دلایل اشتیاق وصف نشدنی امام علی (ع) به "شهادت"

خبرگزاری تسنیم، از بررسی خطبه های نهج البلاغه مشخص می شود که امیرالمؤمنین علیه السلام همواره آرزوی شهادت در راه خدا را داشته اند و این مسئله برخاسته از کمال روحی و مقام والای ایشان بوده است. اشتیاق ایشان به شهادت، نشانگر نگاه توحیدی و عاشقانه ایشان به لقاءالله است، و این خود دلیلی بر عظمت جایگاه شهادت در اسلام و نزد اولیای الهی است.

بیانات امام علی (علیه السلام) درباره شهادت، تنها نشان از شوق فردی ایشان نیست، بلکه حاکی از نگرش عمیق به مقام شهادت در راه خدا و مفهومی والا از جهاد در راه حق است. شهادت در نگاه ایشان نه تنها پایان زندگی نیست، بلکه پلی به سوی سعادت ابدی و رسیدن به رضوان الهی است.

خبرگزاری تسنیم در گفت وگو با حجت الاسلام رضا محمدی، کارشناس مسائل دینی، به بررسی جایگاه شهادت در منظر نگاه والای امام علی (ع) پرداخته است.

یکی از خصلت های مهم امام علی (ع) در آینه نهج البلاغه و سخنان گهربار ایشان، شوق بسیار حضرت به شهادت است. این شوق چگونه قابل درک است؟

اشتیاق امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام به شهادت در راه خدا، نشانه ای از مقام انسان کامل بودن ایشان است. درواقع شوق به شهادت، تأکیدی بر کمال شخصیت ایشان است.

تمام انبیای الهی و جانشینان آن ها، به ویژه ائمه اطهار علیهم السلام، انسان های کاملی بودند که تمام کمالات انسانی را دارا بودند. امیرالمؤمنین علیه السلام با وجود اینکه به تمام مراتب عرفانی و الهی دست یافته بود، آرزوی شهادت را داشت. این امر نشان می دهد که شهادت نه تنها نشانه ای از کمال انسان بلکه والاترین مقام برای یک بنده خالص خداوند است.

ضمانت و شفاعت امام علی (ع) در روز قیامت

در کدام خطبه های نهج البلاغه امیرالمؤمنین علیه السلام به آرزوی شهادت اشاره کرده اند؟

یکی از صریح ترین مواردی که امام علی (علیه السلام) به مقام شهادت اشاره کرده اند، خطبه 23 نهج البلاغه است. این خطبه که در بحبوحه جنگ جمل ایراد شده، نشان دهنده عزم راسخ امام در دفاع از حق و ایستادگی در برابر ظلم است.

ایشان در پایان این خطبه می فرمایند: «نَسْأَلُ اللَّهَ مَنَازلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُعَایشَةَ السُّعَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبیاءِ» به این معنا که: «از خداوند متعال جایگاه شهدا، هم نشینی با سعادتمندان و همراهی با انبیا را خواستاریم.» این دعا نشان دهنده اهمیت جایگاه شهادت در نزد امیرالمؤمنین علیه السلام است.

در این دعا، امام علی (ع) سه مقام والا را ذکر می کنند که به وضوح جایگاه شهادت را در کنار سعادت و همراهی با پیامبران قرار می دهد. این بیان نشان می دهد که از نگاه ایشان، شهادت نه تنها یک مرگ شرافتمندانه، بلکه راهی برای رسیدن به بالاترین درجات قرب الهی است.

این نگرش ریشه در بینش عمیق امام از فلسفه حیات دارد. در نگاه ایشان، زندگی تنها زمانی ارزشمند است که در مسیر حق صرف شود و شهادت، بالاترین نوع وفاداری به این مسیر است. این همان راهی است که پیامبران، ازجمله پیامبر اکرم (ص) و امام حسین (ع) نیز آن را برگزیدند.

چرا شهادت در نگاه امیرالمؤمنین علیه السلام جایگاهی والا دارد؟

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله در حدیثی می فرمایند: «فَوْقَ کلِّ ذی برٍّ بَرٌّ حَتَّی یقْتَلَ اَلرَّجُلُ فِی سَبیلِ اَللَّهِ فَإِذَا قُتِلَ فِی سَبیلِ اَللَّهِ فَلَیسَ فَوْقَهُ برّ.» یعنی «برتر از هر نیکی، نیکی دیگری است، تا آنکه انسان در راه خدا کشته شود و چون در راه خدا کشته شد، دیگر برتر از آن نیکی وجود ندارد.»

