پژوهش های اسلامی درباره حقوق زنان به روز و کارآمد است

شناخت درست و راهگشا از دین بی تردید مرتبط با پژوهش های دقیق و معتبر است و هرچه بخش پژوهش به درستی هدایت و تقویت شود معرفت دینی عمیق تر خواهد بود و علاوه بر این به روز بودن معارف دینی نیز ارتباط تنگاتنگی با تحقیق و پژوهش های مؤثر و کارشناسانه دارد. همزمان با هفته پژوهش، خبرنگار ایکنا در گفت وگو با صدیقه شاکری حسین آبادی؛ معاون پژوهش جامعه الزهرا(س) به برخی موضوعات در مورد چرایی و ضرورت پژوهش های دینی و فایده آن، اهمیت مطالعات زن، خانواده و ... پرداخته است. حاصل این گفت وگو را در ادامه می خوانیم؛ ایکنا ـ برخی معتقدند مسائل دین عمدتا مجموعه نقل و کلام معصوم است و آن چنان جایی برای پژوهش ندارد و ضرورتی هم به پژوهش در این زمینه نمی بینند، دیدگاه شما چیست؟ اینکه بگوییم مجموعه مسائل دینی صرفا نقل هستند و نقل جایی برای پژوهش باقی نمی گذارد حرف درستی نیست زیرا دین شامل عقاید و فروعات است و ما بیشتر در فروع دین بحث نقل را پررنگ می بینم گرچه باز در آن هم مباحث اجتهادی و عقلی مطرح است ولی بنیاد عقاید بر عقل استوار است. در تقسیم بندی دیگر بر اساس فرمایش پیامبر(ص) مسائل دینی به سه دسته تقسیم می شود؛ آنچه مربوط به معرفت و عقاید یا اصول دین است، مسائل اخلاقی و سبک زندگی و احکام و فقه و ... درباره مسائل اعتقادی باید گفت تا توحید و نبوت و معاد به صورت عقلی برای انسان ثابت نشود نوبت به فروع دین نمی رسد بنابر این عقل و پژوهش پایه مباحث اعتقادی است و در احکام هم برای استنباط آن ها باید به قرآن و روایات رجوع شود و دریافت از این متون هم نیازمند عقل و قواعد عقلی است به خصوص اینکه در دوران ما سؤالات و شبهات متعدد در مورد اصول دین و سبک زندگی و اخلاق پیش آمده است. شیعه قائل است که اسلام برای همه زمان ها و همه عصرها ونسل ها کارآمد است و اثبات این کارآمدی نیازمند پژوهش و اجتهاد است بنابراین صددرصد برای مسائل دینی، پژوهش ضرورت دارد. ایکنا ـ این نکته را که پژوهش های دینی باعث بروز اختلافات بین علما در فقه و کلام و تفسیر می شود و نشر این اختلافات در سطح عموم به جای تقویت دینداری مردم باعث سستی در دین آنان است را چگونه باید پاسخ داد؟ اینکه بگوییم پژوهش ها باعث اختلافات اجتهادی بین علما و عاملی برای تفرقه است سخن درستی به صورت موجبه کلیه نیست؛ علمای شیعه و حتی برخی از علمای اهل سنت تلاش می کنند در اختلافات فقهی و دینی دنبال مطلب صحیح تر بروند؛ در سایر علوم هم این مسئله بین اندیشمندان و دانشمندان وجود دارد و برخی از شاگردان سخنان استاد را رد کرده و خودشان به تامل و تعمق و اندیشه ورزی و اجتهاد می پردازند و لازمه رشد علوم همین تعامل آراء است؛ دانشمندان دین هم دنبال حقیقت و کشف آن هستند لذا کاری که متکلمین و مفسران و فقها انجام می دهند اثبات حقانیت یک قول و ابطال حرف دیگری است و این لازمه پویایی و رشد علوم دینی است و باعث ایجاد انگیزه و جذابیت در رسیدن به حقیقت است. در مورد اینکه این کار لزوما به اعتقادات مردم آسیب می زند باید گفت در اعتقادات اصلا تقلید جایز نیست و هر فردی خودش باید به توحید و نبوت و معاد ایمان بیاورد و به یقین برسد اما در مسائل فقهی و فروعات هم انسان یا مجتهد است یا مقلد و اگر مقلد است باید از اعلم تقلید کند و این هم مسئله عقلی است لذا تبعیت از اعلم جلوی تفرقه را می گیرد و باعث سستی هم نیست و راه را برای کسانی که به درجه اجتهاد نرسیده اند باز می گذارد. ایکنا ـ در غرب پژوهش های دینی با اهداف خاصی انجام می شود و از جمله پژوهش های ناظر به زندگی غلبه دارد چرا در ایران این رویکرد نیست؟ یا اگر هست چقدر موفق بوده ایم؟ ذات دین اسلام به گونه ای است که در زندگی فردی و اجتماعی افراد جاری است که نمونه آن رساله عملیه و پاسخ به سؤالات مستحدثه است؛ از برگ های پرافتخار تشیع این است که علما و فقها در مسائل روزمره زندگی مردم همراه هستند و سخنان و فتاوای آنان جریان دارد لذا حتی می توان مدعی شد که ایران قطب پژوهش های دینی است و هجمه هایی که به ایران از جهت فرهنگی و سبک زندگی با صرف هزینه های بسیار زیاد صورت گرفته است نشان می دهد تشیع وارد جریان زندگی انسان ها شده است و دشمنان قصد دارند با طرح مسائل انحرافی در بحث حقوق زن و خانواده و جوانان این مسیر را منحرف کنند. در اینجا جا دارد به نقش مهم رسانه ها توجه کنیم؛ رسانه ها باید به صورت جذاب و زیبا مسائل علمی را که در پژوهش ها به دست آمده متناسب با گروه های مختلف سنی و فهم آنان ارائه دهند؛ پژوهش های کنونی عمدتا ناظر به مسائل روز است و در برخی رشته ها اعجاب انگیز است. ایکنا ـ تحقیقات حوزه زن در غرب در قالب مکاتب مختلف رشد زیادی داشته است و عمدتا نتیجه آن به آزادی حقوقی زنان منجر شده است و از طرفی تحقیقات حوزه و زن و خانواده در ایران هم عمدتا تحت تاثیر پژوهش های غربی است. تحلیل شما از وضعیت پژوهش های حوزه زنان چیست؟
پژوهش های دینی مرتبط با زنان از دوران گذشته در آثار علما و فقهای دینی مورد توجه بوده است؛ قبل از انقلاب آثاری درباره حقوق زن نوشته شده است که از جمله شهید مطهری و علامه جوادی آملی در این باره دست به قلم شده اند. بعد از انقلاب هم حجم زیادی پژوهش در حوزه و دانشگاه در مورد مطالعات زن و خانواده داریم؛ در مقطع سطح سه و چهار در حوزه بحث زن و خانواده مورد توجه جدی است و این نشان می ‎دهد ما برخورد انفعالی نداشته ایم. مشکلاتی که در چند سال اخیر پررنگ شده است و حتی باعث آشوب شد به علت کمبود تحقیق و پژوهش در حوزه زن و خانواده نیست؛ یک سری کژکارکردهایی در غرب و جهان اسلام، باعث طرح افراطی حقوق زن در قالب فمنیسم و ... شده است که ریشه در نابسامانی های اجتماعی دارد. ما نباید فرصت ها را در بحث زن و خانواده از دست بدهیم تا منجر به یک سری فجایع شود لذا باید با برپایی نشست و کرسی های آزاداندیشی در سطح مدرسه و دانشگاه و ... دختران و پسران را نسبت به این مسائل و حقوق مشروع و قانونی آنان آشنا کنیم تا از افراط و تفریط جلوگیری شود و به شکل صحیحی حقوق واقعی که خدا برای بانوان قرار داده است استیفا شود؛ ما معتقدیم آنچه را که خدا و پیامبر(ص) برای زن و مرد قائل شده است باعث خوشبختی آنان می شود و اگر این حقوق به درستی تبیین شود مظاهری چون بدحجابی و فردگرایی هم کمتر خواهد شد. به نظر بنده در این جا جهاد تبیین ضروری است تا الگوی سوم زن مسلمان که رهبر انقلاب آن را مطرح کردند نهادینه شود لذا جامعه الزهرا(س) در سال جاری اولویت پژوهشی خود در سال جاری را همین الگوی سوم به ویژه حکمرانی این بحث قرار داده است که امیدوارم گروه های علمی پژوهشی و پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعه الزهرا(س) پژوهش های ارزشمندی در این عرصه برای رفع شبهات و پاسخ به مسائل زنان و دختران ارائه دهند. تأکید می کنم زمانی پرسش ها و شبهات پاسخ مناسب می گیرند که علاوه بر ابتناء بر پژوهش های مناسب موانع اجتماعی هم برطرف شود زیرا رفع موانع ازدواج و کاهش مشکلات اقتصادی از سرکوب شدن نیازهای جسمی جلوگیری می کند و زمینه برای پذیرش نتایج پژوهش ها فراهم خواهد شد. ایکنا _ چرا ما در تبیین حقیقت حقوق زن و مسائل خانواده چندان موفق نبوده ایم؟ اینکه در تبیین حقوق زن و مسائل خانواده موفق نبوده ایم نیازمند کارشناسی دقیق تر است زیرا ما در یکسری مسائل به خصوص مسائل نظری کارهای زیادی کرده ایم ولی اینکه این مباحث توانسته باشد در سطح جامعه اثر لازم را گذاشته باشد باید به متغیرهای دیگر هم رجوع کنیم زیرا می تواند دلایل متعددی چون زندگی فردی و اجتماعی افراد و حکمرانی داشته باشد که این حکمرانی از دو بعد داخلی و خارجی قابل بررسی است؛ بنده نمی خواهم روی کم کاری ها و غلط ها در داخل سرپوش بگذارم ولی نباید هجمه فراوان و بی اندازه دشمنان اسلام و انقلاب و صرف هزینه های هنگفت در این عرصه را نایده بگیریم. بنابراین باید به صورت علمی و کارشناسی و با استفاده از تخصص های مختلف جامعه شناسی و روان شناسی و ... این مسئله را مورد بحث قرار دهیم. خروجی این پژوهش ها هم باید راه کارهایی را برای قوه مقننه و مجریه ارائه دهد و علاوه بر این نباید رویکرد منفعلانه داشته باشیم و به آینده پژوهی هم توجه کنیم تا برخی مسائل در آینده جامعه را با مخاطره همراه نکند. کسانی که در مورد مسائل حقوق زنان دغدغه دارند پژوهش هایی در عرصه زن و خانواده انجام داده اند ولی باید به صورت زیبا و جذاب برای بانوان بیان شود و این پژوهش ها احتکار نشود و خاک نخورد. واقعیت آن است که نسل جوان به خصوص بعد از کرونا به راحتی به سمت کتاب نمی رود و باید از ابزار چندرسانه ای روز بهره ببریم و از ابزار هوش مصنوعی هم به خوبی در این عرصه کمک بگیریم. ایکنا ـ آیا غلبه نگاه مردانه در فقه باعث کم توجهی نسل جدید به احکام فقهی حوزه زن و خانواده نشده است؟ این پیش فرض غلط است که غلبه نگاه مردانه عامل کم توجهی نسل جوان به مسائل دینی است و عوامل مختلفی چون مسائل اخلاقی فردی و خانوادگی و برخی موضوعات اجتماعی مانند مسائل اقتصادی در این کم توجهی مؤثر بوده است یعنی نظام مسائل باعث این موضوع شده است الان بانوانی را در فقه و حقوق و قضا و ... داریم که تحصیل می کنند و در دادگستری ها کار می کنند بنابراین صرفا بحث غلبه نگاه مردانه مطرح نیست. درست است که بانوان مجتهد زیاد نیستند ولی صرفا نباید غلبه نگاه مردانه را عامل این موضوع دانست و باید آن را در موارد دیگر جست و جو کنیم. ایکنا _ وضعیت پژوهش های حوزه زن و خانواده و آینده آن را چگونه ارزیابی می کنید؟ این مطالعات را خیلی موفقیت آمیز می دانم؛ در دیداری که اخیرا بانوان و مسئولان جامعه الزهرا(س) با مقام معظم رهبری داشتند ایشان جامعه الزهرا را پدیده بی نظیر و ارزشمندی معرفی کردند و فعالیت این نهاد مبتنی بر آموزش و تحقیق در عرصه زن و خانواده است و کتاب سال بانوان هم عمدتا به این بخش به صورت ویژه می پردازد ضمن اینکه در مقاطع بالا به تحقیقات علمی فقهی و ... در زمینه زن و خانواده پرداخته می شود و انشاءالله رشد خوبی در آینده نزدیک خواهیم داشت چرا که ضرورت پژوهش درباره زن و خانواده موضوعی مورد تاکید بوده و هست. در انتها قسمتی را از کتاب «پرسمان دین شناخت» اثر حجت الاسلام والمسلمین آقای شاکرین انتخاب کرده ام که تقدیم می شود: از مهمترین امتیازات اسلام در عرصه پژوهش ، خردورزی است زیرا عقلانیت معرفت درست تری به انسان می دهد؛ همچنین اسلام پیوند ناگسستنی بین دین و دانش برقرار کرده است به عبارت دیگر شناخت نیازهای نوشونده در طول زمان و عرضه آن بر دین براساس روش شناسی فهم دین باید صورت بگیرد. البته برداشت های مختلف زمانی مورد پذیرش است که در امور ظنی باشد وگرنه در امور یقینی دین برداشت های مختلف معنا ندارد همچنین نص معتبر و خدشه ناپذیری وجود دارد که به آنارشیسم معرفتی منجر نخواهد شد. امتیاز دین اسلام این است که اعتبارپذیری آموزه ها حتی ادیان قبل از اسلام براساس دین مبین اسلام و بشارت انبیاء پیشین بوده است و اسلام به صورت کامل می تواند برای زندگی فردی و اجتماعی انسان، راه کارهایی را ارائه دهد. گفت وگو از علی فرج زاده انتهای پیام