بنیاد مستضعفان به هیچ عنوان "رقیب بخش خصوصی" نیست

این بنیاد با تکیه بر مأموریت اصلی خود که بر اساس فرمان تاریخی امام خمینی(ره) مبنی بر خدمت رسانی به محرومان شکل گرفت، در چهار دهه گذشته در حوزه های عمرانی، آموزشی، بهداشتی و اشتغال زایی در مناطق محروم کشور، کارنامه قابل دفاعی داشته است.

حسین دهقان؛ رئیس بنیاد مستضعفان، در گفت وگو با تسنیم به تشریح برنامه های این نهاد برای ایجاد اشتغال پایدار و توسعه متوازن مناطق محروم پرداخت. وی با اشاره به فرآیند حمایت از مشاغل خُرد و کارگاه های محلی، بر ارزیابی صلاحیت افراد، آموزش مهارت های تخصصی و ایجاد زنجیره های تولیدی محلی تأکید کرد که در نهایت به فروش محصولات در بازارگاه های فیزیکی و مجازی می انجامد.

دهقان هدف کلیدی این اقدامات را جلوگیری از مهاجرت، احیای هویت بومی و تشویق بازگشت به روستاها با حفظ ارزش های فرهنگی دانست. وی همچنین از ورود برخی محصولات به بازارهای بین المللی و همکاری 4500 گروه جهادی با حضور 60 هزار نیروی مردمی خبر داد.  

در بخش دیگری از این مصاحبه، دهقان شاخص های راهبردی بنیاد برای ورود به حوزه های اقتصادی مانند امنیت غذایی، معدن و فناوری های نوین را برشمرد که مبتنی بر مقیاس ملی، پیشتازی فناورانه و تکمیل خلأهای بخش خصوصی است. وی با رد ادعای رقابت با بخش خصوصی، بر نقش تنظیم گری و توازن بخشی بنیاد در بازار تأکید کرد. همچنین حل وفصل هزاران پرونده قضایی از طریق مذاکره، برنامه های ویژه اعزام جانبازان به عتبات و فرآیند شفاف واگذاری هتل ها از طریق مزایده، از دیگر موضوعات مطرح شده بود که نشان دهنده رویکرد جامع این نهاد در پیوند اقتصاد، فرهنگ و عدالت اجتماعی است.

با توجه به اهمیت بازخوانی عملکرد و مأموریت های بنیاد مستضعفان در فضای امروز کشور، خبرگزاری تسنیم میزبان حسین دهقان؛ رئیس بنیاد مستضعفان شد تا در گفت وگویی تفصیلی به پرسش های کلیدی درباره عملکرد بنیاد، چالش های پیش رو و برنامه های آتی آن پاسخ دهد؛ پیش از این، بخش نخست این مصاحبه با عنوان "هزینه کرد یکساله 45 همتی بنیاد مستضعفان برای محرومیت زدایی" منتشر شد؛ در ادامه مشروح بخش دوم و پایانی گفت وگوی تسنیم با رئیس بنیاد مستضعفان را می خوانید:

تسنیم: سهم بنیاد مستضعفان در ایجاد اشتغال برای اقشار آسیب پذیر و مستضعف به چه میزان بوده است؟

یکی از اهداف کلیدی ما ایجاد اشتغال پایدار با درآمد مناسب است. این اشتغال می تواند در قالب مشاغل خانگی، کارگاه های کوچک و سایر مدل های کسب وکار باشد. فرآیند ما به این صورت است که ابتدا افراد را از نظر صلاحیت و توانمندی ارزیابی می کنیم. به عنوان مثال، اگر فردی بخواهد یک کارگاه تأسیس کند، ابتدا بررسی می شود که آیا او توانایی، استعداد و قابلیت های لازم برای این کار را دارد یا خیر. در صورت تأیید، آموزش های مورد نیاز ارائه می شود تا وی مهارت های لازم برای اجرای کار را کسب کند.

پس از این مرحله، ما از افراد حمایت کرده و آن ها را تا رسیدن به محصول نهایی همراهی می کنیم. علاوه بر این، دو اقدام مهم دیگر نیز انجام می دهیم:

1. تلاش می کنیم کسب وکارها را در یک منطقه یا زنجیره محلی به هم پیوند دهیم، به طوری که محصول هر کسب وکار به ورودی کسب وکار دیگر تبدیل شود یا به یک محصول نهایی منجر گردد.

