داستان و شعر منتقل کننده هویت ملی و فرهنگی کشورها هستند

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست برخط با عنوان «تأثیر فرهنگ بر هویت ملی و ارزش های اخلاقی» توسط رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه و با همکاری دانشگاه دولتی علوم انسانی روسیه، دانشگاه اصفهان و مشارکت اداره کل همکاری های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد. در این نشست سخنرانان از ایران و روسیه دیدگاه های خود را درباره تأثیر عوامل مختلف فرهنگی بر هویت ملی و ارزش های اخلاقی دو کشور، مطرح کردند.

«از اسطوره تا تاریخ: بررسی ساختارهای هویت ملی در کتاب «داستان سال های گذشته» و «شاهنامه»» موضوع سخنرانی اولین پژوهشگر از انستیتو فرهنگ های شرقی و باستانی دانشگاه دولتی علوم انسانی روسیه؛ «ماکسیم سوخانوف» بود.

سوخانوف با اشاره به متون تاریخی اعم از وقایع نگاری، اشعار حماسی یا وقایع نگاری، به عنوان آثاری که نقشی کلیدی در شکل گیری هویت ملی مردم یک کشور ایفا می کنند، گفت: این متون و آثار می توانند به عنوان مشارکت کنندگان فعال در فرآیندهای فرهنگی و سیاسی عمل کنند.

وی به دو مصداق از ایران و روسیه پرداخت و گفت: «داستان سال های گذشته» که مجموعه وقایع نگاری باستانی روسی است و «شاهنامه» منظومه حماسی فردوسی که با اختلافی حدود یک قرن خلق شده اند، دو اثر برجسته ادبی به شمار می روند. محققان میان شاهنامه و حماسه های قهرمانانه فرهنگ های اسلاوی شرقی شباهت هایی می دانند. این آثار با وجود تفاوت در ژانر، بافت تاریخی و ویژگی فرهنگی، توانایی شگفت انگیزی را به عنوان فرهنگ در تبدیل اسطوره به تاریخ و تاریخ به ابزار تحکیم ملی نشان می دهند.

این پژوهشگر روس ادامه داد: این دو کتاب را می توان به عنوان عناصر مهم رمزهای فرهنگی در نظر گرفت که در ساختن هویت های ملی و حافظه فرهنگی دو ملت نقش بسزایی داشتند و روایت های اسطوره ای و حماسی این متون که در آگاهی تاریخی مردم ثبت شده اند، پایه ای برای خودشناسی و بازتاب فرهنگی، ایجاد تصاویر مشترک میراث قهرمانانه، تداوم فرهنگی و سیاسی و وحدت ملی و در نهایت، مدل های پایدار تفسیر گذشته که تأثیر شگرفی در حال و آینده دارند، ترسیم می کنند.

بازتاب هویت ملی و ارزش های اخلاقی در ادبیات فارسی

الهه سلیمانی پژوهشگر دانشگاه اصفهان با اشاره به بازتاب هویت ملی و ارزش های اخلاقی در ادبیات فارسی» گفت: ایرانی کیست؟ و پاسخ به این سوال به شناخت هویت مردمان کشور مربوط است که شالوده آن را هویت ملی و ارزش های اخلاقی می سازد. هویت ملی و ارزش های اخلاقی جامعه از یک منبع است که ریشه در تاریخ، فرهنگ و سنت ها دارد و پایبندی به ارزش ها ویژه آن ملتی است که به هویت خود افتخار می کنند.

وی افزود: کسانی که پایبندی به ارزش های اخلاقی مشترک، احساس همبستگی و هویت ملی را در خود تقویت می کنند به هویت خود آگاهند و آن را از جنبه هایی در ادبیات فارسی یافته اند.

این پژوهشگر مهم ترین موضوع بازتاب داده شده در ادبیات فارسی را هویت ملی و ارزش های اخلاقی جامعه ایران دانست و افزود: در آثار ادبیات فارسی می توانیم شاهد نمادهای فرهنگی بی شماری باشیم که تاریخ فرهنگ و روحیات ملت ایران را به نمایش می گذارند و همچنین به بررسی و تحلیل مسائل اخلاقی و اجتماعی در جامعه نیز می پردازند.

وی با اشاره به اینکه ادبیات به عنوان یک پل ارتباطی بین فرد و جامعه عمل می کند، گفت: ادبیات از طریق داستان ها و شعرها می تواند هویت ملی و فرهنگی - اجتماعی و اصول و ارزش های اخلاقی را معرفی کند و برای افراد آن جامعه، به مثابه یک آینه و الگو باشد و از طرفی احساس مسئولیت اجتماعی و همبستگی را تقویت کرده و برای افراد دیگر جوامع می تواند یک دفترچه راهنمایی برای معرفی هویت و کیستی آن ملت باشد.

