حقوق حیوانات در اسلام و ضرورت تغییر نگرش های فرهنگی

در دنیای امروز، توجه به قرآن و سنت و همچنین چالش های پیش روی جامعه ایران در زمینه مدیریت حیوانات بی سرپرست و بی خانمان پرداخته شود.

ایکنا- امروز قصد داریم به یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی و اخلاقی بپردازیم؛ حقوق حیوانات. با توجه به اینکه شما از متخصصان فقه اسلامی هستید، می خواهیم بحث را از دیدگاه اسلامی آغاز کنیم. در ابتدا نظر خود را در مورد حقوق حیوانات از منظر فقه اسلامی بیان کنید.

پیش از هر چیز باید بگویم که حقوق حیوانات در فقه اسلامی نه تنها مورد توجه قرار گرفته است، بلکه جزو اصول اخلاقی و انسانی در آموزه های اسلامی محسوب می شود. در قرآن کریم، تأکیدات زیادی بر احترام به تمامی مخلوقات خداوند، از جمله حیوانات شده است. یکی از آیاتی که در این زمینه بسیار مهم است، آیه 38 سوره انعام است: «وَ لَهُ مَا سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»؛ این آیه به طور غیرمستقیم به توازن موجودات زنده اشاره دارد. همچنین در آیه پنجم سوره نحل، خداوند به صراحت به منافع و رحمت حیوانات اشاره کرده است: «وَ الْأَنْعَامَ خَلَقَ لَکُمْ فِیهَا دفْءٌ وَ مَنَافِعُ وَ لَکُمْ فِیهَا آکُلٌ وَ عَلَیْهَا وَ فِی رُؤُوسِهَا فَضْلٌ وَ رَحْمَةٌ»؛ از این رو، در فقه اسلامی، حقوق حیوانات نه تنها به عنوان موجودات دارای حق تلقی می شوند، بلکه انسان ها موظفند که با آن ها به درستی و با احترام رفتار کنند. پیامبر اسلام(ص) نیز در حدیثی فرموده اند: «هر کسی که به حیوانی به طور غیر انسانی آسیب برساند، مورد لعن خداوند قرار می گیرد.»

ایکنا- بنابراین، اسلام به طور قطع حقوق حیوانات را به رسمیت می شناسد. در ارتباط با حقوق حیوانات، آیا اصول خاصی در فقه اسلامی وجود دارد که به نحوه تعامل انسان ها با این موجودات اشاره کند؟

بله، اصول و قواعد بسیار دقیقی در این زمینه وجود دارد. یکی از مهم ترین اصولی که در فقه اسلامی مطرح می شود، «نهی از آزار و اذیت حیوانات» است. در حدیثی از امام علی(ع) آمده است: «آزار به حیوانات، آزار به خداوند است.» این حدیث به وضوح نشان می دهد که آسیب به حیوانات نه تنها غیر اخلاقی است، بلکه براساس آموزه های اسلامی، بر حیات و روح انسان نیز تأثیر منفی می گذارد. همچنین در فقه اسلامی، مفهومی به نام «حسن رفتاری با حیوانات» داریم که شامل مواردی همچون تغذیه مناسب، جلوگیری از شکنجه، مراقبت از سلامتی آن ها و جلوگیری از هرگونه آسیب فیزیکی و روحی است. به طور مثال، در جایی از پیامبر اسلام(ص) آمده است که در مورد حیوانات هم باید مانند انسان ها، حقوق آن ها رعایت شود. بنابراین، مسلمانان موظفند حتی در استفاده از حیوانات برای کشاورزی، حمل ونقل و یا تغذیه، به آن ها آسیبی وارد نکنند.

ایکنا- حالا می خواهیم به یک موضوع مهم دیگر بپردازیم که مربوط به وضعیت حیوانات بی سرپرست در ایران است. تعداد زیادی سگ و گربه بی خانمان در خیابان ها دیده می شود. این حیوانات، در معرض خطرات مختلف قرار دارند و در برخی مواقع حتی ممکن است توسط مردم مورد آزار و اذیت قرار گیرند. آیا از نظر شرعی، غذارسانی به این حیوانات صحیح است؟

غذارسانی به حیوانات بی سرپرست، از نظر شرعی کاملاً جایز و حتی پسندیده است، به شرطی که به صورت مؤثر و با رعایت اصول بهداشتی انجام شود. در اسلام، کمک به موجودات بی پناه و آسیب دیده بسیار تأکید شده است و این اصل شامل حیوانات نیز می شود. در قرآن کریم و حدیث نبوی، بسیاری از مواردی که نشان دهنده لزوم کمک به موجودات ضعیف و آسیب دیده است، ذکر شده است.