2. یک بازارگاه ایجاد می کنیم تا این محصولات به فروش برسند. همچنین به افراد کمک می کنیم تا یاد بگیرند که چگونه محصولات خود را در فضای مجازی عرضه و به فروش برسانند.

جالب است که برخی از این کسب وکارها حتی وارد بازارهای بین المللی شده اند. هدف ما ایجاد اشتغال پایدار و جلوگیری از مهاجرت به شهرها از طریق احیای هویت و فرهنگ مناطق محروم و روستاهاست.

هدف نهایی ما در مناطق محروم و روستاها، بازگرداندن هویت بومی افراد، جلوگیری از مهاجرت و حتی تشویق مردم به بازگشت به مناطق خود است. تمام این اقدامات را با حفظ فرهنگ، هویت بومی و ارزش های اجتماعی انجام می دهیم تا یک ساختار هویتی قوی شکل بگیرد.

در مسیر انعکاس این دستاوردها، به دو دلیل تا حدودی محتاطانه عمل کرده ایم:

1. نخواستیم بنیاد را قبل از آمادگی کامل، در معرض پرسش ها و مطالبات گسترده قرار دهیم.

2. ترجیح دادیم که به جای انفعال و تأثیرپذیری از فشارهای مختلف، خودمان تصمیم گیری کنیم.

در فرآیند اجرا، تمامی ذی نفعان از جمله امام جمعه، نماینده شهر، مسئولان محلی و جوانان را گرد هم می آوریم تا مشخص شود مسئله اصلی چیست. زمانی که همه به یک اجماع برسند، برنامه ای طراحی و اجرا می شود که مورد حمایت همگان قرار دارد. در نتیجه، کسی نمی تواند آن را متوقف کند.

ما به عنوان مدیر این فرآیند، نقش هماهنگ کننده را ایفا می کنیم تا تمامی نهادهای مسئول درگیر شوند. این روش به ما کمک می کند که در برابر فشارهای جانبی، مانند درخواست های غیرضروری (مثلاً ساخت یک جاده ای که اولویت ندارد)، مقاومت کنیم و بر اجرای برنامه اصلی تمرکز داشته باشیم.

با این رویکرد، برنامه محور شده ایم و دیگر به صورت موردی و پراکنده عمل نمی کنیم. البته هنوز فاصله داریم تا این مدل کاملاً جا بیفتد و همه به این درک مشترک برسند. اما تاکنون موفق شده ایم چارچوبی ایجاد کنیم که در آن، هر کار از ابتدا تا انتها مشخص باشد:

چه کسی چه کاری انجام می دهد؟ استانداردهای اجرایی چیست؟ چه کسی نظارت می کند؟ و چه کسی نتایج را ارزیابی می کند؟

با چنین رویکردی، سازمانی ایجاد کرده ایم که بر پایه نیروی مردمی و داوطلبانه فعالیت می کند. ما برای اجرای پروژه ها، مجریان و تسهیل گرانی در استان ها داریم که متناسب با تعداد پروژه ها انتخاب می شوند. تاکنون 500 نفر آموزش دیده اند و از میان 3000 متقاضی، افراد را به صورت دقیق ارزیابی کرده ایم تا مطمئن شویم از نظر شخصیتی و توانمندی مناسب هستند.

بیشتر افرادی که در این مجموعه فعالیت می کنند، دارای مدرک کارشناسی ارشد و دکتری هستند. نحوه کار ما به این شکل است که مسئولیت هر پروژه را به افراد متخصص می سپاریم و بر اساس نتایج، میزان تأثیرگذاری و هزینه ها، دستمزد آن ها تعیین می شود. البته این افراد ارتباطی بیمه ای با ما ندارند و درآمدشان صرفاً از محل کار انجام شده تأمین می شود.

برنامه های آموزشی متعددی داشته ایم و تاکنون دو دوره برگزار کرده ایم. برای ایجاد تمایز و هویت سازمانی، یونیفرم هایی طراحی کرده ایم تا در هر جایی که اعضا حضور دارند، مشخص باشد که چه کسی تسهیلگر است و چه کسی مجری. این امر به شفافیت نقش ها کمک کرده و باعث شده 500 نفر در این ساختار فعالیت کنند.

در حال حاضر، 4500 گروه جهادی با ما همکاری دارند و تاکنون 60 هزار نفر از مردم به این سیستم پیوسته اند. این افراد موفق به دریافت وام و حمایت های مالی شده اند.