سلیمانی گفت: ادبیات یک جامعه، راه چاره ای برای گمگشتگی فرهنگی و چالش های زندگی مدرن و مصرف محور امروز است؛ جایی که مردم هر جامعه می توانند به خویشتن ملی و فرهنگی خود بازگردند.

ابزارگرایی اسطوره شناسی در بستر سیاست هویتی

سوفیا رزوشکینا از دانشگاه دولتی علوم انسانی روسیه، سخنان خود را با موضوع «ابزارگرایی اسطوره شناسی در بستر سیاست هویتی»، با این واقعیت آغاز کرد که جنگ های شناختی و فشار اطلاعاتی، روسیه و ایران را وادار می کند تا با روی آوردن به سنت ها، به دنبال راه های جدیدی برای محافظت از هویت مردمان خود باشند.

وی افزود: ارزش های معنوی و اخلاقی دو کشور ایران و روسیه به نوبه خود با بعد اسطوره ای فرهنگ پیوند ناگسستنی دارند، زیرا اسطوره ها مبنای شکل گیری و انتقال این ارزش ها بوده و حاوی کهن الگوها و مدل های وجودی جهانی هستند.

رزوشکینا ادامه داد: این الگوها نه تنها جهان و جایگاه انسان را در آن تبیین می کنند، بلکه رهنمودهای اخلاقی را تعیین و هویت جمعی و فردی را شکل می دهند و دقیقاً به همین دلیل است که انسان تمایل دارد امر اساطیری را در وجود خود بازنمایی کند چراکه به او احساسی می دهد که ریشه در هستی، درک وجود اصیل خود و احساس تعلق به یک جامعه دارد. وی در ادامه گفت: پدیده هویت، فعالانه توسط غرب برای ساختن سیاست هویتی استفاده می شود و این سیاست در حال تبدیل شدن به ابزاری در واقعیت های اجتماعی مدرن، به ویژه در زمینه جنگ های اطلاعاتی است. ویژگی چنین جنگ هایی در تهاجم عناصر یک نظام ارزشی بیگانه به هویت جمعیت کشورها است که منجر به دگرگونی آنها می شود.

وی افزود: رولان بارت مکانیسم چنین تهاجمی را کشف کرده و اعتقاد دارد که آن بیانگر شیوه ای ابزارگرایانه برای بازنمایی اسطوره شناسی است. همان طور که تجربه ایران و روسیه نشان می دهد، ابزارسازی اسطوره شناسی به میدان مبارزه برای حاکمیت فرهنگی و حفظ هویت تبدیل می شوند و از آنجا که هویت یک موجودیت ایستا نیست بلکه فرآیندی پویا محسوب می شود، از طریق تعامل با دیگری و بافت فرهنگی شکل می گیرد.

تبادل ارزش ها میان سینما و جامعه

مینا حسنی، پژوهشگر دانشگاه اصفهان با اشاره به موضوع «تبادل ارزش ها میان سینما و جامعه»، گفت: از دید بسیاری از جامعه شناسان، هنر و جامعه ارتباطی دو سویه و متقابل دارند و در مورد سینما این ارتباط عمیق تر و پیچیده تر است، چراکه سینما ترکیبی از هنر و صنعت را در خود دارد و به طور همزمان ارتباطی تصویری و صوتی با مخاطب ایجاد می کند.

حسنی به ایده پیر سورلن جامعه شناس سینما اشاره کرد و گفت: هرچند سینما قابلیت آن را ندارد که به طور کامل هرآنچه در واقعیت هست را بی کم و کاست به تصویر درآورد، از شر واقعیت بیرونی خلاص نمی شود، درست مانند آئین ها که هرچند سوژه خود را در قالب چارچوب ها گاه به صورت دیگری بازتاب می دهند، نمی توان آنها را نادیده انگاشت.

این پژوهشگر به دوران هشت سال دفاع مقدس اشاره کرد که سینما مفاهیم و ارزش های ملی گرایی را برجسته می کرد و گفت: اگر به تاریخ یک کشور مثل ایران نگاه کنیم درمی یابیم که مفهوم ملی گرایی نه تنها در زمان جنگ بلکه از قرون قبل در قالب های ادبی و شعر و در ناخودآگاه جمعی جامعه نشت و نفوذ داشته و در دوره معاصر دوباره از مسیرسینما بازتولید شده است.

