نادیده گرفتن ساختار مالکیت بزرگ ترین ضعف در بازآفرینی بافت های ناکارآمد است

به گزارش خبرنگار مهر سهراب مشهودی، صبح پنجشنبه در هفتاد و ششمین نشست تخصصی بازآفرینی شهری با موضوع «بافت های ناکارآمد شهری؛ تهدید یا فرصت»، به تشریح چالش ها و مشکلات سیاست های بازآفرینی شهری پرداخت و اظهار کرد: ما در مجموع چهار نوع بافت شهری داریم: نخست، بافت های تاریخی که حفظ هویت و ارزش های فرهنگی آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است. دوم، بافت های ارزشمند معاصر که به مرور کهنه شده اند و باید بازسازی شوند به گونه ای که ارزشمندی آن ها در فرآیند نوسازی از بین نرود. سوم، بافت های مسکونی که پیش تر محل سکونت اقشار پردرآمد بوده و اکنون به دلیل تغییرات اجتماعی و اقتصادی، به اقشار کم درآمد واگذار شده است. چهارم، شهرک های مردم ساخت که به دلیل ناتوانی دولت در تأمین نیازهای مسکونی شکل گرفته اند و امروز به عنوان سکونتگاه های رسمی شناخته می شوند.

مشهودی با تأکید بر اینکه در تعریف رایج بافت ناکارآمد شهری، اغلب تمرکز بر ساختمان های فرسوده و خطرآفرین است و به ارزش های اجتماعی، فرهنگی و کالبدی بافت توجه کافی نمی شود، گفت: آنچه در طرح های بازآفرینی به عنوان بافت ناکارآمد معرفی می شود، به طور عمده بر اساس کیفیت پایین ساختمان ها تعیین شده است.

وی ادامه داد: این در حالی است که بسیاری از این بافت ها ارزشمند هستند و نادیده گرفتن این ارزش ها در بازآفرینی موجب تخریب هویت تاریخی و اجتماعی آن ها می شود.

مشکلات سیاست های کنونی بازآفرینی شهری

این معمار ملی با انتقاد از سیاست های فعلی بازآفرینی شهری اظهار کرد: یکی از مشکلات اساسی در این طرح ها، نادیده گرفتن ساختار مالکیتی در بافت های ناکارآمد است.

مشهودی با بیان اینکه سیاست گذاران تصور می کنند که بیشتر ساکنان این بافت ها مالک نیستند و یا به صورت غیررسمی سکونت دارند، ابراز کرد: در نتیجه، افزایش قیمت املاک و اجاره بها پس از اجرای طرح های بازآفرینی موجب می شود که اقشار کم درآمد توانایی ادامه سکونت در این مناطق را نداشته باشند و به مناطق حاشیه ای رانده شوند.

وی با بیان اینکه بازآفرینی شهری، به ویژه در بافت های فرسوده، باید با در نظر گرفتن نیازهای واقعی ساکنان صورت گیرد، گفت: در بسیاری از موارد، این طرح ها بدون توجه به شرایط اقشار کم درآمد و وضعیت مالکیت آن ها اجرا می شود.

مشهودی ادامه داد: این مسئله به جابه جایی اجباری ساکنان و تشدید حاشیه نشینی منجر می شود و متأسفانه، هدف اصلی بازآفرینی در بسیاری از موارد از بهبود کیفیت زندگی مردم به تغییر کالبدی بافت ها تغییر یافته است.

ضرورت بازنگری در رویکرد بازآفرینی شهری

مشهودی تأکید کرد که حضور اقشار کم درآمد در بافت های شهری، تهدید نیست بلکه فرصتی برای توسعه اجتماعی و اقتصادی است.

وی گفت: برای دستیابی به بازآفرینی موفق، باید رویکردها از نوسازی کالبدی به سمت بهبود خدمات و کیفیت زندگی تغییر یابد. افزایش هزینه های زندگی در اثر بازآفرینی نباید به گونه ای باشد که اقشار آسیب پذیر توانایی پرداخت اجاره یا هزینه های مسکن را از دست بدهند.

وی با ارائه نمونه هایی از خدمات اجتماعی در گذشته، به لزوم بازنگری در سیاست های بازآفرینی اشاره کرد و گفت: در دهه های گذشته، ایجاد امکاناتی مانند حمام های عمومی یا مهدکودک در محلات فرسوده بخشی از برنامه ریزی شهری بود. اما امروز این نگاه تغییر کرده و تمرکز صرفاً بر تغییر کالبدی بافت است.

مشهودی خاطرنشان کرد: بازآفرینی باید بر اساس نیازهای واقعی ساکنان طراحی شود و تنها بر اساس اهداف توسعه کالبدی نباشد.

سکونتگاه های مردم ساخت و چالش خدمات رسانی

مسئول گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور ایران در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شهرک های مردم ساخت که به عنوان سکونتگاه های رسمی شناخته می شوند، اظهار کرد: سیاست هایی که برای کاهش سکونتگاه های غیررسمی تدوین شده اند، اغلب ناکارآمد هستند.

مشهودی افزود: شهرداری ها وظیفه دارند که این مناطق را به خدمات عمومی مناسب مجهز کنند، اما در عمل این اتفاق نمی افتد. یکی از راه حل ها، ارائه سند مالکیت به ساکنان این سکونتگاه ها است تا امکان برنامه ریزی و خدمات رسانی بهتری فراهم شود.

وی با تأکید بر لزوم ارائه خدمات به ساکنان سکونتگاه های غیررسمی افزود: «جمعیت این مناطق به دلیل کمبود سیاست های حمایتی و برنامه ریزی شهری در حال افزایش است. ما باید به جای نگاه غیررسمی به این مناطق، آن ها را به عنوان بخشی از ساختار شهری بپذیریم و خدمات رسانی مناسب به آن ها ارائه کنیم.

لزوم اجرای سیاست های آمایش سرزمین

مشهودی به نقش سیاست های آمایش سرزمین در مدیریت بحران های ناشی از جابه جایی جمعیت اشاره کرد و گفت: هیچ کس به دلیل تفریح، مهاجرت نمی کند.

وی ادامه داد: جابه جایی های اجباری اغلب ناشی از فشارهای اقتصادی و کمبود امکانات است. وظیفه دولت طبق قانون اساسی، تأمین وسایل سکونت مناسب برای شهروندان است، اما در عمل، سیاست ها در جهت عکس این تعهد عمل می کنند.

مشهودی خاطرنشان کرد: اجرا نشدن طرح های آمایش سرزمین یکی از مهم ترین دلایل رشد حاشیه نشینی و افزایش سکونتگاه های غیررسمی است.

وی بر ضرورت تغییر رویکرد در بازآفرینی شهری تأکید کرد و افزود: بازآفرینی نباید تنها به تغییرات کالبدی محدود شود. هدف اصلی این طرح ها باید بهبود کیفیت زندگی و ایجاد محیطی کارآمدتر برای ساکنان باشد.

وی اضافه کرد: بازنگری در سیاست های بازآفرینی و تمرکز بر خدمات رسانی و حمایت از اقشار آسیب پذیر، کلید موفقیت در این زمینه است.