دیدگاه علامه طباطبایی درباره عصمت ملائکه و غذا و خواب آنان

به گزارش ایکنا، حجت الاسلام والمسلمین علی امینی نژاد؛ استاد حوزه علمیه، شامگاه ششم آذرماه در نشست علمی «هستی شناسی ملائکه از منظر علامه طباطبایی» با بیان اینکه علامه بسیار روشمند عمل کرده و روش ایشان هم تالیفی است، گفت: علامه طباطبایی با اینکه هر بحثی را از منظر عقل، وحی و شهود دنبال می کند ولی در جایی که بخواهد برهان بیاورد خبری از آیه و روایت نمی بینید مثلا در بدایه و نهایه و رساله و حواشی فلسفی؛ ولی در جایی که بحث دین شناسی است به نحو فنی بهره می برد و شاید ایشان فنی ترین فرد در این عرصه است و در قله آثار او دو کار وجود دارد یکی رسائل و دیگری تفسیر المیزان. وی با بیان اینکه از جمله مباحث ایشان در مورد حقیقت ملائکه و هستی شناسی فرشتگان از منظر برهان و وحی است، اضافه کرد: ایشان در جلد 17 تفسیر المیزان، خلاصه دیدگاه خود را بحث کرده و از جمله موارد دیگری که نظر خود را فرموده است در رسائل وسائط است و از صفحه 169 وارد این بحث شده است. به لحاظ روایی در جلد 59 بحارالانوار از صفحه 144 تا چند صفحه بعد علامه مجلسی هم آیات مرتبط با ملائکه را بحث کرده است؛ ملاصدرا هم در مفتاح الغیب از صفحه 419 تا چند صفحه بعد به بیان اقشام موجودات ملکوتی از جمله ملائکه پرداخته است. استاد حوزه علمیه با بیان اینکه علامه وجود ملائکه را ضروری می داند و اینکه همه ادیان هم وجود آن را پذیرفته اند، افزود: مسئله اصلی علامه این است که آیا ملائکه مادی هستند یا مجرد و اگر مجرد هستند تجرد آنان مثالی است یا عقلی یا ترکیبی از هر دو یا بخشی از ملائکه مادی و بخشی هم مثالی هستند؟ بحث دیگر ایشان هم در مورد اصناف ملائکه است؛ از منظر وی تنوع ملائکه در بین موجودات بسیار زیاد است و تفصیل آن از عهده بیرون است. وی با بیان اینکه از منظر علامه می توانیم ملائکه را به سه گروه تقسیم کنیم، افزود: قسم اول ملائکه مهیمه است یعنی موجوداتی که واله در عظمت خدا و فانی در حضرت حق و آگاه به چیزی جز خدا نیستند و حتی آگاه به خودشان هم نیستند. امینی نژاد با بیان اینکه این ملائکه حتی توجه ندارند که خدا عالم و آدم و ابلیس و ملکی خلق کرده است زیرا غرق در فنای الهی هستند، تصریح کرد: قسم دیگر ملائکه متعبد متنسک هستند یعنی دائما مشغول عبادت هستند؛ این ها که آسمان های هفتگانه را پر کرده اند دائما به عبادت خدا مشغولند البته نه در حد اولی که فنای فی الله بودند. ملائکه به تعبیر برخی روایات خوراک و نکاح ندارند ولی نوم دارند. قسم سوم ملائکه عماله موکله به همه موجودات هستند یعنی از حاملان عرش و کرسی و موکلین به قمر و خورشید و لیل و نهار و باران و ...؛ در روایت داریم که به اندازه هر قطره باران ملک وجود دارد و همه عالم هستی پر از ملائکه است که مدبرات امور هستند و امور عالم را می گردانند.

عصمت تمامی ملائکه

امینی نژاد با اشاره به عصمت ملائکه از منظر علامه، گفت: ایشان معتقد است که تمام صنوف ملائکه به تواتر اخبار روایی و آیات قرآن، عصمت دارند مگر هاروت و ماورت که برخی روایات آنان را دچار خطا می داند یا قصه دردایی و فطرس ملک که البته علامه اخبار این گروه را هم معتبر نمی داند و معتقد به عصمت همه ملائکه است. ایشان همچنین در مورد مفارقت ملائکه از عالم ماده فرموده است که ملائکه مادی نیستند و مجردند یا به تجرد مثالی و یا عقلی. برخی ملائکه البته از افق عالم مثال نمی توانند تجاوز کنند؛ ایشان یکی از تفاوت های میان روح و ملائکه را در این می داند که ملائکه هبوط به زمین ندارند ولی روح دارد. ایشان به این موضوع مصر است گرچه باید نزول فرشته وحی در قیافه هاشم کلبی و ... را طوری توجیه کنیم. امینی نژاد با بیان اینکه در بحارالانوار تعبیرات تندی وجود دارد لذا برخی معتقدند که چون بحار زیر نظر مجلسی تدوین شده است برخی عبارات را نویسندگان نوشته اند و نظر خود مجلسی نیست، گفت: در هر صورت علامه معتقد به عصمت ملائکه در تمامی صنوف و مجرد بودن آنان است؛ ایشان فرموده است ما عقلا و نقلا ثابت کرده ایم که بعد از خداوند ما مراتبی از عوالم مانند عالم عقل و مثال و ... داریم؛ ملائکه مراحل طولی موجودات مادی هستند و حتی ملائکه ای که با انسان کار می کنند در طول انسان هستند. امینی نژاد تصریح کرد: ایشان درباره اینکه جبرئیل بر قلب رسول الله(ص) نازل می شود، گفته قطعا مراد از این قلب، قلب صنوبری در درون سینه پیامبر(ص) نیست بلکه حقیقت نفس ناطقه و مرکز جان پیامبر(ص) است و آنچه نازل شده است مادی نیست.