این حدیث جایگاه بی نظیر شهادت را نشان می دهد، به گونه ای که حتی امیرالمؤمنین علیه السلام که خود دارای همه اوصاف عالی انسانی است، آرزوی رسیدن به این مقام را دارد.

آیا روایتی وجود دارد که نشان دهد امیرالمؤمنین علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله درخواست شهادت کرده باشند؟

بله، در خطبه 156 نهج البلاغه امام علی علیه السلام به گفت وگویی که با پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله داشته اند اشاره می کنند: «یا رسول الله، أَوَ لَیْسَ قَدْ قُلْتَ لِی یَوْمَ أُحُدٍ حِینَ اسْتُشْهِدَ مَنْ اسْتُشْهِدَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ حِیزَتْ عَنِّی الشَّهَادَةُ، فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَیَّ فَقُلْتَ لِی: أَبْشِرْ فَإِنَّ الشَّهَادَةَ مِنْ وَرَائِکَ؟»

امیرالمؤمنین علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گلایه مندانه می پرسند: «ای رسول خدا! مگر روز احد که برخی از مسلمانان شهید شدند و شهادت از من دور شد، به من نگفتی که نگران نباش، شهادت در پیش روی تو خواهد بود؟»

این سخن نشان می دهد که حضرت علی علیه السلام از اینکه در آن زمان به شهادت نرسیده اند، اندوهگین بوده اند. در ادامه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله از ایشان می پرسند: «نظر تو درباره شهادت چیست؟ آیا صبر خواهی کرد؟» و امام در پاسخ می فرمایند: «یَا رَسُولَ اللَّهِ، لَیْسَ هَذَا مِنْ مَوَاطِنِ الصَّبْرِ، وَلَکِنَّهُ مِنْ مَوَاطِنِ الْبُشْرَی وَ الشُّکْرِ.» یعنی: «ای رسول خدا! اینجا جای صبر نیست، بلکه جای بشارت و شکرگزاری است.»

چگونه می توان این اشتیاق حضرت علی علیه السلام به شهادت را درک کرد؟

امیرالمؤمنین علیه السلام با اوج مقام والایی که دارند، نه تنها از شهادت واهمه ای ندارند، بلکه مشتاقانه آن را از خداوند درخواست می کنند. ایشان در دعاهای خود می فرمایند: «نَسْأَلُ اللَّهَ مَنَازلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُعَایشَةَ السُّعَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبیاءِ».

همچنین در روایات آمده است که یکی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه وآله عرض کرد: «یا رسول الله! از خدا بخواهید آن مقامی که به بهترین بندگانش عطا می کند، به من نیز عطا کند.» پیامبر فرمودند: «اگر چنین باشد، تو باید شهید شوی.» این بیان نشان می دهد که شهادت مقام خاص ترین و والاترین بندگان الهی است.

این تعبیر نشان می دهد که امام علیه السلام شهادت را نه یک مصیبت، بلکه یک نعمت و موهبت می دانند. حتی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نیز به یارانشان فرمودند که اگر کسی مقام بالاترین بندگان خدا را بخواهد، باید آماده شهادت باشد. این حقیقت جایگاه بی نظیر شهادت را به عنوان مقامی برای خاص ترین بندگان الهی تأیید می کند.

امام علی (علیه السلام) در خطبه 119 نهج البلاغه هم به شهادت اشاره می کنند.

بله؛ امام علی (علیه السلام) در این خطبه اشتیاق عمیق خود به شهادت را بیان می دارند و می فرمایند که اگر امید به شهادت نداشتند، از میان مردم می رفتند و دیگر هیچ ارتباطی با آنان برقرار نمی کردند. این بیان نشان دهنده اوج علاقه آن حضرت به شهادت در راه خدا و همچنین نارضایتی از برخی مردم آن زمان است که از حق رویگردان بودند. 

در این خطبه می فرمایند: « لَوْ لَا رَجَائِی الشَّهَادَةَ عِنْدَ لِقَائِی الْعَدُوَّ وَ لَوْ قَدْ حُمَّ لِی لِقَاؤُهُ، لَقَرَّبْتُ رِکابی ثُمَّ شَخَصْتُ عَنْکمْ فَلَا أَطْلُبُکمْ مَا اخْتَلَفَ جَنُوبٌ وَ شَمَالٌ؛  اگر امید نمی داشتم که روزی به هنگام رویارویی با دشمن به شهادت می رسم -و ای کاش چنین شهادتی برایم مقدّر می شد- مرکب خویش پیش می کشیدم و بر آن می نشستم و از میان شما می رفتم و، تا باد شمال و جنوب می وزید، از شما یاد نمی کردم.»

