عیب جو و ایرادگیر یا آموزگار و آسان گیر

«حق الناس» مهم ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه 282) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.» 

اوج جلوه گاه توجه به حق الناس در مکتب اسلام و اهل بیت(ع) را می توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می دانستند.  

همین رویداد مهم و درس آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا با آغاز ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق الناس» بپردازد و بخش هایی از کتاب «حق الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش هفتادودوم با عنوان «برخی از مصادیق حق الناس آبرویی؛ عیب جویی» را می خوانید.

7. عیب جویی

عیب جویی، گناه بزرگی است که در تعالیم دینی بسیار مذمت شده، کیفر شدیدی نیز در دنیا و آخرت دارد. قرآن کریم در سلسله دستورات اخلاقی سوره حجرات، مؤمنین را از «تجسس» و «عیب جویی» نهی فرموده است. می فرماید: «وَلا تَجَسوا». تجسس و تفحص در امور دیگران یا دزدیده دیدن و پنهانی شنیدن حرکات و گفتار مردم به منظور یافتن عیوب و لغزش ها بسیار قبیح است و گناه آن در برخی روایات، در حد کفر شمرده شده است.

امام باقر(ع) می فرمایند: «إن أقرب ما یکونُ الْعَبْدُ إِلَی الْکُفْرِ أَنْ یُوَاخِی الرّجُلَ عَلَی الدّینِ فَیحْصِی عَلَیْهِ عَشَرَاتِهِ أَوْ زَلَّاتِهِ لِیُعَنِّفَهُ بهَا یوماً». ما طبق فرمایش ایشان مهمترین عامل برای نزدیکی بنده به کفر، عیب جویی و شمردن لغزش های برادر دینی، است، برای اینکه بتواند در آینده، او را با آن لغزش ها سرزنش کند.

امیرالمؤمنین(ع) در عهدنامه مالک اشتر می فرمایند: تنها خداست که در رابطه با لغزش های مردم حکم می کند. همچنین از آن امام بزرگوار چنین روایت شده است که لغزش جوانمردان را ندیده بگیرید، چون کسی از آنها نلغزید، جز آنکه خدای او دستش را گرفت و بلندش کرد، «أقیلُوا ذَوی المروءات عثراتهم فَمَا یعثر مِنْهُم عَائر إلا 0 و 501 وَیدُ اللهِ بیدهِ یَرْفَعُهُ.

در سیره زندگانی پیامبر اکرم(ص) می خوانیم که آن حضرت، هرگز از کسی عیب نمی گرفتند و درصدد یافتن امور پنهانی و لغزش های دیگران نبودند، از خود ایشان روایت شده است که می فرمایند: «إن الله تعالی لَم یبعَثَنی مُعنِتَا وَلَا مُتَعَیْتاً ولکن بَعَثَنی مُعلّماً مُیسراً». خداوند مرا مبعوث نکرده که عیب جو، ایرادگیر و اشکال تراش باشم، بلکه مرا آموزگار و آسان گیر فرستاده است.

در زشتی گناه عیب جویی، تفاوتی بین تفحص و شنود، در کار های شخصی یا خانوادگی یا اجتماعی و نظایر آن نیست، بلکه اگر رفتار یا گفتار دیگران زیرنظر گرفته شود، گناهش بزرگ است. بازرسی بدون اجازه از خانه، مغازه، کیف و سایر لوازم شخصی افراد نیز نوعی تجسس و عیب جویی است و باید از این گونه حرکات خودداری شود.

حتی زن و شوهر حق ندارند، بدون رضایت همدیگر در لوازم شخصی دیگری، تفحص کنند و به دنبال کشف عیب های هم باشند. از پیامبر اکرم(ص) به روایت امام صادق(ع) نقل شده است؛ «لا تَطْلُبُوا عَثَراتِ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّ مَنْ تَتَبَّعَ عَشَرَاتِ أخیه تَتَبعَ اللهُ عَشَرَاتِهِ وَمَن تَتَبعَ اللَّهُ عَشَرَاتِه یَفْضَحَهُ وَ لَوْ فِی جَوْفِ بَیْتِهِ». می فرمایند؛ لغزش های مؤمنان را دنبال نکنید هر که به دنبال لغزش مؤمنی باشد خداوند تمام لغزش های او را دنبال خواهد کرد و او را حتی در میان خانه اش رسوا می سازد.

در برخی روایات نیز از کسی که دنبال یافتن خطا ها و لغزش های دیگران باشد، با عنوان «منافق» یاد شده است. دنبال کردن عیوب و آگاهی یافتن از لغزش ها و گناهان دیگران به قدری از نظر تعالیم دینی منفور است که طبق احکام شرع مقدس، کسی حق بازجویی و حرف کشیدن از افراد، برای تفحص و شنود و کشف اسرار آنان را ندارد؛ حتی قاضی و بازپرس هم نمی توانند از اشخاص متهم حرف بکشند و آنها را به زور یا با کتک و شکنجه وادار به اقرار و اعتراف کنند. جالب آنکه چنین اعترافی حجت نیست ائمه طاهرین(ع) در چندین روایت فرموده اند؛ اعتراف به جرم و گناه با زور و با شکنجه و ترساندن متهم اعتبار ندارد، مستوجب مجازات هم نمی شود.

امیرالمؤمنین(ع) به روایت امام صادق(ع) می فرمایند: «مَنْ أَقَرْ عِنْدَ تَجْرِید أَوْ تَخْوِیفَ أَوْ حَبْسٍ أَوْ تَهْدیدٍ فَلَاحَدٌ عَلَیْهِ». طبق این روایت، کسی که هنگام شکنجه و کتک خوردن یا در وقت ترساندن او یا در زندان یا با تهدید به جرمی اقرار کند، بر او حدی نیست. تجسس و تفحص از طریق گوش دادن مخفیانه و بدون اجازه به تلفن و ضبط و امثال آن نیز نکوهش شده و کیفر دارد.

از رسول خدا روایت شده است که هر که دزدیده به سخن دیگران گوش دهد، در حالی که آنان از شنیده شدن حرفشان کراهت دارند در قیامت گوش های او را با سرب داغ و مذاب پر می کنند، باید توجه شود که شنود از نظر اسلام غلط است؛ تفتیش عقائد از نظر اسلام غلط است؛ تفتیش خانه ها و اعتراف گرفتن از نظر اسلام غلط است. پس اگر قرار است به احکام و قوانین اسلام عمل شود، باید به این مسائل مهم اهمیت داده شود.

انتهای پیام