خواجه نصیرالدین طوسی؛ احیاگر حیات عقلی جهان اسلام

به گزارش ایکنا از اصفهان، پنجم اسفندماه، مصادف با روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی، دانشمند بی بدیل و فیلسوفی است که به پاس خدمات شگرف علمی و مهندسی اش، روز ولادت او با عنوان روز مهندس نام گذاری شده است. خواجه نصیرالدین طوسی با نام کامل محمد بن حسن جهرودی طوسی، در 15 جمادی الاول سال 598 هجری قمری در شهر طوس دیده به جهان گشود. او از همان آغاز جوانی، شور و شوقی وافر به تحصیل دانش داشت و در علوم ریاضی، نجوم، فلسفه و حکمت، به جایگاهی رفیع و بی نظیر دست یافت، به گونه ای که به یکی از سرشناس ترین و تأثیرگذارترین چهره های تاریخ اسلام تبدیل شد. خواجه نصیرالدین طوسی نه تنها یک دانشمند، بلکه فیلسوفی ژرف اندیش، منجمی دقیق نگر، ریاضی دانی نابغه و مهندسی چیره دست بود که تأثیرات عمیق و ماندگاری بر علوم اسلامی و جهانی بر جای گذاشت.

خواجه نصیرالدین طوسی علوم دینی و عملی را نزد پدرش و منطق و فلسفه را از دایی اش، بابا افضل ایوبی کاشانی آموخت. او تحصیلات خود را در نیشابور به پایان رساند و دانشمندی برجسته شناخته شد. برخی خواجه نصیر را خاتم فلاسفه و برخی دیگر عقل یازدهم نامیده اند. علامه حلی، یکی از شاگردان خواجه درباره استادش می نویسد: «خواجه نصیرالدین طوسی برترین دانشمند عصر ما بود و آثار بسیاری در علوم عقلی و نقلی از خود به جای گذاشت. او بهترین کسی بود که ما درک کردیم. خداوند ضریح او را نورانی کند.»

خواجه پیش از سال 611 هجری قمری، برای در امان ماندن از حمله مغولان، به یکی از قلعه های ناصرالدین محتشم، فرمانروای اسماعیلی پناه برد. این فرصت به او امکان داد تا بعضی از مهم ترین آثار خود، از جمله «اخلاق ناصری» را به رشته تحریر درآورد.

پس از سقوط حکومت اسماعیلیان به دست هلاکو در سال 635 هجری قمری، خواجه نصیرالدین طوسی در خدمت او قرار گرفت و اجازه یافت رصدخانه ای بزرگ در مراغه تأسیس کند. ساخت این رصدخانه از سال 638 آغاز شد و خواجه مدیریت اوقاف ایران و عراق را نیز بر عهده داشت تا از درآمد آن برای تأمین هزینه های رصدخانه استفاده کند. در کنار رصدخانه، کتابخانه ای با حدود 400 هزار جلد کتاب نفیس ساخته شد که کتاب هایی از بغداد، شام، بیروت و الجزیره در آن جمع آوری شده بود.

فضایل اخلاقی و دستاورد های شگرف ریاضی

علامه حسن زاده آملی در کتاب «سیره امامان» چنین روایت می کند که حدود 30 سال پیش در گفت وگویی با یک ریاضی دان، بحث به یک شکل هندسی خاص کشیده شد. از او پرسیدم: «از این شکل چند حکم هندسی می توان استخراج کرد؟» او پاسخ داد: «شاید 7 تا 10 حکم.» سپس پرسیدم: «اگر بگویم 20 حکم چطور؟» او گفت: «شاید ممکن باشد.» وقتی پرسیدم: «200 حکم چطور؟» با تعجب به من نگاه کرد؛ سپس گفتم: «200 هزار حکم چطور؟» او فکر کرد شوخی می کنم. در ادامه به او گفتم: «خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب «کشف القناع عن اسرار شکل القطاع» نزدیک به 500 هزار حکم هندسی از این شکل استخراج کرده است.» آن ریاضی دان با شگفتی پرسید: «آیا این خواجه نصیرالدین طوسی را می شناسی؟» و من پاسخ دادم: «بله، او یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ است که در ریاضیات و نجوم دستاوردهای شگرفی داشته است.»

با این حال، خواجه نصیر همواره فروتنی در برابر عظمت امامان را مشی زندگی خود قرار داده بود؛ برای مثال، زمانی که خواجه نصیرالدین طوسی در بغداد احساس کرد زمان وداعش با دنیا فرا رسیده است، چنین وصیت کرد: «مرا در کنار امام هفتم(ع) به خاک بسپارید و روی قبرم بنویسید: «وَکَلْبُهُم بَاسِطٌ ذرَاعَیْهِ بالْوَصِید؛ سگ آن ها دست های خود را بر دهانه غار گشوده بود.» (سوره کهف، آیه 18) در حالی که او دانشمندی بزرگ در فلسفه، ریاضیات، نجوم، فقه و علوم دیگر بود و رصدخانه مراغه را بنا نهاد؛ اما در برابر عظمت امام هفتم(ع)، خود را کوچک می دید و از درج هر گونه عنوانی که نشان دهنده جایگاه علمی اش باشد، پرهیز داشت.

خواجه نصیرالدین طوسی بیش از 150 رساله و کتاب به زبان عربی نوشت و در ریاضیات، نجوم و فلسفه تأثیرات عمیقی بر جای گذاشت. از جمله آثار مهم او می توان به «تجرید العقاید» در کلام، «اخلاق ناصری» در فلسفه اخلاق و «زیج ایلخانی» در نجوم اشاره کرد. خواجه نصیر همچنین در زمینه مثلثات، کتاب «شکل القطاع» را نوشت که تأثیر زیادی بر ریاضیات دوران بعد گذاشت.

دفاع از فلسفه

خواجه نصیرالدین طوسی یکی از پیشگامان احیای فلسفه اسلامی پس از انتقادات غزالی به این دانش بود. او با نوشتن آثاری مانند «شرح اشارات» و «مصارع المصارع»، به دفاع از فلسفه ابن سینا پرداخت و به شبهات فخر رازی و شهرستانی نیز پاسخ داد. خواجه با این کار، حیات عقلی را در جهان اسلام زنده نگه داشت.

خواجه نصیرالدین طوسی در سال 672 هجری قمری در کاظمین دار فانی را وداع گفت. او ستاره ای درخشان بود که در دوران تاریک حمله مغولان، با دانش و حکمت خود جهان اسلام را روشن کرد. خواجه نصیرالدین طوسی را می توان یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ اسلام دانست که در علوم گوناگونی چون ریاضیات، نجوم، فلسفه و کلام دستاوردهای بی نظیری داشت. او با تأسیس رصدخانه مراغه و گردآوری دانشمندان از سراسر جهان اسلام، نه تنها به پیشرفت علوم کمک کرد، بلکه به حفظ میراث علمی جهان اسلام در دوران بحران پرداخت. او به حق، نگاهبان میراث علمی جهان اسلام در زمان حمله مغول و احیاگر حیات عقلی جهان اسلام بود.

الهه سادات بدیع زادگان

انتهای پیام