تسنیم: مقام معظم رهبری در حکم ریاست شما بر بنیاد، بر به کارگیری نیروهای متخصص، جهادی و جوان تاکید کردند؛ آایا این انتخاب "مجری و تسهلیگر" در راستای همان فرمایشات رهبری در حکم شما است؟

خیر! در راستای به کارگیری نیروهای متخصص جهادی، موسسه «دانشمند» را مسئول کرده ایم که هدف آن حمایت و آموزش و تأمین مالی از شرکت های دانش بنیان، استارتاپ ها و جوانان مستعدی است که قصد ورود به عرصه اقتصاد و کارآفرینی را دارند. این موسسه علاوه بر ارائه آموزش های تخصصی، تأمین مالی و توانمندسازی این افراد را بر عهده دارد تا بتوانند شرکت های دانش بنیان موفقی ایجاد کنند.

برای توسعه نیروی انسانی، مرکزی را در بنیاد راه اندازی کرده ایم که مسئولیت جذب و آموزش 400 نیروی جوان را بر عهده دارد. این افراد پس از طی دوره های آموزشی، برای تصدی مدیریت های میانی سیستم و اجرای برنامه های بنیاد آماده خواهند شد.

تسنیم: این مرکز در بنیاد مستضعفان ایجاد شده است؟

بله حتی اساسنامه آن نیز تصویب شده و ارکان آن نیز تعیین شده است و فکر می کنم در دهه فجر رسماً کار خود را آغاز کند.

تسنیم: در حوزه شرکت های دانش بنیان، فعالیت و تعامل شرکت ها با شما چگونه است؟

در حوزه شرکت های دانش بنیان، رویکرد ما این است که شرکت های بالغ و تثبیت شده، قراردادهای کاری مشخصی داشته باشند، در حالیکه شرکت های نوپا و استارتاپ هایی که هنوز به مرحله بلوغ نرسیده اند، تحت حمایت موسسه دانشمند قرار گیرند تا به سطح مطلوب برسند.

تسنیم: آیا تمام درآمد بنیاد مستضعفان صرف مناطق محروم می شود؟

باید گفت با توجه به اینکه ما دارای صنایع، کارخانه ها و کارگاه های تولیدی هستیم، بخشی از درآمد بنیاد نیز به نگهداشت وضعیت موجود اختصاص می یابد اما اگر در حوزه صنعت سرمایه گذاری و توسعه انجام نشود، پس از مدتی این منابع از بین خواهد رفت.

ما طوری برنامه ریزی کردیم که بتوانیم تا 50 درصد از سود حاصل از فعالیت هایمان را به این کار اختصاص دهیم. البته این مقدار بستگی به شرایط مختلف دارد.

تسنیم: در حوزه اشتغال، یک نگاه انتقادی وجود دارد که می گوید بنیاد در بخش هایی وارد شده که بخش خصوصی نیز می توانسته نقش آفرینی کند! آیا این انتقاد را می پذیرید یا معتقدید که بنیاد در بخش هایی که بخش خصوصی توانمند است، ورود نمی کند؟

ما برای خودمان 6 شاخص تعیین کرده ایم که بر اساس آن ها وارد حوزه های مختلف می شویم. این شاخص ها عبارت اند از:

1. دارای مقیاس در سطح ملی باشد؛ در این شاخص، دو معیار را در نظر گرفته ایم، یکی اندازه (حجم و ابعاد) و دیگری توانمندی. یعنی اگر وارد حوزه ای شدیم، باید در سطح ملی اول یا دوم باشیم در واقع، ما رقیب کسی نیستیم.

2. پیشران یا پیشتاز بودن؛ در توسعه فناوری یا مدل های کسب وکار باید نقش پیشران و پیشتاز را داشته باشیم. ورود ما به هر حوزه ای باید همراه با تفاوتی اساسی باشد تا توجیه پذیر باشد.

3. تأثیر راهبردی در سطح ملی؛ یعنی مسئله ای را در سطح ملی حل کند یا مورد توجه قرار دهد.

4. فناوری محوری؛ حوزه هایی که انتخاب کرده ایم، باید فناور محور باشند.

5. بازار روبه رشد در آینده داشته باشد.

6. بخش خصوصی توان و انگیزه ورود در آن حوزه را نداشته باشد.