وی افزود: در بحث تحمیلی جهانی شدن و ادغام فرهنگ ها و نگرش های فکری با این جریان، سینما نیز وارد مرحله جدیدی شده و جوانان و شیوه نگرش آنها در مضامین داستان های سینمایی خود را نشان می دهد.

ارزش های معنوی و اخلاقی در سینمای ایران و روسیه

آناستاسیا کوروستالوا پژوهشگر با اشاره به ارزش های معنوی و اخلاقی در سینمای ایران و روسیه گفت: سینمای معاصر عمدتاً با گرایش های هالیوود و ارزش های لیبرال پشت آن تعریف می شود و به دلیل ساده سازی طرح ها، تمرکز بر نمایش و امتناع از پرداختن به مسائل عمیق اخلاقی و معنوی همواره مورد انتقاد قرار می گیرد.

وی ادامه داد: در این زمینه، سینمای ایران و روسیه که مسلماً اشتراکات زیادی با هم دارند، پدیده جالبی را به نمایش می گذارند که رویکردی جایگزین برای به تصویر کشیدن زندگی از منظر ارزش های تمدنی معنوی و اخلاقی، به همراه دارد.

کوروستالوا به توافق بنیاد سینمایی فارابی با اتحادیه سینماگران روسیه اشاره کرد و افزود: این توافق آینده ای مطلوب را برای شناخت سینمای دو کشور فراهم می کند شناختی که می تواند نشان دهد در ایران تقویت عدالت اجتماعی، جلوگیری از شکاف طبقاتی و توسعه روابط بین فردی، خانوادگی و اجتماعی در راستای تقوای الهی، بصیرت دینی و حکمت به منظور تقویت وحدت ملی درخواست می شود.

وی افزود: در حال حاضر وظایف مشابهی برای کارگردانان سینمای روسی در کشور ما تعیین شده است و سیر کلی ارزش های اخلاقی سنتی طبق مصوبه دولت تا حدی بر سینمای ما تأثیر می گذارد.

این پژوهشگر ادامه داد: از 5 مارس مشخص شد که وزارت فرهنگ در آینده تلاش های خود را بر حمایت از فیلم هایی با هدف تقویت ارزش های اخلاقی سنتی روسیه متمرکز خواهد کرد و این امر به مشترکات ما با ایران می افزاید.

وی درباره سینمای ایران افزود: ایران از نظر سهم سینمای ملی در گیشه با عدد نزدیک به 100 درصد پیشتاز است. در روسیه نیز در سال های اخیر، روند رشد کمی و کیفی و همچنین افزایش تعداد فیلم های داخلی در توزیع وجود داشته است و این امر می تواند تا حد امکان سینمای روسیه را از عناصر خام لیبرال پاک کند و به بازیابی و ترویج هویت ملی کمک کند.

این پژوهشگر گفت: در حال حاضر، قابل توجه است که در زمینه رویارویی با محصولات هالیوود، سینمای روسیه به طور فزاینده ای تمایل به درک هویت ملی، احیا گذشته تاریخی و ارزش های سنتی را نشان می دهد که اغلب از طریق مسیحیت ارتدکس منعکس می شود.

مبانی تمدنی در تدریس ادبیات روسی

پاول کسیلیف با اشاره به مبانی تمدنی در تدریس ادبیات روسی گفت: امروزه ادبیات روسی، به ویژه در مدارس، بر اساس قوانینی که در دوران شوروی شکل گرفت، مطالعه می شود. در بیشتر موارد، ما مطالعه ادبیات روسیه را از قرن نوزدهم آغاز می کنیم؛ با پوشکین و با ادبای قبلی، اما در عین حال به وضوح نشان می دهیم که قانون عصر طلایی ادبیات روسیه باید دقیقاً از پوشکین برگرفته باشد.

وی افزود: نویسندگان پایان قرن؛ کارامزین، درژاوین، کریلوف پیشینیان پوشکین هستند که عمق ادبیات روسی را آشکار کردند. اگر کریلوف، اخلاق را آموزش می داد، برخی از واقعیت های زندگی روسی را به صورت تمثیلی بیان می کرد، پوشکین آن را از طریق استعداد شاعرانه به عنوان یک داستان سرا آشکار کرد.

پاول کسیلیف سپس به ادبیات در روسیه جدید پرداخت و گفت: در عصر سیاست زدایی و تاریخ زدایی از روند آموزشی، مهم نیست که کدام قانون در دروس ادبیات غالب باشد بلکه مهم است نمونه های زیادی از ادبیات قدیمی روسی توسط جوانان برای درک هویت ملی خوانده شوند و در قانون گنجانده و بازنشر شوند.