مضمون مشابهی در نامه 35 نهج البلاغه مشاهده می شود. حضرت در این نامه تأکید می کنند که اگر امید به شهادت و آمادگی برای مرگ نداشتند، حتی یک روز هم در میان مردم نمی ماندند و از مصاحبت با آنان دوری می کردند. این تأکید مجدد، اهمیت جایگاه شهادت در نگاه امام علی (علیه السلام) را نشان می دهد. 

در نامه 35 مشابه همین مضمون می فرماید: « فَوَاللَّهِ لَوْ لَا طَمَعِی عِنْدَ لِقَائِی عَدُوِّی فِی الشَّهَادَةِ وَ تَوْطِینِی نَفْسِی عَلَی الْمَنِیةِ، لَأَحْبَبْتُ أَلَّا [أَبْقَی] أَلْقَی مَعَ هَؤُلَاءِ یوْماً وَاحِداً وَ لَا أَلْتَقِی بهِمْ أَبَداً.؛ به خدا سوگند، اگر نه این بود که همه آرزویم به شهادت رسیدن است، به هنگام رویارویی با دشمن و اگر نه دل بر مرگ نهاده بودم، خوش نداشتم که حتی یک روز هم در میان اینان بمانم یا در روی ایشان بنگرم.» این تعابیر، تعابیر عجیبی است که مقام و جایگاه شهادت را در نزد خدای متعال برای ما مطرح می فرماید.

دعا برای شهادت عزیزان هم نکته مهمی در بیانات امام است. آن حضرت چگونه در دعاهایشان برای شهادت طلب می کردند؟ 

امام علی (ع) در بسیاری از سخنرانی ها و نامه های خود در پایان، برای شهادت دعا می کردند. از جمله در نامه 53 نهج البلاغه که خطاب به مالک اشتر است، از خداوند درخواست می کنند که پایان عمرشان را با سعادت و شهادت قرار دهد و تأکید می فرمایند: « وَأَنْ یَخْتِمَ لِی وَ لَکَ بالسَّعَادَةِ وَالشَّهَادَةِ، إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ؛ و اینکه پایان عمر من و تو را به شهادت و رستگاری ختم فرماید، که همانا ما به سوی او باز می گردیم.» این موضوع، نشان دهنده نگاه بلند امام به شهادت به عنوان والاترین سعادت ممکن است. 

چرا امام علی (علیه السلام) این چنین مشتاق شهادت بودند؟ 

از نگاه امام علی (علیه السلام)، شهادت تنها یک مرگ نیست، بلکه والاترین نوع لقاءالله و رسیدن به مقام بندگی خالصانه است. شهادت به معنای حضور در میدان حق طلبی و ایستادگی در برابر ظلم است، امری که امام همواره در طول زندگی خود دنبال کرده اند. 

این اشتیاق به شهادت در سیره پیامبر (ص) و دیگر امامان نیز مشاهده می شود. پیامبر اسلام (ص) خود بارها اشتیاق به شهادت را بیان فرموده اند. از جمله در حدیثی مشهور می فرمایند:  «وَددْتُ أَنِّی قُتِلْتُ فِی سَبیلِ اللَّهِ، ثُمَّ أُحْییتُ، ثُمَّ قُتِلْتُ، ثُمَّ أُحْییتُ، ثُمَّ قُتِلْتُ.» یعنی «دوست داشتم در راه خدا کشته شوم، سپس زنده شوم، دوباره کشته شوم، سپس زنده شوم، و باز کشته شوم.» 

همچنین امام حسین (ع) در روز عاشورا فرمودند: «إِنِّی لَا أَرَی الْمَوْتَ إِلَّا سَعَادَةً وَالْحَیاةَ مَعَ الظَّالِمِینَ إِلَّا بَرَمًا» یعنی «من مرگ را جز سعادت نمی بینم و زندگی با ستمگران را جز نکبت نمی دانم.» این موضوع نشان می دهد که اشتیاق به شهادت، نه از سر مرگ طلبی، بلکه به دلیل فهم عمیق از ارزش های الهی و دفاع از عدالت و حقیقت است. 

انتهای پیام/