در یکی از احادیث معروف آمده است: «هرکس به حیوانی کمک کند و آن را سیر کند، خداوند از او راضی خواهد بود.» اما نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که غذارسانی به حیوانات بی سرپرست نباید باعث بروز مشکلات بهداشتی و یا افزایش جمعیت حیوانات بی خانمان شود. به همین دلیل، برنامه های عقیم سازی حیوانات بی سرپرست و کنترل جمعیت آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در کشورهای مختلف، این کار تحت نظارت دقیق صورت می گیرد تا از گسترش بی رویه جمعیت حیوانات بی خانمان جلوگیری شود و در عین حال شرایط زندگی آن ها بهتر شود.

ایکنا- با توجه به اینکه در ایران هم حیوانات بی سرپرست در خیابان ها زیاد دیده می شوند، آیا تدابیر خاصی برای مدیریت این وضعیت وجود دارد؟

در ایران، متأسفانه تدابیر رسمی و منسجم در این زمینه به طور کامل اجرا نشده است. در بعضی از شهرها، برنامه های عقیم سازی حیوانات بی سرپرست شروع شده، اما هنوز این برنامه ها در سطح ملی اجرا نمی شود و به طور یکپارچه در تمامی مناطق کشور در دسترس نیست. یکی از مهم ترین راهکارهایی که باید به آن توجه شود، ایجاد پناهگاه ها و مراکز مراقبتی برای حیوانات بی سرپرست است. این مراکز می توانند نقش بسیار مهمی در مراقبت از حیوانات بی سرپرست ایفا کنند و از سویی با آموزش به مردم، فرهنگ احترام به حقوق حیوانات را ارتقا دهند. در کشورهای پیشرفته، این مراکز به عنوان فضاهایی برای آموزش و فرهنگ سازی در مورد حقوق حیوانات عمل می کنند و حتی نقش واسط میان مردم و سازمان های دولتی برای کمک به حیوانات بی سرپرست را دارند.

ایکنا- برای فرهنگ سازی در مورد حقوق حیوانات در ایران، چه اقداماتی باید انجام شود؟

یکی از چالش های بزرگ در ایران، نبود آگاهی و آموزش کافی در خصوص حقوق حیوانات است. به ویژه در مناطق روستایی و دورافتاده، مردم کمتر از حقوق حیوانات و نحوه برخورد صحیح با آن ها آگاهی دارند. بنابراین، آموزش از سنین پایین می تواند گام بزرگی در این زمینه باشد. می توان از مدارس و دانشگاه ها شروع کرد و با برگزاری کلاس های آموزشی در این زمینه، حقوق حیوانات را به طور جدی تر به جامعه معرفی کرد. همچنین، رسانه ها می توانند نقشی بسیار مؤثر در فرهنگ سازی داشته باشند. استفاده از تلویزیون، رادیو، روزنامه ها و شبکه های اجتماعی برای اطلاع رسانی در خصوص حقوق حیوانات و نحوه مراقبت از آن ها می تواند تأثیر زیادی بر تغییر نگرش عمومی داشته باشد.

در این راستا، لازم است که قوانین و مقررات مربوط به حقوق حیوانات در سطح کشور تصویب و اجرایی شوند. به طور مثال، در بسیاری از کشورها قوانینی برای جلوگیری از آزار حیوانات و ایجاد پناهگاه ها برای حیوانات بی خانمان وجود دارد. در ایران نیز نیازمند چنین قوانینی هستیم که نه تنها به حفاظت از حیوانات کمک کند، بلکه به تغییر رفتار مردم نیز کمک نماید.

ایکنا- به عنوان یک فقیه و متخصص، چه پیامی برای مردم و مسئولان دارید؟

پیام من به مردم این است که باید درک کنند که رعایت حقوق حیوانات تنها یک عمل خیرخواهانه نیست، بلکه یک مسئولیت اخلاقی و دینی است. حیوانات هم مانند انسان ها از کرامت برخوردارند و خداوند آن ها را نیز به عنوان مخلوقات خود خلق کرده است. بنابراین، باید با آن ها به طور منصفانه و با احترام برخورد کرد. برای مسئولین نیز تأکید دارم که لازم است قوانینی برای حمایت از حقوق حیوانات تصویب کنند و به اجرای آن ها نظارت دقیق داشته باشند. دولت باید به آموزش عمومی در این زمینه توجه بیشتری داشته باشد و برنامه های کارآمدی را برای مدیریت حیوانات بی سرپرست و جلوگیری از آزار آن ها تدوین کند.

انتهای پیام