مفهوم امید در اسلام و مسیحیت

امید، اصلی ترین سرمایه زیست انسان است. فردی که به آینده امیدوار باشد، احساس می کند همه چیز دارد؛ زیرا خوشبختی واقعی و سعادت ابدی در احساس آرامش، امید و خوش بینی نهفته است. کسی که از آرامش روان بی بهره باشد، با ناآرامی های ذهنی و نگرانی های فراوانی دست وپنجه نرم می کند و حتی در اوج قدرت مادی نیز احساس کمبود دارد.

در تعالیم ادیان آسمانی نیز نمی توان آموزه ای یافت که از امید به آینده و تبعات آن بی بهره باشد. این تعالیم به طور مستقیم یا غیرمستقیم به بهبود وضعیت بشر و تحقق آرمان هایش در آینده اشاره دارند. ادیان آسمانی با منشأ وحیانی، بیشتر از سایر آیین ها بر امید و امیدواری تأکید داشته اند و بسیاری از اعتقادات دینی پیروان آن ها نیز با این مفهوم در ارتباط است.

یادداشت پیش رو به طور خاص به چگونگی بازتاب مفهوم «امید» در متون دینی اسلام و مسیحیت می پردازد و تلاش دارد تا ویژگی های کلی این آموزه را در این متون ترسیم کند تا زمینه ای دیگر برای نزدیکی هرچه بیشتر ادیان فراهم شود.

نگاه انسان همواره به آینده دوخته شده و دنبال چیزی ست که آن را در حال حاضر ندارد؛ از این رو انسانی که آینده ای برای خود متصور نیست، ناامید است و خود را از موهبت داشتن جهان درونی و برونی بهتر و روشن تر محروم می کند و از استعدادها و امکانات آینده بی بهره می ماند. از طرف دیگر، وجود ظلم و ستم در جهان، همواره خرد انسانی را درگیر این اندیشه کرده است که آیا وضعیت به همین شکل باقی خواهد ماند؟ انسان ها همیشه در طول تاریخ، به تناسب عقل و دین خود، در انتظار پایان مشکلات و مسائل شان بوده اند.

امید؛ فصل مشترک ادیان ابراهیمی

یکی از اشتراکات قابل توجه ادیان ابراهیمی، امید به فرارسیدن روزی ست که عدالت در جهان جاری شود؛ روزی که سرانجام حق بر باطل غلبه می کند و انسان ها از گرفتاری ها رها می شوند. امید است که فرد دیندار را به نیکوکاری و گسترش عدالت در زندگی فردی و اجتماعی تشویق می کند و زمینه فضایل خیرخواهانه را در جامعه گسترش می دهد. از سوی دیگر، مفاهیم مشترک در ادیان می تواند اساس گفت وگوی ادیان الهی و زمینه ای برای رفع سوءتفاهم ها و دستیابی به وحدت باشد. رسیدن به این تفاهم می تواند پایه گذار جهانی بهتر باشد که در آن صلح و آرامش حقیقی برقرار است.

امید در عهد جدید

در این نوشتار به منظور بررسی جایگاه امید در تعالیم مسیحیت از منابعی همچون متن عهد جدید و تعدادی از آثار معتبر محققان غربی استفاده شده است: اناجیل سه گانه (متی، مرقس و لوقا)، تفکرات یوحنا، اندیشه های پولس و فرقه های مسیحیت و اندیشه علمای متأخر. از این مجموعه، دو نظام الهیاتی کاملاً متفاوت برداشت می شود؛ یکی الهیات مربوط به اناجیل متی، مرقس و لوقا که همسو با تعالیم یهودیت و عهد قدیم است و بخشی دیگر که بر وضعیت انسان و نیاز او به منجی آسمانی تأکید دارد.

در کتاب مقدس مسیحیان به مفهوم امید توجه ویژه ای شده است، به طوری که امید در زندگی یک مسیحی نقش خاصی ایفا می کند. در کتاب مقدس از دو واژه امید و انتظار برای تبیین و اشاره به مضمون امید استفاده شده است؛ برای نمونه در قورنتیان آمده: «برای ما مکتوب است که شخم زننده باید به امید شخم بزند و خردکننده خرمن نیز باید در امید یافتن قسمت خود باشد.» (قورنتیان، 10:9) بنابراین امید با انتظار به دست می آید؛ انتظاری که سرمنشأ برکاتی ست که آرامش و نجات را در پی دارد و هم در دنیا و هم در آخرت با انسان همراه است.