راه های دیدن ملائکه از منظر قرآن

استاد حوزه علمیه با اشاره به آیه «وَقَالُوا لَوْلَا أُنْزلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ ۖ وَلَوْ أَنْزَلْنَا مَلَکًا لَقُضِیَ الْأَمْرُ ثُمَّ لَا یُنْظَرُونَ»، تصریح کرد: این آیه اشاره دارد که اگر می خواهید ملکی را که نازل کردیم ببینید دو راه دارد؛ یکی اینکه اهل سیر و سلوک و معنویت باشید و با اراده بالا بروید و مرگ ارادی پیدا کنید یا اینکه نه واقعا باید بمیرید تا بتوانید ملائکه را ببینید. موطن ملائکه در عالم بالاست لذا انسانی می تواند به مرتبه وجودی آنان برسد که یکی از این  دو راه را طی کند. بعد فرمود: وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَکًا لَجَعَلْنَاهُ رَجُلًا وَلَلَبَسْنَا عَلَیْهِمْ مَا یَلْبسُونَ؛ اگر ما فرشته ای را پایین بیاوریم در زمین مادی خواهد شد و دوباره شما همان سخنانی را که در مورد پیامبر(ص) می گویید خواهید گفت زیرا به پیامبر(ص) منتقد بودند که چرا در بازار راه می رود و مانند ما می خورد و ... . امینی نژاد با بیان اینکه علامه ثابت کرده است که روح ایمان با روح نفخت فیه من روحی یکی است گرچه مراتب وجودی مختلفی دارد و نور یکی کمتر از دیگری است، تصریح کرد: نور روح وقتی قوی شد مایه هدایت دیگران است؛ ایشان فرموده است که در روایاتی ملائکه موجودات عجیب و غریبی معرفی شده اند از جمله اینکه 70 هزار زبان و چشم دارند؛ امام علی(ع) فرمودند که پاهای آنان از زمین طبقه هفتم آسمان فراتر رفته است لذا مادی نیستند بلکه مسلط بر هستی هستند یا اینکه حمله عرش هستند و عرش امر مادی نیست.

نقد علامه طباطبایی بر مادی بودن ملائکه

وی افزود: در روایتی بیان شده است که جبرئیل در کنار پیامبر(ص) نشسته بود؛ در آن هنگام جبرئیل به آسمان نگاه کرد و در این حین رنگ او پرید و مانند زعفران زرد شد و به رسول الله(ص) پناه برد سپس پیامبر(ص) به آن نقطه نگریست و از هیبت ایشان شرق و غرب عالم پر شد. علامه می گوید روایاتی که در مورد آمد و رفت ملائکه داریم عجیب است از جمله اینکه در هر لحظه 70 هزار ملک می آیند و می روند. وی افزود: بسیاری از آنان سکنه ارض و بسیاری هوا هستند و چقدر از اینها به کربلا رفت و آمد دارند و دائما دور ضریح مطهر طواف می کنند؛ علامه تاکید دارد اگر بگوییم اینها جسمی و مادی هستند وقتی ما راه می رویم و حرکت می کنیم چرا با آنان برخورد نداریم و چرا نمی توانیم آنان را ردیابی کنیم. امینی نژاد اضافه کرد: ملائکه واجد هیمنه عظیم و تاثیرگذار در سراسر هستی هستند گرچه برخی از افراد که تمسخر می کنند می گویند چون اینها مسائل فیزیک و شیمی و اثرگذاری مواد بر یکدیگر را نمی دانند از این راه توجیه می کنند؛ ملائکه قوای حاکم بر همه دنیا هستند و این قوا نمی توانند مادی باشند بلکه ملکوتی هستند. استاد حوزه علمیه گفت: مجلسی به فلاسفه تندی کرده و آنان را زیر سؤال برده لذا علامه مباحثی ناظر به او دارد و نظر مجلسی را رد می کند و اینگونه تعابیری در مورد ملائکه دارد؛ در روایت داریم که ملائکه بال های خود را زیر پای اهل علم فرش می کنند. البته برخی چون نگاه مادی دارند فکر می کنند، واقعا ملائکه به شکلی مادی زیر پای اهل علم هستند و این تصور غلط است کما اینکه با شکافتن مغز هم به شناخت نمی رسیم زیرا شناخت در ملکوت مغز رخ می دهد. وی با اشاره به خواب و خوراک ملائکه، افزود: علامه فرموده است براساس روایات معتبر غذای ملائکه تسبیح و شراب آنان تنزیه است ولی نوم دارند زیرا فقط خداست که نوم و سنه ندارد. در روایت داریم که از امام پرسیدند که اگر می خوابند چرا گفته می شود که آنان دائما به تسبیح مشغول هستند و حضرت فرمودند خواب آنان هم تسبیح و عبادت است و از طرفی خواب، درجاتی دارد ولی همه موجودات خواب و سنه دارند. انتهای پیام