تفسیر نوجوانانه مبتنی بر تفکر نقادانه و مسئله محور

به گزارش ایکنا، سعید بیلکار؛ استاد دانشگاه تهران، شامگاه 6 بهمن ماه در نشست علمی نقد کتاب «تفکر انتقادی و گاه شناسی قرآن» نوشته لاله بختیار که از سوی خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همکاری نشر ماه خورشید خرد، برگزار شد با بیان اینکه باید خیلی تفکر و جست وجو کنیم تا به تفسیری نوجوانانه و جوانانه از قرآن برسیم، گفت: دلیل این موضوع آن است که نگاه مفسران ما اینطور نبوده است که کودکان، نوجوانان و جوانان ما نیازی متفاوت به قرآن کریم دارند؛ ما تفسیر را شرح واژه و شأن و سبب نزول می دانستیم ولی اکنون به خوبی با این چالش ها روبرو هستیم که چرا نمی توانیم جوانان را با قرآن هم صحبت کنیم و پای قرآن بنشانیم ولی این خلأ از سوی خانم دکتر لاله بختیار بیشتر و پیشتر حس شده است. بیلکار افزود: ایشان در تقابل با فضای مسیحی و غیراسلامی بیشتر ملاحظه کرده بودند که جوامع غیر دینی تلاش خود را برای جذب نوجوانان و جوانان می کنند و دیده اند چرا ما نباید برای اسلام کاری بکنیم و با توجه به نوع تحصیلاتشان به این فکر افتادند که دنبال اثری بروند که این پیوند را ایجاد کند. استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه عنوان کتاب یعنی تفکر انتقادی و گاه شناسی ابهام دارد، افزود: مؤلف با دقت این عنوان را انتخاب کرده است زیرا ما می دانیم ترتیب فعلی قرآن با ترتیب نزول آن متفاوت است یعنی آیه ابتدایی نازله سخن از اقراء و قرائت دارد و یا فرموده است یا ایها المزمل و این فضا کجا و فضای مدنی سوره بقره کجا؟ هدف ایشان از این عنوان کتاب آن است که ما قصد داریم دو هدف را به صورت همزمان پیش ببریم یعنی هم می خواهیم تفکر انتقادی آموزش دهیم و هم می خواهیم ذیل این تفکر انتقادی به وقایع تاریخی نزول قرآن بپردازیم. بیلکار با بیان اینکه مهمترین نقطه قوت کار این است که با نگاهی متفاوت، قرآن خوانده می شود، تصریح کرد: بنده حافظ قرآن هستم و همیشه دغدغه ترویج قرآن را دارم و برای من جای سؤال بود که چگونه باید قرآن در معرض بینندگان و خوانندگان و شنوندگان قرار بگیرد؛ مؤلف در ابتدا گفته است ما یک روش سنتی داریم یعنی روخوانی، روان خوانی و تجوید و ... ولی باز شاهدیم که خیلی از حافظان در فضای قرآنی نیستند زیرا پیوند وثیقی بین معانی آیات و حافظان قرآن وجود ندارد؛ جلسات انبوهی از حفظ و روخوانی و قرائت وجود دارد که باید باشد ولی باید پیوند وثیقی با معانی ایجاد کند.

