شاگردپروری ائمه(ع) از زمان امام باقر(ع) آغاز شد

بهمن زینلی، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان در گفت وگو با ایکنا از اصفهان در خصوص حوادث دوران زندگی و امامت امام باقر(ع) اظهار کرد: ایشان در اولین روز ماه رجب سال 57 هجری قمری در مدینه چشم به جهان گشود که تقریباً سه سال پیش از واقعه عاشورا بود و شهادت ایشان در سال 114 هجری قمری و دوران حکومت هشام بن عبدالملک رخ داد. حوادث متنوعی در این دوران حدوداً 57 ساله حیات طیبه امام محمد باقر(ع) رقم خورد که به مهم ترین آن ها اشاره می کنم.

وی افزود: مهمترین حادثه در طول زندگی امام باقر(ع)، واقعه عاشورا بود که در چهار سالگی ایشان اتفاق افتاد و از آن حضرت روایت شده است که فرمود آن وقایع و مصیبت ها را به یاد می آورم و جد بزرگوارشان در این حادثه به شهادت رسید. بعد از شهادت امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) حدود 35 سال امامت جامعه اسلامی را بر عهده داشت. بعد از واقعه عاشورا نیز شاهد تحولات زیادی در کلیت جهان اسلام و جغرافیای شیعه بودیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان گفت: در این دوران 35 ساله، امام باقر(ع) در سایه امامت پدر بزرگوارشان زندگی کرد و بیشتر نیز در مدینه حضور داشت. در این زمانه به ویژه عراق، کوفه و بغداد بسیار پرآشوب و پرالتهاب بودند؛ حتی دو مرتبه به مکه حمله شد و خانه خدا مورد بی احترامی قرار گرفت. در این دوران اگرچه هنوز امام باقر(ع) مسئولیت امامت را بر عهده نداشت؛ ولی دوران جوانی خود را سپری می کرد؛ در نتیجه در طول این مدت به دلیل سیاست فرهنگی که امام سجاد(ع) در پیش گرفته بود، شاهد حرکت شاخصی از حضور امام باقر(ع) نبودیم؛ ولی این مسئله دلیل بر فعالیت نداشتن امام در جامعه نبود.

وی ادامه داد: بعد از شهادت امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) 18 سال امامت جامعه اسلامی را بر عهده داشت. در این دوران پنج خلیفه اموی به حکومت رسیدند که آخرین آنها هشام بن عبدالملک نام داشت. این دوران بسیار ویژه بود، به طوری که شاهد قیام و شورش های زیادی نیستیم؛ زیرا جامعه اسلامی از مشکلاتی که داشت، عبور کرده، آندلس فتح شده و جهان اسلام به آرامش رسیده بود. آرامش و ثروت کلانی در دنیای اسلام قرار گرفته و به شکل گیری افکار و اندیشه های مختلف منجر شده بود.

زینلی تصریح کرد: بعضی از این جریان های فکری مثل اهل کتاب از جمله مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان طبیعی بود که فضایی برای بیان دیدگاه های خود یافتند؛ از سوی دیگر بنی امیه با علم به نوع حرکات و رفتار ائمه(ع) تلاش می کردند این جریانات فکری را تقویت کنند تا در مقابل ایشان قرار بگیرند. وقتی درباره دوران امامت امام باقر(ع) صحبت می کنیم، مهم ترین رویداد دوران ایشان، جهش و حرکت علمی بود که امام راه انداخت و در ادامه فرزند ایشان، امام صادق(ع) آن را به نهضتی عظیم در جهان اسلام تبدیل کرد.

وی در خصوص ایجاد نهضت علمی علوی به وسیله امام باقر(ع) توضیح داد: ایجاد جریانی علمی به وسیله امام باقر(ع)، رویدادی ویژه بود که منشأ اصلی آن به علوم اجدادی ایشان و احادیثی برمی گشت که از دوران پیامبر(ص) تا زمان امام باقر(ع) گردآوری شده بود. شرایط سیاسی و بحران های متعدد دوران امامان(ع) باعث شده بود تا فرصت تدوین، تنظیم و تقسیم بندی این مطالب فراهم نشود تا اینکه در دوران امام باقر(ع) این کار انجام شد و از همین بابت، این دوران را نهضت علمی می نامیم. تدوین و تنظیم مطالب به وسیله امام باقر(ع) در این دوران به بار نشست و تولیدات علمی شیعه به رهبری امام صادق(ع) آغاز شد و تا امروز ادامه یافته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اضافه کرد: در دوران امام صادق(ع)، حاکمان اموی به شدت تضعیف شده و بنی عباس نیز هنوز به خلافت نرسیده بودند؛ بنابراین دوره ای از فترت ایجاد شد و امام صادق(ع) فرصت پیاده سازی طرح و و ایده ای را که پدر بزرگوارشان با استناد به منابع اهل بیت(ع) جمع آوری کرده بود، یافت.

وی بیان کرد: از دیگر وقایع بسیار مهم دوران امامت امام باقر(ع) که باید در دوران زندگی ما بازگو شود، این است که به همان میزان که فرصت فعالیت برای امام باقر(ع) ایجاد شد، دیگر مخالفان حکومت اموی نیز از آرامش برخوردار شدند تا از جنبه های گوناگون به فعالیت بپردازند و از سوی دیگر، خود حکومت اموی برای مقابله با ائمه(ع) آنان را تقویت می کرد؛ در نتیجه دومین ویژگی این دوران، شروع شبهات فکری بود. در اصل حکومت بنی امیه به جعل حدیث و طرح شبهه می پرداخت که به دنبال آن متأسفانه در میان شیعه نیز جریان های غالی ایجاد شد و آنان نیز شبهاتی مطرح می کردند که امام باقر(ع) باید به این موج پاسخ می داد.

زینلی توضیح داد: امام باقر(ع) در عین حال که در حال طرح ریزی برای آینده نظام امامت و ولایت بود، در جبهه فرهنگی بسیار گسترده و وسیعی که سه ضلع آن جریان اموی، ادیان غیراسلامی و جریان های داخلی شیعه و نزدیکان خودشان بود نیز به فعالیت و مقابله می پرداخت. این دو رویداد مهمترین ویژگی های کلان دوران امامت امام باقر(ع) بود.

وی تصریح کرد: البته حوادث فرعی و قیام های شیعه نیز همچنان در این دوران رواج داشت که یکی از آن ها قیام برادر خود امام، جناب زید بود. قیام او نیز اصولی بود؛ زید به شیوه خودش قیام را انتخاب کرد، در حالی که امام باقر(ع) به انجام کار فرهنگی معتقد بود. نکته دیگر این است که دوران امامت امام باقر(ع)، اولین دورانی بود که ائمه(ع) فرصت شاگردپروری به دست آوردند.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: همه امامان پیشین نیز شاگردانی داشتند؛ ولی آموزش علمی، هدفمند و دارای منابع از زمان امام سجاد(ع) آغاز شد، در دوران امام باقر(ع) به بار نشست و از این زمان به بعد، شاهد طیف وسیعی از شاگردان و عالمان شیعه هستیم که بخشی از بار فرهنگ تشیع را به دوش می کشند. دوران امام باقر(ع)، اولین مرحله از ظهور شخصیت های قوی و توانمند با عنوان یاران امام بود، البته بعد از دوران امام صادق(ع) از نظر روایت و نقل حدیث، بسیار بیشتر شاهد فعالیت چنین افرادی هستیم.

زهراسادات مرتضوی

انتهای پیام