متکلمان و عالمان مسیحی از هفت فضیلت اصلی در تعالیم دینی خود نام برده اند؛ چهار فضیلت انسانی و طبیعی (خردمندی، شکیبایی، اعتدال و عدالت) و سه فضیلت الهیاتی (ایمان، امید و محبت.) این سه فضیلت الهیاتی مستند به عهد جدید است. در عهد جدید چنین آمده: «سه چیز همیشه باقی خواهد ماند؛ ایمان، امید و محبت.» (قورنتیان 13:13) بنابراین امید در الهیات مسیحی یکی از سه عنصر اصلی شخصیت مسیحی و خداپسندانه را تشکیل می دهد.

منشأ امید در تعالیم مسیحیت

یکی از عقاید محوری در عهد جدید این است که انسان ها فراخوانده شده اند تا به خداوند ایمان داشته باشند، به او امید ببندند و تکیه و اعتماد کنند. باور به خداوند و اطمینان به او همراه با عمل به رفتارهای اخلاقی و عقلانی، تضمینی برای بهبود اوضاع زندگی انسان محسوب می شود. اگر فردی به کسی اعتماد کند، طبعاً سخنان او را می پذیرد، خواسته های او را انجام می دهد، با او راز و نیاز می کند، امیدوارانه به وعده هایش چشم می دوزد و اتحاد با او را تجربه می کند. در دیدگاه عهد جدید، امید در ایمان و اعتماد به خداوند ریشه دارد. رسیدن به این امید مستلزم صبر و محبت است.

مطابق با تعلیمات عهد جدید، هنگامی که محبت و امید، مبدأ بروز احساسات نفس واقع شود و در عمق وجود آدمی ریشه کند، اشتیاق او را برمی انگیزاند تا فرد، خود داوطلبانه با علاقه و شور فراوان به انجام کارهای نیک و عام المنفعه بپردازد؛ از این رو دیگر عناد، بدخواهی، طغیان و ناامیدی در وجود این فرد راهی ندارد. فقط آن امیدی که در اعتماد به خداوند ریشه دارد، می تواند به کل زندگی انسان تحرک و پویایی ببخشد و او را به سوی آینده ای سعادتمند هدایت کند.

در تعالیم مسیح، اگر فردی از امید بی بهره باشد، عوامل ناراحتی در جانش نفوذ می کند و او را به یأس و خودباختگی می رساند. کسی که از سرمایه امید بی بهره است، در برابر عوامل نامساعد طبیعی به سختی آسیب پذیر می شود و به دلیل نداشتن پشتوانه ای محکم همچون ایمان، خود را اسیر طبیعت و محکوم به قدرت های قهار آن می داند. چنین فردی هرگز برای محبت به دیگران انگیزه ای نخواهد داشت و تلاشی برای رفع نواقص و کمبودهای دیگران نمی کند و به زودی در باتلاق ناامیدی و افسردگی همیشگی فرو می رود.

مفهوم امید در عهد جدید با مفاهیم و اصطلاحات دیگری مانند ملکوت، نجات، رستگاری، آمرزش و منجی گرایی پیوند خورده است. هنگام بحث درباره امید، خواه ناخواه از دیگر مفاهیم نیز سخن به میان می آید. زمینه اصلی امید در زندگی انسان ها، هم به ساحت روحی و آرمان خواهی بشر و هم به تعالیم و آموزه هایی که در متون دینی ادیان الهی منعکس شده است، بازمی گردد.

تعالیم یوحنا درباره امید

یوحنا یکی از نویسندگان عهد جدید تأکید زیادی بر امید به خداوند و انتظار بازگشت به سوی او دارد. او می گوید: «خاطرتان آسوده باشد. شما که به خدا امید دارید، به من نیز امید داشته باشید. نزد پدر من خدا، جا بسیار است. من می روم تا آنجا را برای شما آماده کنم، وقتی همه چیز آماده شد، بازخواهم گشت و شما را خواهم برد تا جایی که من هستم، شما نیز باشید.» (یوحنا، 3:14) بنابراین یوحنا همواره می کوشد تا از طریق تقویت روح امید در میان مردم، آن ها را به زندگی جاوید و بهره مندی از مزایای آن هدایت کند. او به وضوح بیان می کند که مسیح عامل ایجاد امید است و هرکس به خداوند امید دارد، باید به مسیح نیز امید داشته باشد.

