعد از این سریال، مجموعه های دیگری مثل «امام حسن(ع)» هم ساخته شد که نقش معاویه و برخی از نقش های دیگر را داشت. اما آنقدر روی این نقش ها و شخصیت پردازی ها کار شد که همه این کاراکترها را با سریال «امام علی(ع)» به یاد می آورند.

جالب است که من به تهیه کننده سریال «امام حسن(ع)» پیشنهاد دادم که شخصیت های مشترکی در هر دو کار وجود دارد که بیایند برای بازی در آن شخصیت از بازیگر سریال امام علی(ع) استفاده کنند که نشد. حالا به چه علت یا آقای فخیم زاده مقاومت کرد یا اینکه خودشان علت دیگری را در ذهن داشتند این کار نشد. اما قاعدتاً این نوع شخصیت ها را بازیگری بازی می کند در ذهن مخاطب می ماند و بهتر است در روایت ادامه زندگی آن شخصیت هم دوباره از همان بازیگر استفاده شود.

واقعاً داریوش ارجمند که نقش مهم مالک اشتر را داشت بیل می زد، مهدی فتحی همین کار را می کرد. محمدرضا شریفی نیا برای آماده کردن لوکیشن ها صبح زود بلند می شدند با مجید میرفخرایی می رفتند و صحنه آماده کنند. اینکه می گویم بچه ها خودشان را خرج کردند تا این کار خوب و ارزان درآمد واقعاً این کارهای بی سابقه را کردند و از جان مایه گذاشتند.

ماجرای حذف سکانس هایی از ابوذر

* به خاطر همین است که سکانس های ابوذر آن قدر کم است؟

بله؛ حذف کردیم. اما بیش از این را هرچه گفتند تمرد کردیم. به دلیل اینکه روی کل ماجرا بحث داشتند؛ در واقع ما ابوذر را خرج کردیم بعد از آن می گفتند این صحنه را از فلان جا بردارید ما هم نگاه می کردیم اگر بخواهیم برداریم دو صحنه ای که می ماند با هم هماهنگ نمی شوند به همین خاطر تمرد کردیم. اما در مورد بخشِ ابوذر، کامل آن را برداشتند؛ ما هم برنداشتیم پخشِ وقت تلویزیون برداشت.

بازیگر ابن ملجم کتک هم خورد

* خدا رحمت کند آقای اکبری مبارکه را که خیلی نقش ابن ملجم را خوب بازی کردند. در آخرین مصاحبه ای هم که داشتیم می گفتند به خاطر این نقش چقدر فحش خوردند و از حضرت می خواستند شفاعت شان کند که ان شاءالله کرده اند.

بله. به خاطر این نقش کتک هم خورده است.

چرا مهدی فتحی نقش حضرت علی(ع) را بازی کرد؟

* بسیاری می گفتند قرار بود خسرو شکیبایی نقش ابن ملجم را بازی کند و یا غیر از خانم آسایش گزینه های دیگری هم وجود داشتند نقش قطام را بازی کنند و خیلی از نقش های دیگر که واقعاً در این سریال درخشان بازی شد. شاید بیشتر از همه نقش آفرینی مرحوم مهدی فتحی به چشم می خورد. یک مقدار درباره انتخاب بازیگران سریال صحبت کنید؟ جالب است نقش حضرت علی(ع) را به مهدی فتحی ای واگذار کردید که نقش عمر و عاص را بازی کرده بود و خیلی برای او بازی در این نقش سخت بود. یک مقداری درباره این نقش ها و انتخاب بازیگران بگویید.

اول بگویم که چرا نقش حضرت علی(ع) را به مهدی فتحی سپردیم. حضرت علی(ع) درباره عمر و عاص فرموده اند: «عمر و عاص یک علی است در طریق باطل» شما بودید چه کسی را برای این نقش انتخاب می کردید؟ در وهله اول برای مهدی فتحی سخت بود، چنین نقشی را بپذیرد؛ اما بالاخره قبول کرد. دوست داشت این نقش را بازی کند. مهدی فتحی عاشق بازیگری بود و فضای بازی اش را خودش ایجاد می کرد. به گونه ای که بازیگر مقابل او ضعیف بود با او کار می کرد قوی بشود و با او بده بستان های درست داشته باشد.