بر اساس این شاخص ها، ما در حوزه هایی مانند امنیت غذایی، معدن، صنعت فولاد، صنایع بالادست نفت و گاز، صنعتی سازی ساختمان، اقتصاد دیجیتال و هوش مصنوعی و حمل و نقل ترکیبی ورود کرده ایم. بنیاد به عنوان یک اصل اساسی، در بخش هایی که بخش خصوصی توانایی دارد، ورود نمی کند البته در اقتصاد، موضوع پیچیده تر است.

ما نه به دنبال ایجاد انحصار هستیم و نه رقابت مستقیم با بخش خصوصی را در دستور کار داریم، بلکه هدفمان ایجاد توازن در بازار است.

یکی از حوزه هایی که حتماً باید به آن ورود کنیم، "امنیت غذایی" است. اگر بتوانیم در این زمینه ورود کنیم، حتماً باید این کار را انجام دهیم.

به عنوان مثال، بازار مرغ و گوشت کشور در دست چه کسانی است؟ مردم و دولت چقدر از همین نابسامانی آسیب می بینند؟

مشکل اینجاست که برخی افراد، که حتی تعیین کننده بازار هستند، از ابزارهایی استفاده می کنند که فشار آن بر دوش مردم است. ما معتقدیم که یکی از نقش های بنیاد در امنیت غذایی، ایجاد تعادل و توازن و امکان پذیر کردن دسترسی مردم به کالاهای اساسی است. البته بنیاد به دنبال سود هم هست، اما نه به هر قیمتی! هدف این است که مردم از این فرآیند منتفع شوند.

تسنیم: یکی از موضوعات در رابطه با بنیاد مستضعفان، پرونده های قضایی بنیاد است؛ در حال حاضر چه تعداد پرونده قضایی در بنیاد به صورت مفتوح وجود دارد؟

باید توجه داشت که این موارد اغلب اختلافات حقوقی هستند؛ به عنوان مثال، 9500 ملک از املاک بنیاد مستضعفان در ید دستگاه های مختلف است. ما باید با این نهادها مذاکره کنیم و املاک را تعیین تکلیف کنیم. اخیراً یک تیم مشترک از ستاد کل نیروهای مسلح، ارتش و سپاه تشکیل شده تا این موضوع را سامان دهی کنند.

یک ضوابطی را نیز حضرت آقا ابلاغ کردند که کار ما را راحت کرده است. این مسائل باید بدون تشکیل پرونده قضایی و از طریق مذاکره و توافق حل شوند.

بعضاً اموالی وجود دارد که در دوران رضاشاه یا پهلوی دوم به زور از مردم گرفته شده است. در مواردی که این اموال، غصب شده و همچنان در اختیار بنیاد باشد، ما به دنبال بازگرداندن آن ها هستیم البته برخی افراد در آن زمان به دلایل دیگر املاک خود را واگذار کرده اند اما اگر احراز شود که این واگذاری ها اجباری بوده، اموال به صاحبان اصلی بازگردانده خواهد شد.

تسنیم: یکی از اقدامات قابل تحسین بنیاد مستضفعان اعزام جانبازان به کربلا بوده است؛ در این باره توضیح بفرمایید؟

بنده پنج سال در بنیاد شهید و امور ایثارگران مسئولیت داشتم. روزی یکی از دوستان گفت که برخی جانبازان 70 درصد نخاعی هنوز به زیارت کربلا نرفته اند! این برای من غیرقابل باور بود. چطور ممکن است در این کشور، پس از چند دهه از انقلاب و جنگ، مُحق ترین افراد برای زیارت امام حسین (ع) هنوز این آرزو را داشته باشند؟ این موضوع برای من بسیار سنگین بود.

به همین دلیل، با دوستان و خانواده های جانبازان هماهنگ کردیم و این برنامه را اجرا کردیم و تا به امروز بخش عمده ای از این 600 جانباز 70 درصد به زیارت عتبات اعزام شده اند.

تسنیم: فرایند واگذاری هتل های بنیاد مستضعفان در چه مرحله ای است؟

در مورد واگذاری هتل های بنیاد، این موضوع از طریق مزایده رسمی انجام شده است و اهلیت سنجی مالی انجام می شود البته در ابتدا برخی افراد به صورت مستقل وارد مزایده شدند اما پیشنهاد دادیم که "کنسرسیومی از خریداران" تشکیل شود و یک نفر به عنوان لیدر آن ها عمل کند.

انتهای پیام/