ارائه تفسیر نوجوانانه از قرآن

این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه این کتاب تفسیر نوجوانانه ارائه می دهد آن هم مبتنی بر تفکر نقاد، گفت: این تفکر نقاد می تواند ذهن پرسشگر ما را فعال کند و معلمی وجود دارد که او را راهنمایی کند و به پیش ببرد و وقتی کتاب خاتمه یافت می توان مدعی شد 100 آیه قرآن را خوانده است ولی خوانشی که در پشت آن مسئله محوری وجود دارد. وی با اشاره به برخی ضعف های کتاب، تصریح کرد: به نظر بنده کتاب حاصل یک ذهنیت مدرن است که به سراغ یک فضای سنتی رفته است و با اینکه تلاش کرده این ذهنیت را از خود بزداید ولی تا حدود زیادی موفق نشده است؛ مثلا در ابتدا مؤلف در پیش گفتار اینگونه شروع کرده است که تفکر خلاقانه و انتقادی را قرآن به پیامبر(ص) آموزش داده است ولی این سؤال وجود دارد که آیا واقعا قرآن این کار را کرده است و یا مفهوم مدرن تفکر خلاق را می توان در ارتباط با تفکر بیش از هزار سال قبل مطرح کنیم؟ بیلکار با بیان اینکه ایشان به برخی آیات استناد کرده است که قرآن انواع مغالطات را بیان می کند ولی پرسش این است که آیا واقعا قرآن در بیان داستان فرعون و محاجه ابراهیم(ع) با نمرود دنبال بیان چنین چیزی است، اضافه کرد: آزمون های مختلفی در حوزه شخصیت شناسی از جمله آزمون نئو وجود دارد؛ حالا دختران حضرت شعیب را فرض کنید که تمشی علی استحیاء؛ ممکن است بر اساس آزمون روان شناسی درون گرایی شدید را به دختر شعیب نسبت دهیم ولی آیا می توان گفت قرآن آزمون نئو انجام داده است. وی با بیان اینکه آیا ما در قرآن می توانیم بیان را با تفکر انتقادی ریچارد بل یکسان بگیریم، تصریح کرد: ایشان به مفهوم احکام(محکم) توجه کرده اند که یکی از معانی آن دقت است ولی این واژه معانی چون محکم و استواری و ... دارد لذا احکام معادل دقت نیست و کلیدواژگان دیگری هم با این نوع مباحث مرتبط است. در فصل دوم و سوم این کتاب هم این موضوع مشاهده می شود. ایشان هفت ویژگی اخلاقی قرآنی مانند تقوا و احسان و شجاعت و ... را انتخاب کرده اند ولی واژگان زیادی هم مغفول مانده است یعنی معیار انتخاب مشخص نیست.

نگاه تفکر خلاقانه به مطالعه قرآن

در ادامه این نشست مهشید رضوی رضوانی؛ ناشر و از دوستان لاله بختیار گفت: در این کتاب ترجمه آیات قرآن از ترجمه آقای فولادوند استفاده شده است که بری از نگاهی است که در تفسیر سیدقطب وجود دارد. منبع خانم بختیار در پی ترجمه عربی به انگلیسی، کتاب دوجلدی ترجمه شده توسط خود او بوده است. وی افزود: البته ایشان نگاه روان شناسی داشته است ولی نگاه سنت گرای خود را هم داشتند و بر این باور بودند که باید بتوان به زبان امروز به آموزش بپردازیم.

قرآن در طاقچه ها نماند

همچنین فرزانه شهرتاش؛ پژوهشگر و مدرس تفکر انتقادی و مهارت های تفکر در سخنانی با بیان اینکه بنده در دوره دبستان با بچه های اقلیت های مذهبی هم کلاس بودم، گفت: مدرسه ما روزهای یکشنبه برای اینکه این فرزندان اقلیت ها بتوانند کتابشان را بخوانند تعطیل بود و ما مسلمانان هم آموزش قرآن در مدرسه داریم ولی بیشتر به روخوانی سپری می شود. به هر حال چنین معضلی وجود دارد، چنان چه شریعتی هم فریادش از این بلند است که چرا قرآن همیشه باید در طاقچه ها خاک بخورد و هر فردی بدون واسطه با قرآن مانوس نشود. در حوزه هم وقتی چند سالی درس می خواندم متوجه شدم که خیلی با قرآن سر و کار ندارند. شهرتاش با بیان اینکه خانم لاله بختیار به دلیل سکونت در خارج از کشور چنین نیازهایی را بیشتر برای فرزندان مسلمین درک کرده بود، اظهار کرد: خانم بختیار در این کتاب مانند خورشید مغرب عمل کرده است و اگر در ایران نفس می کشید شاید چنین فضایی برای ایشان گشوده نمی شد. مدرس و پژوهشگر تفکر انتقادی افزود: سیر رشد انسانی و تفضل الهی بر این است که کتاب ایشان از مهجوریت بیرون بیاید؛ بنده شخصا حدود 30 سال است که در عرصه تفکر خلاق و نقاد و مراقبتی تحصیل و تدریس دارم و در عرصه فلسفه و کودکان هم آثاری داریم و آن هم به دلیل نقصی بود که در کودکی حس می کردم زیرا ما در کودکی اجازه تفکر درباره قرآن را هم نداشتیم و میدانی به ما داده نمی شد. شهرتاش با بیان اینکه این جمله در مقدمه کتاب ایشان عینا وجود دارد و گفته اند تفکر انتقادی نحوه تفکر ما را تحلیل می کند، افزود: این مسئله کلید اصلی تفکر انتقادی است؛ ما چه چیز را نمی آموزیم ولی چگونه فکر کردن را یاد می گیریم. انتهای پیام