وی ادامه داد: لازم است گفته شود که تمام فرهنگ و اندیشه روسی با نقاشی شمایل روسی، الهیات روسی و فلسفه روسی قبل از قرن 19 به فعلیت رسیده و در ذهن فرد روسی شکل گرفته است.

این پژوهشگر گفت: ما باید موضوع بازنگری در دستاوردهای فرهنگ روسیه و بازگرداندن پایه وحدت ارتدکس به روسیه را مطرح کنیم و برای شروع لازم است در آموزش اصولی بر اساس فرهنگ، زیبایی شناسی، ادبیات و الهیات ارتدکس همت کنیم.

برقراری ارتباط پژوهشگران جوان ایران و روسیه و تبادل تجربیات و دیدگاه ها

محسن گودرزی عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان ضمن ابراز خرسندی از برقراری ارتباط پژوهشگران جوان ایران و روسیه و تبادل تجربیات و دیدگاه ها پیرامون موضوع مهم هویت ملی و ارزش های اخلاقی در دو جامعه گفت: یکی از بحث های مهمی که امروز در این نشست مطرح شد، استفاده از ظرفیت سینما به عنوان سازوکاری در ترویج فرهنگ بومی و نقش آن در عرصه های هویتی است.

وی افزود: سینما و ظرفیت های آن در ایران و روسیه برای مواجهه با فرهنگ غالب غربی و رهایی از تسلط این فرهنگ در جوامع ما، نقش با اهمیتی دارد و می تواند در بازتولید ارزش های فرهنگی اجتماعی و سنت های ویژه برای تحکیم نهاد خانواده و در نهایت برای ساخت هویت ملی، سهم خود را ایفا کند.

این استاد دانشگاه گفت: در برخی مقالات ارائه شده به نقش زبان فارسی و روسی اشاره شد که در اینجا از مفهوم گفتمان استفاده شده است، بدین معنا که زبان را صرفاً یک سازوکار واژگانی نبینیم بلکه آن را عامل معنابخشی به زندگی تلقی کنیم و بر آن باشیم که چگونه می توان در راستای توسعه فرهنگی و هویتی، آن را به خدمت بگیریم.

وی افزود: تقابل هویتی بین ایران و غرب همچنین بین روسیه و غرب در مطالب گفته شده برجسته بود که می توان با انجام پژوهش های مختلف توسط محققین ایران و روسیه، درک آن و راه های مقابله را توسعه داد.

استفاده از ادبیات، زبان و سینما برای توسعه درک هویت ملی و پایبندی به ارزش های اخلاقی

آپولیناریا آوروتینا استاد دانشگاه دولتی علوم انسانی روسیه با اشاره به پل ارتباط جوانان دانشگاهی دو کشور دارای تمدن و سبقه فرهنگی دیرینه و غنی گفت: مقالاتی که امروز توسط پژوهشگران ایران و روسیه در این نشست ارائه شد، در مورد فرم و شکل دهی درک از هویت ملی و تمدنی دو کشور، از دغدغه جوانان ما برای حفاظت از ارزش های اخلاقی و مبانی هویت حکایت داشت.

وی افزود: مطرح کردن ابزارهایی چون ادبیات، زبان و سینما برای توسعه درک هویت ملی و پایبندی به ارزش های اخلاقی نشان می دهد، چگونه می توانیم با این عناصر فرهنگی، بازسازی و درک هویت خود را تحقق ببخشیم بویژه در مورد سینما که امروزه نمی توان نقش منحصر بفرد آن را بر اذهان عمومی انکار کرد.

آوروتینا ادامه داد: توصیه من این است که پژوهشگران ما در حوزه های مورد بررسی در این نشست، با همکاری دیگر پژوهشگران تحلیل های خود را برای حفظ هویت و فرهنگ در جهت تقویت حس تعلق به یک جامعه مبتنی بر ارزش های اخلاقی و سنتی، ارائه کنند و در زمانه ای که غربی ها هویت جوامع را تحریف و تضعیف می کنند، بسیار مهم است که جوانان دو کشور دوست؛ ایران و روسیه با پژوهش ها و ارائه راهکارهای خود در این موضوع، هم به آینده توسعه روابط کمک کنند و هم با استفاده از مشترکات فرهنگی، مقابله با فرهنگ تهاجمی غربی را ترویج کنند.