در بخشی از انجیل آمده: «خواست خداوند چنین است که هرکس فرزند او را دید و به او ایمان آورد و امید بست، از همان وقت زندگی جاوید بیابد و من در روز قیامت او را زنده کنم.» (یوحنا 6: 39 ـ 40). این عبارت یوحنا نشان می دهد که مسیح سرچشمه امید برای تمام موجودات زنده است؛ زیرا با امیدداشتن به او، زندگی جاوید و آرامش ابدی از همان لحظه برای انسان روشن می شود. یوحنا معتقد است که حیات بخشی مسیح به تمامی موجودات به مفهوم فدا و واقعه رستاخیز او از مردگان اتکا دارد. مسیح برای نجات مردم به صلیب کشیده شد و مجازات گناهان بشر را تحمل کرد (اول یوحنا، 4:9؛ رومیان 5:8؛ اول قرنتیان 5:7) این فداکاری او، نوعی تقارن و توازن با حیات بخشیدن به ایمان داران و ایجاد امید دوباره در ایشان دارد.

در جایی دیگر، یوحنا به یکی از آثار و کارکردهای امید که همان تقویت روح محبت و احسان به دیگران است، اشاره می کند: «اگر به خداوند امید داریم و او را دوست می داریم، باید حکم او را نیز اطاعت کنیم و حکم او از ابتدا این بوده است که به یکدیگر محبت کنیم» (یوحنا، 6:3) به همین دلیل، کسی که به مسیح امید دارد، محبت او به دیگران نیز بیشتر و کامل تر می شود (یوحنا، 19:3) و در روز داوری، نه تنها ناامید و شرمنده نخواهد بود، بلکه با روحی سرشار از امید در پیشگاه او حاضر خواهد شد. (یوحنا، 4: 18 ـ 17) در مقابل، کسانی که به مسیح امید ندارند، چون به خداوند که فرستنده اوست، امید ندارند، از همین حالا در محکومیت و تاریکی به سر می برند و فرجامی جز تباهی و ناامیدی نخواهند داشت. (یوحنا، 41:3)

امید در قرآن کریم

موضوع امید و امیدواری به آینده در قرآن کریم بارها و به شیوه های گوناگون بیان شده است. قرآن، این نسخه شفابخش الهی بارها انسان را به امید و امیدواری ترغیب و تشویق کرده است. تفکر در قصه های قرآن، ما را به این حقیقت رهنمون می کند که یکی از اهداف بیان این قصه ها، تحکیم روح امید در دل اهل ایمان است: «وَکُلًّا نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنْبَاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بهِ فُؤَادَکَ؛ و هر یک از سرگذشت های پیامبران را که بر تو حکایت می کنیم، چیزی ست که دلت را به آن استوار می‏ گردانیم.» (هود، 121) خداوند از طریق بیان زندگی این انسان های نمونه که مظهر کامل و تمام اسمای نیکوی الهی هستند، به پرورش روحیه امید و تقویت آن در سایر افراد بشر می پردازد.

امیدواری در قرآن کریم فقط به این دنیا محدود نمی شود، بلکه آخرت آدمی را نیز شامل می شود. بشارت به بهشت، امیدی ست که قرآن کریم برای زندگی جاودان آخرت مطرح کرده و با بیان جزئیات آن، شوق مؤمنان را برای رسیدن به آن بیشتر می کند. (توبه، 22 ـ 21) اگر از دوزخ نیز سخن به میان آمده، برای این است که انسان ها برای رسیدن به بهشت تلاش کنند و زاد و توشه لازم را برای سفر آخرت فراهم آورند. قرآن کریم بارها سفارش کرده است که از رحمت الهی ناامید نشوید: «لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» (زمر، 39) و همواره در انتظار آن باشید؛ چراکه رحمت خداوند از تمامی آنچه انسان ها برای خود جمع می کنند، برتر و بالاتر است. (آل عمران، 157) فقط گمراهان و کافران از رحمت او ناامیدند: «وَمَنْ یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ.» (حجر، 56)

امید واقعی در قرآن کریم در ارتباط با الله و در راستای تکامل انسان، خلیفةاللهی و جانشینی خدا بر روی زمین است: «وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً.» (بقره، 30) این امید واقعی در راستای تجلی این صفت الهی نهادینه شده در وجود بشر است و آدمی وظیفه دارد در راستای دستیابی به این امید راستین، به سایر امیدها و اهداف دنیوی خود نیز جامه عمل بپوشاند؛ فقط در این صورت است که انسان در این دنیای وحشت زا و هراس انگیز و در کشاکش عوامل و موانع فراوان شیطانی و نفسانی، آرامش واقعی را کسب می کند و حیات واقعی محقق می شود.

الهه سادات بدیع زادگان

انتهای پیام