خیلی فکر کردیم؛ کسانی که درباره انتخاب بازیگران می اندیشیدند من بودم، داود میرباقری، عبدالله اسکندری و مرحوم مازیار پرتو بودند که با هم بحث می کردیم و نظر می دادیم. در واقع درباره انتخاب بازیگران همفکری می کردیم. در وهله بعدی ما در سیره افراد، مشخصات شان را داریم. برای انتخاب افراد به شخصیت های سریال به متون سیره ابن هشام مراجعه کردیم.

این متون شخصیت ها را تعریف کرده بود. این چهره ها را به عبدالله اسکندری چهره پرداز سریال انتقال می دادیم و بازیگرها مورد بررسی قرار می گرفتند که فلان بازیگر به این شخصیت می خورد؛ او دعوت می شد. جالب است بدانید شما به سیره ابن هشام مراجعه می کنید، می بینید که در آن آمده، پارگی گوشه چشم مالک اشتر کجاست؟ به همین جهت هم اشتر به معنای چشم دریده است. آن قدر دقیق صحبت کردند و چهره افراد را ترسیم کردند.

بهترین آن چهره ها و ظاهر را که در سیره ابن هشام آمده بود پیدا کنیم و نزدیک شویم. روی تک تک موضوعاتی که در تولید سریال لازم بود انصافاً فکر می کردیم. هیچ کس خود رأیی نمی کرد.

ماجرای صحنه مرغابی ها

* یک دوستی به من گفت آقای بیک زاده صحنه مرغابی ها را بیشتر از همه دوست داشت؟

صحنه مرغابی ها صحنه ای بود که حضرت علی(ع) می خواهند به مسجد بروند؛ این صحنه حکمِ شمایل را دارد. فرمِ شمایل را دارد مثل همان نقال خوانی هایی که در قدیم داشتند که شاید 80 درصد آنها انطباق با تاریخ نداشت، اما مردم از آن خاطره دارند. صحنه مرغابی ها یک شمایل و تابلوست. یک شعر است. برای شاعر جایز است هرچیزی بگوید که برای دیگران جایز نیست.

صحنه، صحنه سختی بود که یک بار آقای مهدی فتحی و آقای میرباقری درباره اش صحبت کردند. مرحوم فتحی به تک برداشت و بدون برداشت معروف بوده است اما در این صحنه مرغابی ها می گویند منقلب شده و چند بار تصویربرداری کرده اند.

مهدی فتحی منتقد بازی خودش بود. اگر حس می کرد خوب نبوده همه هم می گفتند خوب بوده، برمی گشت و از نو تصویربرداری می کردند. تا آن چیزی که دلش می خواست درنمی آمد کار را رها نمی کرد و بارهای دیگری فیلمبرداری می شد تا آن چیزی بشود که او را راضی کند. یعنی نوع راه رفتن مهدی فتحی در این نقش مخاطب را منقلب می کند.

* این نوع راه رفتن مهدی فتحی را در آن صحنه مخاطب الان هم که می بیند منقلب می شود...

بله؛ هیچ کس باور نمی کرد، این بازیگر همان بازیگرِ عمر و عاص است.

جزو اسرار است

* واقعاً چطور این مرغابی ها و صحنه را آماده کردید که همه چیز طبیعی از آب درآید گویی همان صحنه ای باشد که در روایت ها درباره اش صحبت شده است؟

این جزو اسرار است. اما هر جانداری به یک چیزی علاقه دارد آن شیء مورد علاقه اش را در جلویش قرار دهید حساس می شود.

* نمی توانید ماجرا را جزئی تر تعریف کنید.

گفتم جزو اسرار است. این صحنه برای من شمایل و شعر برای من بود.

داریوش ارجمند ترسید

* عوامل و بازیگران در این صحنه گریه کردند؛ حال و احوالات چطور بود؟

یکی از چیزهایی که بازیگر بایستی به آن مسلط باشد آگاهی به موقعیت خودش داشته باشد. می داند بازی می کند یک جایی داریوش ارجمند جلوی چادر علی بن ابیطالب در مقطع صفین منقلب شد و ترسید. به من گفت ترسیدم! اما در ذهنم نمی آید. چون اگر منقلب می شدند نمی توانستند بازی کنند.

انتهای پیام/